ماه رمضان و تابو شكني سريال‌هاي عربي
محمود فاضلي
پخش سريال «ام هارون» در شب‌هاي ماه رمضان از شبكه‌هاي شناخته شده خاورميانه كه در كشورهاي عربي بينندگان بسياري دارد، موجب جنجال‌هايي در شبكه‌هاي اجتماعي شده است. ساير سريال‌هاي ماه رمضان شبكه‌هاي كشورهاي عربي نيز در روندي خلاف افكار عمومي اين كشورها به شكل بي‌سابقه‌اي يهوديان اسراييل را در مركز توجه خود قرار داده و عملا در مقابل نگاه مردم جهان عرب قرار گرفته است. حياه الفهد بازيگر 71 ساله كويتي در اين سريال نقش يك «ماما»ي يهودي را بازي مي‌كند كه نهايتا كويت را ترك كرده و به اسراييل مي‌رود تا در آنجا زندگي كند. «ام هارون» بازگو‌كننده همزيستي يهوديان و مسلمانان در خليج فارس در سال‌هاي پيش از جنگ جهاني دوم است. از ديگر سريال‌هايي كه با محتواي مشابه در كشورهايي همچون مصر و كشورهاي حوزه خليج فارس پخش مي‌شوند، مي‌توان از سريال‌هاي «مخارج 7» و «النهايه»(سرانجام) اشاره كرد. در عربستان كشوري كه چندي است، اصلاحات به ظاهر فرهنگي را در پيش گرفته و آخرين نمونه آن برگزاري جشنواره زمستانه سياحتي- فرهنگي «طنطوره» با شعار «جشنواره‌اي بي‌نظير» بود، تابوها در حال برداشته شدن است. در سريال مورد نظر، بحث بر سر ستم‌هايي است كه خانواده‌هاي يهوديان در سال‌هاي دهه 1940 ميلادي در كويت متحمل شده‌اند يا به شرايطي كه مي‌توانند به تنش‌زدايي با اسراييل منتهي شوند، بازمي‌گردند. در مصر يعني كشوري كه از زمان امضاي پيمان دوجانبه همسايگي در 40 سال پيش در وضعيت «صلح سرد» با اسراييل به سر مي‌برد، «نابودي دولت صهيونيست» و «بازگشت يهوديان به اروپا» به تدريج به موضوعي تبديل شده كه نقطه آغاز آن يك داستان تخيلي بيش نبوده است. در سريال «مخارج 7» كه در عربستان پخش مي‌شود اساسا به دنبال عادي‌سازي روابط با رژيم صهيونيستي است «رشيد الشمراني» نقش اصلي را بازي مي‌كند و مدافع بهبود روابط با اسراييل است. او فلسطيني‌ها را متهم مي‌كند كه به رغم تلاش‌هايي كه رياض براي آنها انجام مي‌دهد باز هم از رياض انتقاد مي‌كنند .
در يكي از ديالوگ‌هاي كليدي اين سريال چنين آمده است «ما به خاطر حمايت از فلسطين به جنگ رفته‌ايم. توليد نفت‌مان را به خاطر فلسطين متوقف كرديم. زماني كه تشكيلات اداري فلسطين تاسيس شد، اين ما بوديم كه هزينه‌ها و حقوق كاركنانش را داديم آن هم زماني كه خودمان به پول نيازمند بوديم ولي الان به ما نيش و كنايه مي‌زنند.» بازيگر ديگري كه اين سخنان را مي‌شنود، پاسخ مي‌دهد «انگشتان دست همگي، يكي نيستند. درست مثل آن زماني كه فلسطيني‌ها در سال 1948 از آنجا اخراج مي‌شدند و قتل عام مي‌شدند و خيلي‌ها زمين‌هايشان را به يهوديان فروختند... يهودي‌ها هم مثل بقيه هستند. هم خوب دارند و هم بد. ولي اين اسراييل است كه بين فلسطيني‌ها و ديگر اعراب نفرت‌افكني مي‌كنند. سريال در سكانسي ديگر تلاش مي‌كند تا فلسطيني‌ها به عنوان دشمنان شماره يك مردم عرب و عربستان معرفي شوند.
