سارا معصومي
تحولات در رابطه ايران و ايالات متحده امريكا روي دور تند قرار گرفته است و همچنان تنها عبارتي كه با آن مي‌توان سياست‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در قبال تهران را توصيف كرد، «آشفتگي» است. سه سال و اندي از حضور دونالد ترامپ در كاخ سفيد و دو سال از روزي مي‌گذرد كه او با صدور فرمان اجرايي از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد. سياست فشار حداكثري بر ايران در بالاترين سطح خود قرار دارد و ترامپ در حالي كه مي‌گويد به دنبال جنگ يا تنش نظامي با تهران نيست، روزي نيست كه با اقدامي جديد بر سطح اين تنش اضافه نكند. در روزهاي خروج ترامپ از توافق هسته‌اي با كشورمان، تهران و واشنگتن در حال تجربه تحولات و سياست‌هاي تازه هستند: واشنگتن يارگيري براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران از مجراي سازمان ملل را آغاز كرده و همزمان سكاندار جمهوري‌خواه كاخ سفيد كه اتفاقا در سال انتخابات هم به سر مي‌برد، مصوبه كنگره مبني بر كاهش اختيارات جنگي رييس‌جمهور در آغاز جنگ با ايران را وتو كرده است. در تحولاتي موازي اما مرتبط، رسانه امريكايي وال استريت ژورنال گزارش داد كه ايالات متحده سامانه‌هاي موشكي پاتريوت را از عربستان خارج مي‌كند، اما همزمان رسانه هيل وابسته به كنگره امريكا از موافقت واشنگتن براي فروش بيش از 2 ميليارد تجهيزات نظامي به مصر و امارات متحده عربي خبر داد. همزمان با اين تحركات، دو رسانه رويترز و نيويورك‌تايمز در گزارش‌هايي تقريبا مشابه ادعا كردند كه ايران و ايالات متحده در حال رايزني‌هاي سياسي با واسطه‌گري سوييس براي تبادل زنداني هستند؛ اخباري ضد و نقيض كه تحليل رفتار واشنگتن در قبال تهران را براي كاركشته‌ترين تحليلگران هم سخت كرده است.
رييس‌جمهور خودكامه
مصوبه كنگره كه دونالد ترامپ آن را وتو كرد، چه بود؟ 24 بهمن ماه سال 98 بود كه پس از ترور سردار شهيد قاسم سليماني به همراه ابومهدي المهندس در خاك عراق، نه فقط منطقه غرب آسيا كه جهان خود را براي جنگ ميان ايران و ايالات متحده آماده مي‌كرد. دونالد ترامپ ادعا كرد كه با ترور سردار سليماني تهديد امنيتي فوري را از سر واشنگتن دور كرده است، ادعايي كه هيچ يك از مقام‌هاي سياسي و نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي واشنگتن نتوانستند آن را تاييد كنند. در چنين شرايطي اعضاي كنگره ايالات متحده به منظور بستن دست رييس‌جمهور براي اقدام نظامي فوري و بدون مجوز عليه ايران مصوبه‌اي را تصويب كردند. اين مصوبه با ۵۵ راي مثبت، شامل راي دموكرات‌ها و 8 نماينده جمهوري‌خواه در مجلس سنا تصويب شد. كمتر از يك ماه بعد از اين تاريخ در 21 اسفند، اين مصوبه در مجلس سنا هم تصويب شد و در اين تصويب 6 سناتور جمهوري‌خواه به كمك دموكرات‌ها آمدند.
از نخستين ساعات تصويب اين مصوبه در سنا، گمانه‌زني‌هاي بسياري درباره احتمال وتوي آن توسط رييس‌جمهور صورت گرفت و در نهايت اين گمانه‌زني‌ها شامگاه چهارشنبه به وقت ايران با امضاي دونالد ترامپ به واقعيت پيوست. كاخ سفيد در بيانيه اعلام وتوي اين مصوبه آن را ناقض اختيارات رياست‌جمهوري و يك حمله سياسي عليه دونالد ترامپ در آستانه انتخابات خواند. هرچند كه به گزارش رسانه‌ها اين مصوبه كنگره الزام‌آور نبود ولي اهميت نمادين آن در يادآوري اين نكته قانون اساسي به رييس‌جمهور وقت است تا بداند كه اعلان رسمي جنگ با هر كشوري بر عهده كنگره امريكاست. دونالد ترامپ از زمان حضور در كاخ سفيد تاكنون 7 مصوبه كنگره را وتو كرده است.
