ضرورت پيگيري حادثه نطنز
حسن بهشتي‌پور
عامل يا عوامل رويدادي كه سه شب پيش در تاسيسات غني‌سازي نطنز رخ داد، هنوز مشخص نشده‌اند. زماني كه رويدادي اينچنيني رخ مي‌دهد، مادامي كه اطلاعات كافي از جزييات حادثه منتشر نشده‌باشد، تحليلگران به گمانه‌زني و بررسي دلايل احتمالي روي مي‌آورند. در مورد حادثه نطنز هم در تحليل عامل حادثه، سه گمانه اصلي وجود دارد. احتمال اول اين است كه حادثه بر اثر اهمال و سهل‌انگاري كاركنان و متخصصان رخ داده باشد و حادثه‌اي ناشي از فعاليت‌هاي ساخت و ساز، نصب يا تعمير و نگهداري باشد. گمانه دوم را مي‌توان براساس ادعاي شبكه خبري بي‌بي‌سي فارسي بررسي كرد، اين احتمال كه عده‌اي از داخل كشور و با نفوذ به تاسيسات هسته‌اي ايران چنين اقدامي را انجام داده‌باشند. معمولا چنين افرادي به دو دسته تقسيم مي‌شوند، يا عوامل اطلاعاتي و مزدور وابسته به بيگانگان هستند كه توسط سرويس‌هاي اطلاعاتي خارجي اجير مي‌شوند يا افرادي تحت‌تاثير القائات خارجي، با ژست مبارزه سياسي ممكن است دست به چنين خرابكاري‌هايي بزنند، هر چند اقدامي در ابعاد حمله به زيرساخت‌هاي فناوري كشور را جزء خيانت عليه ملت و كشور نمي‌توان ارزيابي كرد و هر چه در توجيه آن گفته شود، قابل قبول نيست. گمانه سوم، احتمال دخالت مستقيم دولت‌هاي خارجي است، به هر حال دولت امريكا و رژيم اسراييل سابقه اقدامات خرابكارانه عليه منافع ملت ايران را دارند و ممكن است از طريق عواملي موفق به وارد كردن مواد يا تجهيزاتي به تاسيسات شده باشند كه در زمان مشخص منفجر شود. تا زماني كه نتيجه قطعي تحقيقات در مورد عامل اين حادثه رسما اعلام نشده‌باشد، گمانه‌هاي ممكن در مورد آن بعيد است كه جزء سه مورد ذكر شده‌باشد. آنچه در مورد حادثه بامداد پنجشنبه در تاسيسات هسته‌اي نطنز اهميت دارد است كه اتفاق در تاسيسات فعال اين مجموعه رخ نداده است. اگر چنين حادثه‌اي در محلي كه در حال فعاليت غني‌سازي و داراي مواد راديواكتيو است اتفاق افتاده بود، مي‌توانست يك حادثه بسيار خطرناك باشد كه آثار مهلكي براي محيط زيست و مردم منطقه بر جاي بگذارد. خوشبختانه مقام‌هاي مسوول تاييد كرده‌اند كه اين حادثه در محلي رخ داده كه در آن فعاليت هسته‌اي و مواد شكاف‌پذير وجود نداشت.
سخنگوي سازمان انرژي هسته‌اي، بهروز كمالوندي، شخصا براي اطمينان خاطر مردم از عدم وجود تشعشعات راديواكتيو و خطرات ناشي از آن، مصاحبه خود را با رسانه‌ها در محل حادثه انجام دادند. قطعا اگر اين حادثه در محلي رخ داده بود كه احتمال انتشار مواد هسته‌اي و راديواكتيو در آن وجود داشت، سخنگوي محترم سازمان شخصا در محل حاضر نمي‌شد. اين اقدام نشان داد كه دست‌كم در بعد هسته‌اي و راديواكتيو، حادثه نطنز، رويداد نگران‌كننده‌اي نبوده است.
اما وجه نگران‌كننده قضيه، در بعد امنيتي آن است. به اعتقاد من، هر عاملي كه در وقوع اين حادثه نقش داشته است، بايد مورد توجه قرار گيرد و با قاطعيت پيگيري و متخلفان تنبيه و مجازات شوند. اگر اهمال يا سهل‌انگاري توسط متخصصان مجموعه رخ داده است، بايد مقام‌هاي قضايي با قاطعيت آن را پيگيري كنند و هرگونه قصران و اهمالي كه باعث وقوع اين حادثه خطرناك شده است، با برخورد جدي مواجه شود. اگر به احتمال ضعيف‌تر عوامل داخلي، عامدانه اقدام به خرابكاري كرده باشند، باز هم بر دستگاه قضايي، دستگاه‌هاي امنيتي و سازمان انرژي اتمي واجب است كه نه تنها عاملان احتمالي چنين خرابكاري را معرفي و مجازات كنند، اگر عامل سوم و خرابكاري مستقيم از طرف دولت‌هاي خارجي مطرح باشد هم وزارت خارجه و نهادهاي ذي‌ربط بايد با جديت اين موضوع را در سازمان‌هاي بين‌المللي پيگيري كنند، چنين اقدامي اگر با حمايت يا توسط يك دولت خارجي اتفاق افتاده باشد، يك تعرض غيرقابل گذشت است كه نمي‌توان بدون تشخيص و محكوميت بين‌المللي مسوول آن و واكنش متناسب به دولت متخلف از آن چشم‌پوشي كرد.
