مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق شد
خروج از بن‌بست
ميثم سليماني
هنگامي كه عادل عبدالمهدي از سمت نخست‌وزيري عراق استعفا داد و مجلس نيز آن را پذيرفت تصور نمي‌كرد بايد شش ماه ديگر در اين سمت باقي بماند تا نخست‌وزير جديد تعيين شود. پنجشنبه شب پس از ماه‌ها كشمكش بالاخره مجلس عراق به نخست‌وزيري و كابينه مصطفي الكاظمي راي اعتماد داد تا اين كشور از يك بن‌بست سياسي خارج شود. عراق اكنون با چالش‌هاي عمده‌اي همچون بحران اقتصادي، كرونا و نفوذ دوباره داعش به خاك اين كشور دست و پنجه نرم مي‌كند. الكاظمي در اولين توييت خود پس از تصدي پست نخست‌وزيري نوشت: «تامين امنيت، ثبات و شكوفايي عراق جزو وظايف ما در مسير پيش رو است.» اين را نبايد فراموش كرد كه كاظمي دوره خود را با يك كابينه كامل آغاز نمي‌كند و جناح‌هاي سياسي كماكان در حال مذاكره در مورد نامزدهاي وزارتخانه‌هاي كليدي نفت و امورخارجه هستند. نمايندگان پارلمان عراق گزينه‌هاي الكاظمي را براي تصدي وزارتخانه‌هاي تجارت، دادگستري، فرهنگ، كشاورزي و مهاجرت رد كردند.
مصطفي الكاظمي كيست؟
الكاظمي يك مسلمان شيعه 53 ساله است كه به لحاظ سياسي فردي مستقل و عملگرا محسوب مي‌شود. او همچنين يك روزنامه‌نگار سابق است كه عليه صدام در دوره تبعيد در ايران و انگليس و پيش از حمله امريكا به عراق در سال 2003 مطلب مي‌نوشت. او از سال 2016 تا ماه گذشته ميلادي به عنوان رييس سرويس اطلاعات ملي عراق مشغول به كار بوده است و هنگامي كه مسوول تشكيل كابينه شد از اين سمت كنار رفت. او در شرايطي مسووليت تشكيل كابينه عراق را برعهده گرفت كه دو نامزد قبلي محمد علاوي و عدنان الزرفي در جلب حمايت پارلمان براي تشكيل كابينه ناكام ماندند و مجبور به كناره‌گيري شدند. به گزارش بي‌بي‌سي، الكاظمي براي تصدي پست نخست‌وزيري توانست پشتيباني قابل‌توجهي از جناح‌هاي سياسي را به دست آورد و بنا بر گزارش‌ها الكاظمي گزينه مورد توافق ميان ايالات متحده و ايران به حساب مي‌آمد. اگرچه الكاظمي از پشتيباني قابل‌توجهي برخوردار بود، اما باز هم مجبور شد چندين بار در ليست وزراي پيشنهادي تغييراتي داده و دست به سازش سياسي بزند تا جايي كه برخي صحبت از شكست او براي تشكيل دولت مي‌كردند كه البته در نهايت اين اتفاق رخ نداد. رحمان الجبوري استاد دانشگاه امريكايي عراق در سليمانيه به نيويورك‌تايمز گفت: نخست‌وزيري الكاظمي نشان مي‌دهد كه چرخه انتصاب نخست‌وزيري كه سرمنشا عقيدتي آن از اسلام سياسي باشد، در حال شكسته‌شدن است چرا كه الكاظمي فردي ليبرال و سكولار محسوب مي‌شود. از همين رو او مي‌تواند با نگاهي بازتر با معترضاني كه طي ماه‌هاي گذشته در خيابان‌ها حضور داشتند وارد مذاكره شود. اما اگر بخواهد وارد مقابله با نيروهاي مردمي يا احزاب شيعه نزديك به ايران شود و منافع آنها را با چالش مواجه كند، قطعا با مقاومت جدي روبه‌رو خواهد شد. گفتني است كه آقاي الكاظمي با راي ائتلاف فتح كه دومين حزب بزرگ در پارلمان است بر سر كار آمده، حزبي كه نزديكي زيادي با ايران دارد. با اين وجود رحمان الجبوري معتقد است كه با حضور الكاظمي در قدرت و تمايل او براي مذاكره با معترضين و گرفتن مشورت از آنها فرصتي به دست آمده تا سيستم سياسي عراق را تكان دهيم، چرا كه معترضان قصدي براي تغيير سيستم ندارند، اما مي‌توانيم دست به خانه‌تكاني سياسي بزنيم.