ناكامي در لغو وتو
پس از وتوي اين مصوبه توسط رييس‌جمهور، دموكرات‌ها در مجلس سنا تلاش كردند آراي لازم براي لغو اين وتو را به دست آورند، همان‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد در اين مسير ناكام ماندند. دموكرات‌هاي حاضر در مجلس سنا با وجود آنكه نتوانستند راي 7 سناتور جمهوري‌خواه را هم براي لغو وتوي ترامپ به دست آورند، اما به حد نصاب لازم براي اين كار دست پيدا نكردند. براي لغو وتوي رييس‌جمهور، سناتورها بايد دست‌كم راي موافق دوسوم مجلس سنا را كه ۱۰۰ كرسي دارد، كسب مي‌كردند اما تلاش دموكرات‌ها در نهايت به نتيجه ۴۹ موافق برابر ۴۴ مخالف انجاميد كه بسيار كمتر از حد نصاب ۶۷ راي موافق بود.
در حالي كه دونالد ترامپ هنگام وتوي اين قطعنامه از جمهوري‌خواهاني كه در دو مجلس به آن راي دادند، انتقاد كرد اما سناتور دموكرات تيم كين كه اين طرح را تهيه و ارايه كرده بود، اعتقاد دارد كه لازم بود كنگره در اقدامي فراحزبي براي رييس‌جمهوري روشن كند كه نبايد بدون كسب راي كنگره وارد جنگ با ايران يا هر جنگ ديگري شود. البته ميچ مك‌كانل، رييس‌جمهوري‌خواه مجلس سنا كه از حاميان جدي دونالد ترامپ است از راي نياوردن تلاش امروز براي لغو وتوي دونالد ترامپ استقبال كرد و آن را پيام روشني براي ايران دانست. ميچ مك كانل در اين باره گفت: «قانون اساسي اين موضوع را به رسميت شناخته است كه رييس‌جمهوري بايد اقدام‌هاي آتي دشمنان را پيش‌بيني و به سرعت اقدام كند. اين همان كاري است كه ما كرديم.»
رسانه امريكايي پوليتيكو درباره جدال ميان كنگره و كاخ‌سفيد درباره اين مصوبه و كاهش اختيارات رييس‌جمهور براي تصميم‌گيري درباره حمله به ايران نوشت: در كنگره بسياري اعم از دموكرات تا جمهوري‌خواه با توجيهات دولت ترامپ درباره علت حمله به (سردار شهيد) قاسم سليماني قانع نشده‌اند و اعتقاد دارند كه ترامپ بيهوده امريكا را در وضعيت نزديك به منازعه مستقيم نظامي با ايران قرار داده است. به نظر مي‌رسد كه با وجود وتوي اين مصوبه توسط ترامپ، دموكرات‌ها كوتاه نيايند و مجددا از طريق ديگري مصوبه جديد در سال 2020 براي بستن دست ترامپ در حمله بدون مجوز به ايران را پيگيري كنند. برخي دموكرات‌هاي ارشد كنگره به دنبال گنجاندن اين بحث در قانون سياست دفاعي سالانه هستند، اما رهبران جمهوري‌خواه سنا مخالفت خود را با اين مساله از قبل اعلام كرده‌اند. آسوشيتدپرس نيز در اين باره نوشت: اقدام كنگره امريكا در محدود كردن اختيارات رييس‌جمهور براي اعلان جنگ را بايد موردي نادر در عرصه سياست داخلي اين كشور دانست. اين نخستين‌بار در سه سال گذشته هم نيست كه كنگره با تصويب چنين قطعنامه‌اي قدرت و جايگاه خود در سيستم تصميم‌گيري امريكا را به رييس‌جمهور يادآوري مي‌كند. سال 2019 پس از قتل جمال خاشقجي روزنامه‌نگار سعودي در كنسولگري عربستان سعودي در استانبول، كنگره در اقدامي مشابه تلاش كرد محدوديت‌هايي را براي حضور امريكا در جنگ يمن اعمال كند. ترامپ آن مصوبه را هم وتو كرد. دونالد ترامپ اعتقاد دارد كه كنگره درباره ايران دچار يك سوءتفاهم و درك نادرست از قوانين شده است. او مي‌گويد دستور ترور (سردار شهيد) قاسم سليماني را با استفاده از حقي كه قانون اساسي در اختيار رييس‌جمهور قرار داده و دولت جورج بوش پسر با توسل به آن در سال 2002 به عراق حمله كرد، صورت داده است. او در اين خصوص به ماده دوم قانون اساسي اشاره مي‌كند كه در آن به حد و حدود قدرت رييس‌جمهور در تصميم‌گيري‌ها اشاره شده است.