به رغم وقوع اين اتفاق در تاسيسات هسته‌اي نطنز، با توجه به ابعاد محدود و محل وقوع حادثه، به نظر من نبايد نگراني شديد نسبت به ايمني تاسيسات هسته‌اي كشور وجود داشته باشد. تاكنون مسائل مربوط به ايمني هسته‌اي در ايران، از سابقه خوب و اجراي مناسبي برخوردار بوده است. در عين حال ايران به عنوان عضو پيمان عدم اشاعه و يكي از اعضاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، از مشورت‌ها و پروتكل‌هاي اين نهاد بين‌المللي هم براي تامين ايمني مراكز هسته‌اي خود بهره‌مند مي‌شود. من از هيچ مقام مسوول يا شخص مطلعي نشنيده‌ام كه به‌رغم تمام اختلاف‌نظرها ميان ايران و برخي كشورهاي خارجي يا سوءتفاهم‌ها با آژانس بين‌المللي، مشكلي در زمينه همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در زمينه همكاري‌هاي ايمني هسته‌اي ايجاد شده باشد. به هر تقدير ايمني هسته‌اي از جمله وظايف اصلي آژانس است و به صورت قطعي آژانس موظف است كه به ايران در زمينه ايمني تاسيسات كمك كند و ايران هم موظف است استانداردهاي بين‌المللي براي ايمني هسته‌اي را رعايت كند. حتي در موضوع تحريم‌هاي امريكا عليه ايران هم من تاكنون با موردي مواجه نشده‌ام كه مسوولان سازمان انرژي اتمي از فقدان دسترسي به تجهيزات ايمني هسته‌اي گلايه‌اي داشته باشند.
حوادث مربوط به فناوري هسته‌اي، در جهان بي‌سابقه نيستند. اين حادثه نيز نه اولين حادثه صنعتي در جهان بود و به‌طور قطع آخرين آن هم نخواهد بود. حادثه نطنز را نمي‌توان براساس تعريف آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در زمره «حوادث هسته‌اي يا تشعشعي» قرار داد. براساس اين تعريف حوادث هسته‌اي يا تشعشعي «رويدادهايي هستند كه آثار قابل‌توجهي بر انسان‌ها، محيط‌زيست يا تاسيسات» بر جا بگذارند. از زمان حادثه 1956 كيشتيم در روسيه، تاكنون ده‌ها حادثه بزرگ هسته‌اي در اروپا، آسيا، امريكاي جنوبي و ايالات متحده امريكا رخ داده است كه بسياري از آنها آثار قابل‌توجهي بر جا گذاشته‌اند. ژاپن، روسيه، امريكا، فرانسه و بريتانيا هر يك با بيش از دو حادثه عمده هسته‌اي در صدر جدول كشورهايي هستند كه با حوادث هسته‌اي يا تشعشعي به تعريف آژانس مواجه شده‌اند. در پي هر حادثه اينچنيني، تعدادي پروتكل‌هاي محافظتي و ايمني تازه تعريف مي‌شود تا از تكرار حوادث مشابه در آينده جلوگيري شود. با اين حال بعيد است كه حوادث هسته‌اي هيچگاه متوقف شوند. همه كارشناسان اميدوارند تا جايي كه امكان دارد، زمينه براي بروز حوادث هسته‌اي يا حوادثي كه ممكن است باعث حوادث هسته‌اي شوند، كاهش پيدا كند و رويدادهاي مهلكي مشابه آنچه در كيشتيم روسيه، چرنوبيل اوكراين، ساري در ايالت ويرجينياي امريكا و فوكوشيما در ژاپن رخ داد تكرار نشود. قطعا پيگيري و بررسي عوامل حادثه اخير در نطنز هم به ايران و هم به ديگر كشورهاي جهان كمك مي‌كند كه از مشكلات ايمني يا اقدامات خرابكارانه‌اي كه ممكن است جان مردم و محيط زيست را تهديد كند، پيشگيري كنند.
حادثه سه شب پيش، قطعا از سوي برخي بهانه‌جويان بين‌المللي به ويژه مخالفان منطقه‌اي برجام مورد بهره‌برداري تبليغاتي قرار مي‌گيرد تا با اين بهانه به برنامه هسته‌اي ايران حمله كنند. تا جايي كه به ايمني تاسيسات هسته‌اي مربوط مي‌شود، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تنها نهاد مسوول براي بررسي اين مساله است كه تاكنون نه تنها ايرادي به تاسيسات هسته‌اي ايران وارد نكرده است، بلكه فعالانه جهت حفظ و تقويت ايمني آنها مشاركت مي‌كند. ايران از زمان وقوع نفوذ رايانه‌اي ويروس استاكس نت در برنامه هسته‌اي ايران، به لحاظ امنيتي بسياري از پروتكل‌هاي خود را به‌روزرساني و تقويت كرده است تا احتمال حملات مشابه بسيار كمتر شود. تصور من اين است كه تاكنون پيشرفت خوبي در زمينه ايمني و امنيت هسته‌اي در ايران انجام شده و اين روند در آينده نيز ادامه پيدا خواهد كرد. از سال 1384 كه ايران رسما غني‌سازي هسته‌اي را شروع كرده است، ايمني و امنيت تاسيسات و فناوري هسته‌اي ايران به شكل موفق تامين شده است و حادثه‌اي مانند رويداد اخير در نطنز، چه خرابكاري باشد، چه حادثه صنعتي و چه تعرض خارجي، خللي در اصل ايمني و امنيت برنامه هسته‌اي ايران وارد نمي‌كند، اما ضروري است با پيگيري دقيق و قاطعانه حادثه اخير، جلوي وقوع حوادث اينچنيني گرفته شود.