چالش‌هاي پيش رو
الكاظمي روز چهارشنبه به نمايندگان مجلس عراق گفت كه دولت او قصد دارد تا راه‌حل ارايه دهد و نه بحراني به بحران‌هاي ديگر عراق اضافه كند. گفتني است پيش از شيوع كرونا در عراق، از ماه‌ها قبل هزاران نفر در اين كشور به خيابان‌ها آمدند تا اعتراض خود را نسبت به فساد، بيكاري، كمبود خدمات عمومي و مداخلات خارجي ابراز كنند. اين اعتراضات نه تنها در پايتخت بلكه به شهرهاي جنوبي كه اكثرا شيعه‌نشين هستند نيز كشيده شد. طي پنج ماه نا‌آرامي، بيش از 500 معترض توسط نيروهاي امنيتي و افراد مسلح ناشناس جان خود را از دست دادند و هزاران نفر ديگر نيز زخمي شدند. معترضان خواهان تغيير ساختار سياسي عراق بودند و قصد داشتند تركيب و سهميه‌بندي قوميتي در دولت برداشته شود چرا كه معتقد بودند اين رويه بيشتر به فساد منتهي شده است. آقاي كاظمي وعده داده است تا دولت وي ترتيب يك انتخابات زودهنگام را بدهد و مسوولان را براي قتل معترضين پاسخگو كند. از همچنين بايد با بيماري همه‌گير كرونا كه تاكنون جان 102 عراقي را گرفته مقابله كند. واقعيت آن است كه سيستم مراقبت‌هاي بهداشتي عراق ظرفيت محدودي براي مهار اين ويروس دارد و همچنين سقوط قيمت جهاني نفت اين كشور را مجبور كرده تا سياست‌هاي انقباض اقتصادي را دنبال كند. به گزارش بي‌بي‌سي، فروش نفت حدود 90 درصد از درآمد دولت عراق را تشكيل مي‌دهد و آقاي كاظمي با چالش پرداخت دستمزد كارمندان دولت نيز روبه‌رو است. مقام‌هاي دولت موقت عراق به دنبال آن بودند با كاهش مزايا و كمك به كارمندان دولتي بخشي از اين كسري بودجه را جبران كنند.
از سوي ديگر تروريست‌هاي داعش كه از عراق بيرون رانده شدند و بخش كوچكي از آنها در عراق پس از شكست در سال 2017 باقي مانده بودند، ظاهرا در حال بازسازي خود هستند و حملات خود را داخل عراق به شكل گسترده آغاز كرده‌اند. در همين حال عراق و ايالات متحده قصد دارند از ماه آينده گفت‌وگو‌هاي استراتژيكي را در مورد روابط خود آغاز كنند. روابط دو كشور پس از ترور سردار سليماني فرمانده سپاه قدس ايران در خاك عراق توسط ايالات متحده با چالش جدي مواجه شده است. البته ايران نيز در پاسخ به اقدام امريكا، پايگاه نظامي عين‌الاسد كه در آن نيروهاي امريكايي مستقر هستند را مورد هدف موشك‌هاي خود قرار داد. پارلمان عراق نيز پس از اين اتفاق راي به پايان حضور نظامي امريكايي‌ها در عراق داد كه اين تصميم هنوز عملي نشده است. آليس جي رابين در نيويورك‌تايمز مي‌نويسد، الكاظمي در شرايطي به سمت نخست‌وزيري عراق رسيده كه تنش‌هاي شديدي بين ايالات متحده و ايران طي ماه‌هاي اخير رخ داده كه مي‌تواند تبديل به يك جنگ گسترده‌تر شود. از سوي ديگر افت قيمت انرژي تقريبا نصف درآمدهاي دولت را كاهش داده و احتمالا طي هفته‌هاي آينده مجبور به كاهش حقوق و حتي اخراج برخي كارمندان و كارگران دولتي شود. دولت بزرگ‌ترين كارفرماي عراق محسوب مي‌شود و اين موضوع ضربه‌اي جدي را در همان ابتدا به دولت وارد مي‌كند.