رسانه امريكايي نيويورك‌تايمز در اين باره نوشت: در مجلس سنا، جمهوري‌خواهان ابتدا تمايلي به همراهي با اين مصوبه مدنظر دموكرات‌ها نداشتند، اما اندك‌اندك جمع كوچكي از جمهوري‌خواهان كه از ناديده گرفته شدن كنگره توسط دونالد ترامپ به خشم آمده بودند با اين مصوبه همراه شدند. اين جمع محدود از جمهوري‌خواهان با زير پا گذاشتن خط و خطوط حزبي به دموكرات‌ها پيوستند تا جايگاه كنگره در تصميم‌گيري براي ورود امريكا به هر جنگي را احيا كنند. با اين همه اين جمع به اضافه دموكرات‌ها از قدرت كافي براي به دست آوردن حد نصاب لازم براي لغو وتوي رييس‌جمهور برخوردار نشده‌اند. در سال 2019، پس از آنكه دونالد ترامپ ادعا كرد فرمان حمله نظامي به ايران را چند دقيقه قبل از انجام آن لغو كرده است اقدام مشابهي از سوي برخي دموكرات‌هاي كنگره براي محدود كردن دست رييس‌جمهور در صدور فرمان نظامي عليه ايران صورت گرفت كه آن مصوبه نيز با مخالفت روبه‌رو شده و ره به جايي نبرد.
اين اقدام دونالد ترامپ با واكنش‌هاي متفاوتي روبه‌رو شد. برخي تحليلگران اعتقاد دارند كه اين وتو الزاما به معناي عزم ترامپ براي آغاز جنگ با ايران در آينده نزديك نيست و بايد آن را در راستاي قدرت‌نمايي شخصي رييس‌جمهور در برابر كنگره‌اي دانست كه در سه سال و نيم گذشته كم جنگ و جدال با كاخ سفيد نداشته است. با اين همه «برني سندرز»، نماينده مجلس سناي امريكا به اقدام «دونالد ترامپ» در وتوي قطعنامه كاهش اختيارات جنگي عليه ايران واكنش نشان داده و با يادآوري يكي از صحبت‌هاي قبلي ترامپ عليه جنگ كه گفته بود: «ملت‌هاي بزرگ وارد جنگهاي بي‌پايان نمي‌شوند» از او انتقاد كرده است. سناتور سندرز در توييتر نوشت: «ترامپ گفت: «ملت‌هاي بزرگ وارد جنگهاي بي‌پايان نمي‌شوند.» با اين وجود او دو قطعنامه كاهش اختيارات جنگي را وتو كرده تا ما را داخل اين جنگ‌ها نگه دارد. كنگره بايد به تلاش خود براي مهار اين رييس‌جمهور قانون‌گريز ادامه دهد.»
