دارايي‌اي كه پس داده نمي‌شود

گروه اقتصادي

شيوع كرونا علاوه بر كاهش فعاليت‌هاي اقتصادي‌، پاي پرونده‌ها و دعواهاي قديمي ميان نهادها و وزارتخانه‌ها را نيز بار ديگر به رسانه‌ها باز كرده است. در چند سال گذشته با افزايش ضريب نفوذ تلفن همراه همچنين استفاده از اينترنت‌، لزوم همگام‌سازي و به‌روزرساني سيستم‌هاي مخابراتي براي افزايش سرعت اينترنت‌، بيش از پيش مورد توجه مسوولان قرار گرفت. با وجود اهميت اينترنت براي توسعه دولت الكترونيك همچنين توسعه اقتصاد ديجيتال، همچنان سرعت اينترنت در كشور نسبت به كشورهاي همسايه در وضعيت مطلوبي قرار ندارد. براساس آمارهاي سايت اسپيدتست سرعت اينترنت همراه ايران در بين 176 كشور در رتبه 79 و سرعت اينترنت خانگي نيز در رتبه 159 قرار دارد. اين امر لزوم بهره‌مندي از فركانس‌هاي 700و 800 هرتز براي بهبود سرعت اينترنت همراه را بيش از پيش كرده اما اين فركانس‌ها از سال‌ها پيش در اختيار صدا و سيما بوده و با وجود درخواست‌هاي مكرر همچنان از آزادسازي آنها خودداري مي‌شود. وزير ارتباطات دولت دوازدهم در سال 97 و در لايحه بودجه 98 خواستار آزادسازي اين فركانس شد كه با مخالفت نمايندگان مجلس و به دليل دخالت در حوزه اختيارات صدا و سيما از لايحه حذف شد. فركانس‌هاي 700 و 800 همچنان در انحصار صدا‌وسيما ماندند تا اينكه شيوع كرونا و شكايت‌هاي گسترده از كم‌بودن سرعت اينترنت باعث شد جهرمي بار ديگر بر لزوم آزادسازي اين فركانس‌ها تاكيد كند. نكته در اين است كه صداوسيما تنها از 15 درصد اين فركانس استفاده مي‌كند و مابقي آن بلااستفاده است. آرش سروري‌، كارشناس فناوري معتقد است دعواي وزارت ارتباطات و صدا و سيما سابقه‌اي 13 ساله دارد كه همچنان نيز به نتيجه نرسيده است. اين كارشناس ضمن اشاره بر اين امر كه هر چه فركانس‌ها پايين‌تر باشد‌، ضريب پوشش‌دهي و مقاومت در برابر خطا بالا مي‌رود، بر لزوم و اهميت آزادسازي اين فركانس‌ها تاكيد كرد. 

ضريب نفوذ بالاي اينترنت و سرعت پايين
آمار منتشرشده از سوي سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي نشان مي‌دهد كه تا پايان سال گذشته حدود 72 ميليون و 431 هزار نفر در ايران به اينترنت متصل شدند. اين آمارها حاكي از ضريب نفوذ 87.19 درصدي اينترنت در كشور است. با اين وجود ضريب نفوذ اينترنت در سال 98 نسبت به سال 97 كاهش بيش از سه درصدي داشته است، چرا كه دو سال پيش ضريب نفوذ اينترنت 90.87 درصد بود. با وجود بالا بودن ضريب نفوذ اينترنت در كشور اما سرعت آن متناسب با جمعيت استفاده‌كنندگانش نيست. آمارهاي جديد اسپيدنت نشان مي‌دهد كه ضريب نفوذ اينترنت در ايران از ميانگين جهاني نيز بالاتر است به گونه‌اي كه استفاده‌كنندگان از اينترنت در كشور بالاتر از تركيه، روسيه و هند قرار دارند. اما سرعتش از ميان 176 كشور، 79 است. اين در حالي است كه سرعت اينترنت همراه در كشورهاي لائوس و بالاموس بالاتر از كشور است به گونه‌اي كه اين كشورها در رتبه‌هاي 77 و 78 قرار گرفتند. كشورهاي آسيايي امارات، كره جنوبي و قطر در مكان‌هاي اول تا سوم پرسرعت‌ترين اينترنت همراه قرار دارند. 