سريال با اين موضوع كار خود را آغاز مي‌كند كه دولت عبري از بين رفته است. اولين اپيزود آن صحنه‌اي از يك مدرسه را نشان مي‌دهد كه يك معلم در حال توضيخ دادن «جنگ آزاد‌سازي بيت‌المقدس» براي دانش‌آموزان است و نتيجه‌گيري مي‌كند، اسراييل در سال 2048 و قبل از چند تكه شدن امريكا كه اصلي‌ترين حامي دولت صهيونيستي است از بين خواهد رفت و اعراب به پيروزي مي‌رسند. معلم در اين صحنه به دانش‌آموزان توضيح مي‌دهد كه اكثر يهوديان اسراييل فرار مي‌كنند و به همان كشورهايي كه اهل آنجا هستند يعني به اروپا برمي‌گردند. اما معلم نمي‌داند كه بخش مهمي از اسراييلي‌ها از جوامع يهودي شمال آفريقا و خود خاورميانه بيرون آمده‌اند. سريال «ام هارون» داستان يك زن يهودي را روايت مي‌كند كه در دهه 1940 در يكي از كشورهاي خليج‌فارس زندگي كرده و وانمود مي‌كند كه يهوديان از گذشته در اين منطقه داراي سرزمين مشخص بوده‌اند. بازيگر سريال قصد دارد، هويت واقعي رژيم صهيونيستي را كتمان و به وجود اين رژيم اشغالگر رسميت دهد.
فيلم با يك «خودگويي» به زبان عبري شروع مي‌شود و بازيگر نقش اول سريال «ام هارون» به خود مي‌گويد «قبل از آنكه رد پاهاي ما ناپديد شوند و حيات ما به فراموشي سپرده شود، ما زمان را از دست مي‌دهيم. ما از يهوديان خليج(فارس) هستيم كه در اين كشورها به دنيا آمده‌اند.» وزارت امورخارجه اسراييل در ارزيابي خود از محتواي اين سريال‌ها در «ام‌هارون» تلاشي سياسي و فرهنگي براي معرفي طرح‌هاي صهيونيستي در جوامع كشورهاي خليج فارس را مشاهده مي‌كند ولي درباره سريال «النهايه» معتقد است «محتوا كاملا غيرقابل قبول است.» جنبش فلسطيني حماس كه نوار غزه را در كنترل خود دارد از منتقد جدي اين سريال‌هاست. به باور حماس و بسياري از كاربران اينترنتي در شبكه‌هاي اجتماعي، ديالوگ‌ها، زياده‌روي و مبالغه‌آميز است. حماس معتقد است كه «ام هارون» بيشتر خانم گلدا ماير(1978-1898) اولين نخست‌وزير اسراييل (1969-1974) را نشان مي‌دهد كه خودش يك جنايتكار جنگي است. او همكاري زيادي با گروه‌هاي زير‌زميني يهود براي انتقال يهوديان اروپا به فلسطين داشته و در آن سال‌ها توانسته در رأس تشكيلات مالي سازمان‌هاي يهودي، ميليون‌ها دلار براي مسلح كردن اسراييل پول جمع‌آوري كند. او اسراييل را همانند اولين نخست‌وزير اسراييل بن‌گورين با توسل به زور و پاسخ‌هاي خشونت‌بار به خشونت‌هاي اعراب اداره مي‌كرد. اين سريال‌ها موجب عصبانيت فعالان فلسطيني شده و جنبش حماس، سازندگان را متهم مي‌كند كه قصد تحريك مردم فلسطين براي قيام عليه «آرمان فلسطين» را دارند.