قهر نظامي با عربستان سعودي
در حالي كه وتوي مصوبه مدنظر كنگره براي محدود كردن قدرت رييس‌جمهور ايالات متحده در صدور دستور حمله به ايران تحليلگران را مشغول پيش‌بيني رفتار آتي دولت ترامپ با تهران كرده بود، روزنامه امريكايي وال‌استريت‌ژورنال گزارش داد كه امريكا در حال خارج كردن سامانه‌هاي ضدموشكي پاتريوت از عربستان سعودي است. خبري كه عملا نگاه‌ها را به سمت رابطه رياض و واشنگتن در سايه جنگ نفتي اخير و همچنين بحران اقتصادي در ايالات متحده در نتيجه شيوع كرونا چرخاند. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس از متن گزارش اختصاصي وال‌استريت ژورنال، مقام‌هاي امريكايي گفته‌اند دولت امريكا كاهش ساير قابليت‌هاي نظامي خود در عربستان سعودي را نيز بررسي مي‌كند. چند مقام امريكايي گفتند امريكا چهار سامانه پاتريوت، همراه با ده‌ها پرسنل نظامي خود را كه بعد از حمله به تاسيسات نفت سعودي به اين كشور ارسال شده بود از عربستان خارج مي‌كند. منابع مورد استناد وال‌استريت‌ژورنال مي‌گويند دو اسكادران جنگنده امريكا هم منطقه را ترك كرده‌اند و مقام‌هاي امريكايي به زودي كاهش حضور نيروي دريايي امريكا در خليج‌فارس را هم مورد بررسي قرار خواهند داد. وال‌استريت‌ژورنال اين تصميم را به منزله پايان تقويت نظامي امريكا در عربستان سعودي براي مقابله با ايران دانسته است. اين روزنامه نوشته تصميم پنتاگون براي خارج كردن سامانه ضدموشكي پاتريوت از عربستان سعودي مبتني بر ارزيابي برخي مقام‌هاي امريكايي است كه تهران ديگر تهديدي فوري عليه منافع راهبردي امريكا به شمار نمي‌رود.خبرگزاري آسوشيتدپرس هم روز پنجشنبه به نقل از يك مقام امريكايي گزارش داد واشنگتن قصد دارد دو سامانه ضدموشكي پاتريوت و برخي جنگنده‌هاي خود را از عربستان سعودي خارج كند. آسوشيتدپرس اين تصميم را به تنش‌هاي نفتي ميان دولت‌هاي امريكا و عربستان سعودي ربط داده و نوشته اين اتفاق در بحبوحه تنش‌ها ميان عربستان سعودي و دولت ترامپ بر سر توليد نفت رخ داده است. اين مقام به آسوشيتدپرس گفته امريكا دو سامانه ضدموشكي را كه قبلا براي محافظت از تاسيسات نفت سعودي مستقر كرده بود از اين كشور خارج و دو سامانه پاتريوت را در پايگاه هوايي شاهزاده سلطان حفظ مي‌كند. مقام امريكايي گفته حدود ۳۰۰ نظامي كه همراه با اين دو سامانه به عربستان ارسال شده‌اند هم اين كشور را ترك خواهند كرد. مقام امريكايي گفته يك فروند سامانه دفاع موشكي تاد هم در عربستان سعودي باقي خواهد ماند. سامانه تاد با فراهم آوردن دفاع عليه موشك‌هاي بالستيكي كه در خارج از جو زمين پرواز مي‌كنند، عملكرد پاتريوت را تكميل مي‌كند. آسوشيتدپرس نوشته هنوز مشخص نيست مناقشه نفتي ميان امريكا و عربستان سعودي هم در اين تصميم دولت ترامپ نقش داشته است يا خير. رسانه امريكايي نيويورك‌تايمز در اين باره نوشت: پنتاگون در حال كاستن از تعداد نيروهاي امريكايي است كه پس از 3 ژانويه 2019 به خاورميانه اعزام كرد. در آن مقطع زماني برآورد كاخ سفيد اين بود كه ايران به دليل سياست‌هاي ترامپ يا به حملات تلافي‌جويانه روي مي‌آورد يا نيروهايي كه امريكا آنها را نيابتي ايران مي‌داند به حمله به منافع واشنگتن در منطقه روي مي‌آورند. از ماه مه سال گذشته ميلادي، پنتاگون حدود 14 هزار نيروي امريكايي بيشتر را در منطقه خليج‌فارس مستقر كرد كه از اين تعداد قريب به 3500 نفر در عربستان سعودي مستقر شدند.