پاي ثابت فركانس 700 و 800 در دعواي وزارت ارتباطات و صدا و سيما
براساس قوانين فيزيك، هر چه فركانسي پايين‌تر باشد طول موج بالاتري دارند. در اين صورت براي بهره‌بردن از آنها مي‌توان از هزينه‌هاي پايين‌تر و در نتيجه دكل‌هاي كمتري نيز استفاده كرد. فركانس‌هاي پايين‌تر، قابليت ارتقاي شبكه اينترنتي را افزايش مي‌دهند، در اين صورت مي‌توان از نسل‌هاي جديد ارتباطاتي مانند 5G استفاده كرد. فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز كه چندسالي براي پخش تلويزيوني در اختيار صدا و سيما بود، بهترين گزينه براي كاهش هزينه‌هاي تمام‌شده اينترنت همچنين افزايش سرعت آن هستند. آرش سروري، در خصوص استفاده از اين فركانس‌ها براي بهبود سرعت اينترنت گفت: «مسوولان ارتباطي معتقدند اين فركانس‌ها بهترين راه براي توسعه اينترنت ثابت و همراه است و مي‌تواند با كمترين هزينه و قيمت تمام‌شده، علاوه بر افزايش سرعت‌، بالا بردن كيفيت را نيز به دنبال داشته باشد.» با وجود پايين‌بودن سرعت اينترنت و اجبار به خانه‌نشيني و فعاليت‌هاي اقتصادي از راه دور‌، صدا و سيما انحصار استفاده از اين فركانس‌ها را كاهش نمي‌دهد. رمضانعلي سبحاني‌فر، رييس كار گروه ارتباطات و فناوري اطلاعات مجلس در پاسخ به اين پرسش كه چرا صداوسيما حاضر نيست فركانس‌هايي كه از آنها استفاده نمي‌كند را واگذار كند، گفت: «اين را بايد مسوولان سازمان صداوسيما جواب دهند اما ما در بودجه سال ۹۸ پيشنهاد داديم منافع حاصل از اين فركانس‌‌ها به صورت 50-50 ميان وزارت ارتباطات و صداوسيما تقسيم شود كه از اين طريق، هر دو طرف بتوانند از منافع آن استفاده كنند كه متاسفانه اين پيشنهاد با تعداد كم راي نياورد و از بودجه حذف شد.» با وجود اينكه اين مساله در بودجه 98 عنوان شد و هم‌اكنون نيز به دليل شدت استفاده از اينترنت‌ به محافل باز شد اما بايد بدانيم كه دعواي ميان وزارت ارتباطات و صدا و سيما سابقه‌اي 13 ساله دارد. سروري در اين خصوص خاطرنشان كرد: «آزادسازي فركانس‌هاي 700 و 800 از مدت‌ها پيش مطرح بود اما به نتيجه نرسيد. حتي در بودجه سال 98 نيز از سوي دولت پيشنهاد شد كه درنهايت به دليل دخالت در حوزه اختيارات صدا و سيما از لايحه حذف شد. نبايد از اين مهم غافل شد كه توسعه شبكه پهن باند دغدغه همه كشورهاست و مي‌تواند در بالابردن درآمد سرانه كشورها نيز تاثير مستقيم داشته باشد اما تاكنون به آن توجهي نشده است.» سروري معتقد است شيوع كرونا و تعطيلي اكثر كسب‌وكارها همچنين الزام دانشجويان و دانش‌آموزان به شركت در كلاس‌هاي آنلاين باعث افزايش مصرف اينترنت در ايران شد. از سوي ديگر نياز به اتخاذ تدابيري براي سرگرم شدن افراد در خانه و جلوگيري از خروج آنها، كند بودن سرعت اينترنت در ايران را بيش از پيش به معرض نمايش گذاشت. همين امر سبب افزايش انتقادات از صدا و سيما شد. اين كارشناس در اين خصوص گفت: «با وجود كند بودن سرعت اينترنت در روزهايي كه به‌شدت نياز به آن احساس مي‌شود‌‌، همچنان از آزادسازي خبري نيست. وزير ارتباطات چندي پيش خاطرنشان كرد تا زماني كه باند فركانسي 700 و 800 در اختيار صدا و سيما است ظرفيت شبكه و در نتيجه سرعت اينترنت افزايش نمي‌يابد. با وجود اظهارات آذري جهرمي‌، برخي معتقدند حتي اگر فركانس‌ها آزاد شود‌، مدت‌ها طول مي‌كشد كه بتوان سرعت نت را افزايش داد. در اين راستا مسعود داوري‌نژاد، رييس سابق سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات معتقد بود كه با آزاد‌سازي فضاي فركانسي نصب تجهيزات دو سال زمان مي‌برد و پاسخگوي شرايط فعلي نخواهد بود. با اين وجود اپراتورها به خصوص ايرانسل بر اين موضوع تاكيد كرده كه با داشتن فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز ظرف سه هفته مشكل فعلي اينترنت كشور حل مي‌شود.»
حسين فلاح جوشقاني معاون وزير و رييس سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي نيز چندي پيش با اشاره به اينكه بايد ظرفيت بيشتري براي اينترنت داشته باشيم، گفت: «از سال 2006 پيگير دريافت فركانس‌هاي 700 و800 هستيم اما هنوز به نتيجه نرسيديم. در حال حاضر با توجه به مصرف ۲ برابري شبكه موبايل با شيوع ويروس كرونا در كشور اگر باندهاي فركانسي در اختيار ما قرار گيرد، مي‌توانيم ظرفيت بيشتري را در شبكه ايجاد كنيم.»

