يادداشتي درباره تهيه مستند «جايي براي فرشته‌ها نيست»
طعم شيرين مستند‌سازي
محمد شكيبانيا
پيشنهاد تهيه مستند جايي براي فرشته‌ها نيست درباره تيم ملي اسكيت هاكي دختران ايران، اول از طرف سام كلانتري طرح شد. او كه با اين تيم آشنا شده بود و در جريان جزييات كاري و نيز مشكلات‌شان قرارداشت پيشنهاد كرد كه طرح مستندي درباره تيم ملي اسكيت هاكي دختران ايران رو به مركز گسترش سينماي مستند و تجربي ارايه بدهيم.
اين طرح با جزييات مفصل آماده شد و با نام موثت دختراني از جنس فولاد در مركز گسترش پذيرفته شد. مثل همه كارهايي كه شروع مي‌كنيم مشكلات يكي يكي خودشان را نشان دادند. مركز گسترش مشاركت در چهل درصد كار را پذيرفته بود اما در طول دو سالي كه پروژه در حال توليد بود قيمت دلار از حدود سه هزار تومان به حدود 15000 تومان رسيد و سهمي كه بايد براي توليد كار، سفر گروه به كره و فيلمبرداري در فرانسه در نظر مي‌گرفتيم بسيار زياد شد. از طرفي مساله اعزام تيم دختران به مسابقات آسيايي به خاطر همين مسائل تقريبا داشت منتفي مي‌شد. زمان‌هاي فيلمبرداري با توقف‌هاي طولاني و فاصله‌هاي زياد جلو مي‌رفت اما به لطف پشتكار كارگردان و نيز همكاري درخشان اعضاي تيم و سرمربي در مجموع مشكلات يكي يكي مرتفع شدند و آنچه پيش آمد كه در فيلم قابل تماشاست.
شايد خود ما هم اول گمان‌مان اين بود كه در يك فيلم ورزشي بايد نشان دادن مسابقات بخش عمده‌اي از آن باشد اما با جلو رفت و مواجهه با چالش‌هاي روحي و مشكلات اجتماعي و اقتصادي كه براي تيم پيش مي‌آمد عملا چهره فيلم ورزشي به يك درام اجتماعي با موضوع ورزشي تغيير كرد و با اتفاقات احساسي آخر فيلم حتي به جرات مي‌توانم بگويم به يك مستند ملودرام باپايان خوش دست يافتيم.
همين ماجرا هم براي‌مان تبديل به چالش شد. بسياري از همكاران‌مان در سينماي مستند اساسا اين نوع فيلمسازي را يا مستند به حساب نمي‌آورند يا ماموريت و مسووليت اصلي مستندساز نمي‌دانند. در آن ديدگاه مستند بايد دردها و مشكلات موضوع را برجسته و توجه مخاطب را به آن جلب كند. ما در مستند فرشته‌ها مشكلات و دردها را نشان مي‌دهيم اما مساله اصلي اين است كه اين مسائل با پيگيري و پشتكار و از همه مهم‌تر حمايت همسران و خانواده‌ها به بهترين شكل رفع مي‌شود و در نهايت پرچم كشورمان در مسابقات آسيايي بالا مي‌رود و اين ماجرا براي برخي مستندسازها قابل قبول نيست. همين ماجراست كه باعث مي‌شد در جشنواره حقيقت هيات داوران (كه اغلب‌شان طرفدار چنين مستندهايي نبودند) فيلم را در شش رشته اصلي كانديداي دريافت جايزه كردند اما كانديداي بهترين فيلم نبود و در نهايت هم يك جايزه موسيقي به فيلم تعلق گرفت.
البته فيلم در همان جشنواره سه جايزه مهم ديگر هم گرفت: جايزه بهترين كارگرداني بخش بين‌الملل و بهترين مستند از نگاه تماشاگران و بهترين مستند به انتخاب گروه هنر و تجربه. جوايزي كه هيات داوران در تعيين آن نقشي نداشتند.
هر پروژه مستند داستان‌ها و ماجراهايي دارد كه خود مي‌تواند مستندي بشود بر آن مستند. مستند جايي براي فرشته‌ها نيست از چند جهت براي من كار تازه‌اي بود. كار كردن با سام كلانتري كه فيلم قبلي‌اش مانكن‌هاي قلعه حسن‌خان فضايي كاملا آرتيستي و خاص داشت و حالا بنا بود يك اثر اجتماعي و ورزشي توليد كند. تجربه فضاي ورزش حرفه‌اي و آشنا شدن با ورزشكاراني چون كاوه صدقي كه تمام برنامه زندگي‌شان براي جلو بردن حرفه‌اي تيم‌شان است. تجربه توليد مستندي كه نهايتا حال بيننده را در سالن جا مي‌آورد و مردم سالن را با حس خوب ترك مي‌كنند و البته تجربه كساني كه فيلم را دوست ندارند و با تو در اين مورد گفت‌وگو مي‌كنند. اين افراد اخير تعدادشان زياد نيست اما نگاه‌شان بسيار مهم است.