رابين همچنين عنوان مي‌كند كه الكاظمي در آينده با يك چالش عمده روبه‌رو است و بايد تصميم بگيرد كه چه زماني مي‌تواند اقتصاد كشور و جاده‌ها و راه‌هاي مختلف در اين كشور را كه براي جلوگيري از شيوع كرونا بسته شده، بازگشايي كند. البته اين نكته را بايد يادآور شد كه به نظر مي‌رسد ويروس كرونا تاثير نسبتا كمي در عراق داشته است. اين كشور حدود 2500 پرونده قطعي ابتلا به كرونا را به ثبت رسانده كه كمترين ميزان در كشورهاي منطقه به حساب مي‌آيد. اما سياستمداران و مقام‌هاي بهداشتي عراقي مطمئن نيستند كه در صورت رفع محدوديت‌ها اين كشور با مشكل جديد و يك پيك شديد از شيوع بيماري مواجه نشود. در گزارش نيويورك‌تايمز همچنين آمده است: اگرچه حضور آقاي الكاظمي در قدرت با مشكلات فراواني روبه‌رو است اما حضور او در راس قدرت نشان‌دهنده انعطاف در سيستم سياسي عراق بود كه به نظر مي‌رسيد به بن‌بست رسيده است. با اين حال از جمله اقدامات اوليه كه بايد آقاي كاظمي انجام دهد، مذاكره براي تنظيم مجدد ماموريت نظامي ايالات متحده در عراق است. همچنين او بايد اقداماتي را در بخش مراقبت‌هاي بهداشتي و آموزش انجام دهد كه از اولويت بسيار بالايي در عراق برخوردار است. مايكل نايتز يكي از اعضاي ارشد موسسه مطالعات خاورميانه واشنگتن گفت: آقاي كاظمي در مذاكره با امريكايي‌ها مي‌تواند به نسبت سياستمداري كه طرفدار ايران محسوب مي‌شود از برتري بيشتري برخوردار باشد. او بدون ترس از اينكه كانديدا و نامزد مورد حمايت يك طرف خارجي است با امريكا سخت‌تر برخورد مي‌كند، چرا كه او فردي است كه امريكا با احترام به او نگاه مي‌كند و مي‌تواند امتيازات بيشتري براي عراق كسب كند. از طرفي پايان حضور نظامي امريكا براي ايران بسيار مهم است، چرا كه حضور امريكا در عراق براي ايران بسيار نگران‌كننده است. نايتس با اشاره به مايك پمپئو، وزيرخارجه امريكا نيز مي‌گويد: اگر كاظمي به پمپئو بگويد كه او به يك چيز نياز دارد امريكا درهاي خود را براي معامله با او باز مي‌كند.
واكنش‌ها به دولت جديد چه بود؟
محمدجواد ظريف وزير امور خارجه كشورمان در توييتر خود نوشت: تشكيل دولت جديد در عراق را به نخست‌وزير مصطفي الكاظمي، كابينه او، پارلمان عراق و مهم‌تر از همه مردم اين كشور تبريك مي‌گويم. ايران هميشه در كنار مردم عراق و دولت منتخب‌شان مي‌ايستد. از سوي ديگر در بيانيه‌اي كه وزارت امورخارجه امريكا منتشر كرد، مايك پمپئو، وزير امورخارجه امريكا در تماس تلفني با آقاي الكاظمي از تشكيل دولت جديد استقبال كرده و درباره مسائل فوري پيش رو نيز گفت‌وگو كرده است. پمپئو همچنين در تماس تلفني خود از تمديد 120 روزه معافيت عراق از تحريم‌هاي ايران خبر داده تا عراق اجازه داشته باشد، كماكان برق خود را از طريق ايران تهيه كند كه بسياري معتقدند اين نمايشي از سوي امريكا براي نشان دادن حسن‌نيت و همكاري با دولت جديد عراق است. همچنين در بيانيه‌اي كه نماينده ويژه سازمان ملل متحد منتشر كرد از آقاي كاظمي خواست تا كابينه عراق را هرچه سريع‌تر تكميل كند و به او هشدار داد جنگ سختي پيش رو دارد و وقتي براي هدر دادن وجود ندارد. از سوي ديگر دفتر مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق با صدور بيانيه‌اي از تماس تلفني محمد بن سلمان با الكاظمي و دعوت از او براي سفر به رياض خبر داد. در بيانيه دفتر نخست‌وزيري عراق آمده است: الكاظمي تماس تلفني از بن سلمان دريافت كرد كه در آن تصدي نخست‌وزيري و نيز راي اعتماد پارلمان به كابينه وي را به او تبريك گفته است. اين بيانيه افزود: وليعهد عربستان در اين تماس تلفني پيام تبريك ملك سلمان بن عبدالعزيز و نيز تمايل پادشاه اين كشور براي تقويت روابط بين دو كشور را به الكاظمي منتقل كرده است. بر اساس اين بيانيه، مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق نيز در اين تماس تلفني بر علاقه‌مندي اين كشور جهت تقويت مناسبات دو كشور تاكيد كرده است.