مالكيت باندها با وزارتخانه‌، تملك با صدا و سيما
براساس قانون، متولي باندهاي فركانسي وزارت ارتباطات است و اين وزارتخانه باندها را براي بهره‌برداري واگذار مي‌كند. سبحاني‌فر معتقد است اين فركانس‌ها در شرايطي به صداوسيما واگذار شد كه از آن در جهت برطرف‌كردن نيازهاي خود استفاده كند اما اين سازمان اكنون ديگر از اين فركانس‌ها استفاده نمي‌كند و بلااستفاده مانده است بنابراين بايد آنها را واگذار كند تا مشكلات شبكه همراه كشور برطرف شود. سروري در خصوص استفاده از فركانس‌هاي 700 و 800 در شبكه تلفن همراه گفت: «هرچه فركانس‌ها پايين‌تر باشد طول موج بالاتري دارد. بنابراين پوشش و مقاومت‌شان بالا رفته و امكان هر گونه خطا نيز كاهش مي‌يابد.» براساس صحبت‌هاي اين كارشناس فناوري استفاده از فركانس‌هاي پايين‌تر براي اپراتورها با هزينه كمتري همراه است. او در اين خصوص افزود: «اپراتورها مي‌توانند با اختصاص كمترين سرمايه‌گذاري پوشش بهتر و باكيفيت‌تري براي اينترنت خود داشته باشند و شبكه يا پهن باند نيز راحت‌تر در اختيار مصرف‌كننده نهايي قرار بگيرد؛ به بيان ديگر هر چه فركانس بالاتر باشد‌، تعداد دكل‌ها همچنين فيبر نوري براي پوشش اينترنت نيز افزايش مي‌يابد.» سروري در خصوص استفاده از فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز در دنيا نيز خاطرنشان كرد: «در ساير كشورها شبكه‌هاي تلويزيوني اين بخش از فركانس‌ها را آزاد كرده و در اختيار رگولاتوري‌ها قرار داده‌اند اما در كشور بخش قابل توجهي از فركانس‌هاي پايين در دامنه 600، 700‌ و 800 در اختيار صدا و سيما است. اين سازمان پيش‌تر از اين دامنه فركانسي براي پخش تلويزيوني استفاده مي‌كرد كه البته در حال حاضر بخش قابل‌توجهي از آن بي‌استفاده مانده است سال‌ها پيش تلويزيون از اين فركانس براي پخش آنالوگ استفاده مي‌كرد اما با توجه به تعهدات بين‌المللي، قرار بر تبديل سيستم آنالوگ به ديجيتال براي پخش تلويزيون بود. بنابراين اين فركانس‌ها مي‌تواند در اختيار اپراتورها قرار گيرد كه اين امر باعث توسعه زيرساخت شبكه تلفن همراه همچنين درآمد چند هزار ميلياردي نشأت‌گرفته از آن مي‌شويم.» 

