مجسمه‌ها راوي تاريخند
رضا مختاري اصفهاني
مجسمه‌ها در دوره مدرن نمادهايي هستند براي بازنمايي بخشي از تاريخ. هر ملت و حكومتي براي برجستهساختن بخشي از تاريخ خود مجسمهاي از شخصيتي را برپا ميدارد. جالب اينكه در تاريخ مدرن ايران هم انجمن آثار ملي در جامعهاي كه مجسمهسازي داراي كراهت و حرمت بود، با برپايي مجسمههايي از شخصيتهاي فرهنگي و سياسي گذشته به نمادسازي روي آورد. برخي از اين شخصيتها با نگاه مطلقگرا، سياسي، ايدئولوژيك و ارزشگذارانه امروزي در نظر برخي قوميتها، مليتها، دولتها و گروه‌ها مذموم و مطرود هستند. همچنانكه به هنگام ساخت بناي يادبود و مجسمه نادرشاه افشار، علياصغر حكمت، سفير ايران در هند، از امكان ناخوشنودي هنديان از اين اقدام نوشت. چنين وضعيتي درباره بسياري از شخصيتهاي تاريخي صادق است. به‌طوري كه تيمور گوركاني در بخشهايي از آسياي ميانه نمادي از شجاعت و درايت است و در سرزميني مانند افغانستان بر سر استفاده رييسجمهوراشرفغني از عنوان «تيمور لنگ» صداهايي به اعتراض بلند مي‌شود، اما در بعضي سرزمينها اوضاع ديگرگونه است. وضعيت چنگيزخان در مغولستان و ايران نيز بر همين منوال است. حتي بودهاند شخصيتهايي كه در روزگاري در نگاه معاصران‌شان مطرود و منفور بودهاند، اما با گذشت زمان و تغيير نسل قضاوتها متفاوت شده است. نادر خود مثال خوبي از اين منظر است. او كه با اميد و آرزوي فراوان ايرانيان به تخت شاهي نشست، در اواخر سلطنتش با خشونت و اجحافي كه روا داشت، در نظر عام و خاص منفور شد. نادر و كساني چون او اما از تاريخ ايران و جهان حذفشدني نيستند. با ترازو و سنجه امروز اگر به گذشتگان بنگريم و به قضاوت بنشينيم، هيچكس مصون از هتك نخواهد ماند. گاهي حضور مجسمهاي در ميداني تصوري از نمادسازي به وجود ميآورد، اما نميتوان قلم بطلان بر اين مجسمه‌ها كشيد. مجسمهاي كه در ميدان حر خودنمايي ميكند، نمادي از غلبه شاه بر محمد مصدق در قالب نبرد گرشاسب با اژدها بود. اگر وجه استعاري مجسمه صورتي واقعي داشت، در ابتداي انقلاب به خشم انقلابيون به زير كشيده ميشد. درست است كه بعضي از اصول اخلاقي در جوامع بشري مشتركند، اما فهم آدميان از اين اصول در طول تاريخ متفاوت بوده است. به عقيده نگارنده، با فهم امروز نبايد سراغ گذشته و آدمهايش رفت. آدمها را در زمانهشان بايد فهم كرد. آنچه در امريكا و اروپا در حق مجسمه‌ها رخ داد، نگاهي امروزي و ارزشگذارانه به گذشته و آدمهايي است كه در زمانه خود نگاهي متفاوت به جهان داشتهاند و در اين نگاه به توفيق و پيروزي نيز دست يافتهاند.