خاورشهر و مصائب آن
فاطمه ذوالقدر
متاسفانه اطراف تهران با مشكلات بسياري مواجه است چرا كه به دليل افزايش جمعيت پايتخت و توسعه حاشيه‌نشيني، مشكلات محيط زيستي و آسيب‌هاي اجتماعي اين شهر مغفول باقي مانده است، از سوي ديگر دستگاه‌هاي مربوطه در اين رابطه موازي‌كاري مي‌كنند و هيچ گامي در جهت هم‌افزايي براي رفع مشكلات اين بخش برداشته نمي‌شود. از جمله شرايط زيستي اغلب نامطلوب در برخي نواحي حاشيه‌اي شهرهاي بزرگ كه با انواع مشكلات به‌ويژه در حوزه محيط‌زيست مواجه است، نمونه آشكار اين وضعيت زيستي نامطلوب را مي‌توان در بخش‌هايي از محله خاورشهر در حاشيه جنوبي منطقه ۱۵ سراغ گرفت. با توجه به اينكه اين محله نسبتا پرجمعيت از سكونتگاه‌هاي قديمي در حاشيه شهر است و با توجه به بازديدهاي صورت‌گرفته و اينكه كرارا مسائل اين منطقه گوشزد شده است، بايد تا به حال با برنامه‌ريزي و اقدامات صورت‌گرفته، آسيب‌هاي مترتب بر آن تا حدود زيادي كاهش يابد.
از همان سال‌هاي اوليه شكل‌گيري اين محله، مشكلات عديده‌اي هم كه معمولا در بخش‌هاي حاشيه‌اي شهرهاي بزرگ ديده مي‌شود در اين محله خودنمايي كرده و در هر دوره به شكلي خود را نشان داده است. وجود يك كانال آب كه از وسط شهر مي‌گذرد، از معضلات اين منطقه است و در سال‌هاي اخير مشكلات زيادي را براي ساكنان اين محله ايجاد كرده است. از خطر جاني براي ساكنان به‌ويژه كودكان و نوجوانان گرفته تا بوي بد زباله‌هايي كه در اين كانال ريخته مي‌شود. اين كانال آب كه از مركز محله خاورشهر مي‌گذرد، در مقاطع زماني معين نياز به لايروبي دارد كه به گفته برخي ساكنان محله خاورشهر، اين اقدام به موقع انجام نمي‌شود. شرايط موجود، زيرساخت‌هاي زيست‌محيطي منطقه را تهديد مي‌كند و نياز به تعامل و همكاري بيشتر سازمان‌هاي مربوطه دارد تا وضعيت موجود بهبود يابد و مشكلات بيش از اين گسترده نشود.
آسيب‌هاي اجتماعي، از مشكلات مبرز اين مناطق است. مناطقي كه در اين وضعيت هستند، در معرض انواع نابساماني‌هاي اجتماعي و داراي سكنه به شدت غير همگن از نظر خصوصيات قومي و فرهنگي و اقتصادي است. در چنين فضايي، مطالبات يكپارچه و مشاركت بنيادين جهت حل مشكلات شهري شكل نمي‌گيرد. با توجه به آسيب‌هاي اجتماعيﹺ مولود حاشيه‌نشيني، بارگذاري جمعيت در اين شهر نيازمند تفكر، كارشناسي و برنامه‌ريزي دقيق است تا بتوان ناآرامي‌هاي جمعيتي را كنترل و مشكل زاغه‌نشيني و حاشيه‌نشيني را به حداقل ممكن رساند. گسترش حاشيه‌نشيني بايد در همان مراحل اوليه شكل‌گيري متوقف شود و اجازه تشكيل و توسعه پيدا نكند چرا كه پس از ايجاد وتداوم آن، حل اين معضل بسيار دشوار است.
حاشيه‌نشيني در كلانشهر تهران به واسطه فضاي كالبدي و روابط اجتماعي در آن، آسيب‌هاي اجتماعي خاصي را در پي دارد. بنابراين مديريت كلانشهري چون تهران مستلزم شناخت آسيب‌هاي اجتماعي ناشي از حاشيه‌نشيني و ارايه راهكارهايي براي بهبود و كاهش آنهاست تا وضعيت موجود، اصلاح و موجب رضايتمندي ساكنين شود.
آنچه مسلم است نبود برنامه‌ريزي يكپارچه از سوي دستگاه‌هاي مربوطه مانع از رفع مشكلات محيط زيستي شده و فقدان همكاري جدي در اين رابطه باعث مي‌شود كه سازمان حفاظت از محيط زيست به تنهايي از عهده حل مساله بر نيايد و دستگاه‌هايي چون شهرداري و دادستاني بايد در جهت همكاري با اين سازمان، به اين موضوع ورود پيدا كنند تا اين معضل به‌طور كامل برطرف شود.