هزينه عدم استفاده از فركانس‌هاي بلااستفاده
مساله استفاده از نسل پنجم ارتباطات يا همان 5G در چند ماه گذشته بسيار داغ بود؛ به گونه‌اي كه كشورهاي رقيب بر سر اينكه كدام‌يك زودتر اين فناوري را در اختيار بگيرند و از آن استفاده كنند‌، رقابت مي‌كردند. اوج رقابت ميان چين به عنوان توسعه‌دهنده اين نسل از ارتباطات و امريكا به عنوان رقيب تجاري و اقتصادي بود. امريكا پيش از شيوع كرونا و در بحبوحه جنگ تجاري‌اش با چين شايعه‌اي پيرامون استفاده از اين فناوري توسط چين را بر سر زبان‌ها انداخت تا از اين طريق بتواند تعداد كشورهاي استفاده‌كننده را محدود كند. با اين حال اين فناوري همچنان در حال توسعه و گسترش است و اگر شيوع كرونا نبود‌، قطعا تعداد كشورهايي كه به استفاده از اين فناوري روي مي‌آوردند‌‌، افزايش چشم‌گيري مي‌يافت. يكي از مهم‌ترين زيرساخت‌هايي كه براي استفاده از نسل پنجم ارتباطات لازم است‌، دسترسي به فركانس‌هاي انحصاري در اختيار صدا و سيماست. سروري معتقد است عدم دسترسي به اين فركانس‌ها براي اپراتورها با هزينه همراه خواهد بود؛ به گونه‌اي كه ايرانسل عدم دسترسي به آنها را مانع جدي بر سر راه توسعه شبكه 5G مي‌داند. اين كارشناس در اين خصوص افزود: «براساس گفته‌هاي اپراتورها، اگر اين فركانس‌ها در اختيارشان قرار بگيرد در عرض سه هفته نتايج تغيير سرعت اينترنت براي مردم ملموس خواهد بود. حتي قبل از شيوع كرونا در كشور هم اپراتورها بارها نسبت به آزادسازي اين فركانس‌ها اعلام نياز كرده بودند كه در شرايط فعلي و با توجه به انجام دوركاري و نياز به سرگرمي، آزاد‌سازي فركانس‌ها به همراه توسعه زيرساخت مي‌توانند نتيجه متفاوتي به دنبال داشته باشند.» سروري در خصوص استفاده ساير كشورها از نسل پنجم ارتباطات نيز گفت: «5G جزو ترندهاي دنيا در سال2020 است. حتي در مهم‌ترين نمايشگاه‌ها از جمله جيتكس دوبي نيز از آن استفاده شد. سرعت انتقال و استفاده كشورها از آن نيز بسيار زياد است. در واقع توسعه نسل پنجم ارتباطات مي‌تواند توسعه تلويزيون بر موبايل را به دنبال داشته باشد. از سوي ديگر مي‌توان با استفاده از آن و از طريق تلويزيون‌هاي هوشمند نيز سايت‌هاي فيلم را دنبال كرد.» اين كارشناس ارتباطات در خصوص صدمه و زيان اپراتورها از آزادنشدن فركانس‌هاي 700 و 800 مگاهرتز نيز خاطرنشان كرد: «صدمه اپراتورها در واقع استفاده از تجهيزات بيشتر با هزينه‌هاي بالاتر است. بايد يك روزي اين فركانس‌ها آزاد شود. حتي چندي پيش سازمان تنظيم مقررات راديويي نيز با اشاره به طولاني شدن اين مساله از صدا و سيما خواست به لجبازي پايان و آن را در اختيار شبكه پهناي باند قرار دهد.»

در كشور بخش قابل توجهي از فركانس‌هاي پايين در دامنه 600، 700 ‌و 800 در اختيار صدا و سيما است. اين سازمان پيش‌تر از اين دامنه فركانسي براي پخش تلويزيوني استفاده مي‌كرد كه البته در حال حاضر بخش قابل توجهي از آن بي‌استفاده مانده است. سال‌ها پيش تلويزيون از اين فركانس براي پخش آنالوگ استفاده مي‌كرد اما با توجه به تعهدات بين‌المللي، قرار بر تبديل سيستم آنالوگ به ديجيتال براي پخش تلويزيون بود. بنابراين اين فركانس‌ها مي‌تواند در اختيار اپراتورها قرار گيرد كه اين امر باعث توسعه زيرساخت شبكه تلفن همراه همچنين درآمد چند هزار ميلياردي نشأت گرفته از آن مي‌شويم.
شيوع كرونا و تعطيلي اكثر كسب و كارها همچنين الزام دانشجويان و دانش‌آموزان به شركت در كلاس‌هاي آنلاين باعث افزايش مصرف اينترنت در ايران شد. از سوي ديگر نياز به اتخاذ تدابيري براي سرگرم شدن افراد در خانه و جلوگيري از خروج آنها، كند بودن سرعت اينترنت در ايران را بيش از پيش به معرض نمايش گذاشت. همين امر سبب افزايش انتقادات از صدا و سيما شد.
هرچه فركانس‌ها پايين‌تر باشد طول موج بالاتري دارد. بنابراين پوشش و مقاومت‌شان بالا رفته و امكان هر گونه خطا نيز كاهش مي‌يابد.