آسوشيتدپرس در اين باره نوشت: امريكا در حالي از ميزان تجهيزات نظامي و تعداد نيروهاي خود در عربستان مي‌كاهد كه اخيرا شاهد انتقال سيستم پاتريوت اين كشور به عراق بوديم. امريكا مي‌گويد: ايران از ابتداي سال جاري ميلادي بر حجم حملات به نيروهاي امريكايي در عراق افزوده است. ادعايي كه از سوي تهران تكذيب مي‌شود.
در حال حاضر مشخص نيست كه چرا دولت ترامپ ناگهان اقدام به كاستن از آرايش نظامي خود در خاك عربستان سعودي كرده است. هفته گذشته بود كه برخي منابع خبري افشا كردند دونالد ترامپ در گفت‌وگو با محمد بن سلمان وليعهد جوان عربستان سعودي او را تهديد كرده بود كه اگر به كاهش توليد نفت روي نياورد حمايت تسليحاتي امريكا را از دست خواهد داد. هرچند كه پس از آن تهديد، رياض در مسير اجابت درخواست كاخ سفيد قرار گرفت اما باز هم ترامپ دستور به بازگرداندن تجهيزات نظامي اين كشور از عربستان داد. دونالد ترامپ روز پنجشنبه در پاسخ به سوالي در اين باره گفت: ما تحركات بسياري هم در خاورميانه و هم در ساير نقاط داريم. اين تصميم ربطي به سياست ما در قبال عربستان سعودي ندارد و اتفاقا بيشتر به ساير كشورها مربوط است. با اين همه اين سخنان ترامپ مانع از گمانه‌زني رسانه‌اي درباره تنش نفتي ميان واشنگتن و رياض نشد. زماني كه عربستان سعودي با افزايش ميزان توليد عملا قيمت‌ها در بازار نفت را دچار شوك كرد، جمهوري‌خواهان اين كشور را به تلاش براي بي‌ثبات كردن بازار نفت متهم كردند. بازاري كه به اندازه كافي در نتيجه شيوع ويروس كرونا بي‌ثبات شده بود. كرونا به اضافه شوك قيمتي در بازار نفت عملا به توليدكنندگان نفت در امريكا ضربه وارد كرد و به خصوص نارضايتي‌هايي را در ايالت‌هاي در اختيار جمهوري‌خواهان ايجاد كرد. برخي سناتورهاي جمهوري‌خواه در اواخر ماه مارس هشدار دادند كه اگر عربستان سعودي در سياست نفتي خود تجديدنظر نكند، بايد قيد حمايت نظامي ايالات متحده از خود را بزند و همچنين با تنبيه‌هاي اقتصادي نظير وضع تعرفه بر صادرات و واردات يا حتي تحريم روبه‌رو شود.
سايت تحليلي «فوربز» در تحليلي كوتاه تاكيد مي‌كند كه نفت در اين تصميم ترامپ تاثير بسزايي داشته است: «در حالي كه بهاي نفت براي صنعت نفتي امريكا بسيار پايين است، امريكا هيچ نياز استراتژيكي ندارد كه از يك تنش نظامي در منطقه غرب آسيا جلوگيري كند. در اين مقطع زماني دولت ترامپ به اين نتيجه رسيده كه لازم نيست جان سربازان امريكايي را در فرسنگ‌ها آن‌سوتر به خطر بيندازد. شايد هم امريكا دست به اين اقدام زده تا به عربستان سعودي نشان بدهد كه از اقدام اخير اين كشور براي توليد بالاي نفت خرسند نيست.»دولت ترامپ در حالي اقدام به تغيير در آرايش نظامي خود در عربستان سعودي كرده كه در سه سال و نيم اخير، كاخ سفيد به‌رغم انتقادها نسبت به سياست كاملا حمايتي واشنگتن در قبال رياض بي‌تفاوت عمل كرده بود. البته كه چك‌هاي سفيد امضايي كه محمد بن سلمان در اين مدت براي خريد تسليحات امريكايي كشيده در حمايت ترامپ بي‌تاثير نبوده است. رياض در 72 ساعت گذشته واكنش خاصي نسبت به اين تصميم واشنگتن نشان نداده است و بايد ديد آيا وليعهد جوان عربستان در روزهاي آتي باز هم با پرداخت وجوه نقدي دل رييس‌جمهور ايالات متحده را با خود نرم خواهد كرد يا خير؟