سياست خارجي تركيه در مديترانه
محمود فاضلي
يكي از مهم‌ترين اهداف اصلي در سياست خارجي تركيه، افزايش تعداد دوستان و كاهش خصومت‌ها و دشمني‌ها است. اين اصل اساسي كه از سوي تركيه بر اساس شعار: «در كشور صلح، در جهان صلح» پذيرفته شده است، در برنامه دولت اردوغان و مواضع مقامات تركيه نيز جاي گرفته است. تحقق اين هدف البته به آساني نيز امكان‌پذير نيست و در روابط بين‌المللي گاهي اوقات به دليل تضاد منافع و بروز اختلاف نظرها و تنش‌هاي جدي ايجاد مي‌شود. تركيه اخيرا با سياست خارجي خود به يك بازيگر منطقه‌اي و تا حدودي جهاني تبديل شده است. اين موقعيت علاوه بر ايجاد فرصت‌هاي جديد، مسائل و مشكلات زيادي را نيز به همراه داشته است. اقدامات اخير تركيه در شرق مديترانه منجر به ايجاد تغييراتي در توازن‌هاي بين‌المللي شد. بخشي از اين اقدامات به‌طور مستقيم در روابط آنكارا با ساير بازيگران منطقه‌اي و جهاني نيز موقعيت‌هاي جديدي ايجاد كرده است.
البته تركيه با بسياري از كشورهاي مديترانه روابط فشرده سياسي، اقتصادي و اجتماعي داشته اما همزمان ادامه روابط در اين زمينه‌ها بر اساس اصل «برد- برد» لازمه منافع اين كشور است. در اين ميان تركيه با برخي از هم پيمانان خود رو در رو قرار گرفته است. دليل اصلي اختلافات تركيه با يونان، قبرس (يوناني‌نشين)، مصر، امارات و فرانسه را تفاوت عميق درمنافع اصلي تشكيل مي‌دهد. تركيه به رهبري اردوغان، بازي در منطقه را تغيير داده است. او براي دفاع از سياست‌هاي خود در ليبي و ادعاها در مورد گاز طبيعي، به مبارزه‌اي كه آتاتورك بعد از 1918 براي جلوگيري از تجزيه تركيه توسط قدرت‌هاي غربي آغاز كرده بود، ادامه مي‌دهد. كشورهاي مصر، يونان، قبرس و امارات هريك جداگانه از اقدامات تركيه در مديترانه ناخرسند هستند.
در ماه‌هاي اخير پرونده ليبي و ابعاد مختلف آن براي تركيه به موضوع مهمي تبديل شده است. تنش سياسي ميان تركيه و فرانسه در خصوص ليبي به مراحل جديدي رسيده است. اين تنش به ويژه در پي‌تحريك ناوهاي نيروي دريايي فرانسه عليه ناوهاي ارتش تركيه در شرق مديترانه، پيمان ناتو را نيز با چالش مواجه كرده است. انتقادات دولت فرانسه خطاب به كشورهاي اروپايي كه براي تامين نياز امنيتي آنها ديگر نمي‌توان به ناتو و امريكا اعتماد كرد، يا انتقاد ماكرون از تركيه نيز بخشي از اين پروژه سياسي است. نماينده دايم پاريس در ناتو در نامه‌اي به استولتنبرگ، دبيركل ناتو كناره‌گيري كشورش از عمليات دريايي ناتو در درياي مديترانه را اعلام كرد. پاريس به خاطر تنش‌هاي كنوني با تركيه در شرق درياي مديترانه تصميم گرفت تا از اين ماموريت كناره‌گيري كند. پاريس مدعي شده بود تركيه به يكي از كشتي‌هايش كه در يكي از ماموريت‌هاي ناتو در درياي مديترانه شركت داشت، تعرض كرده است، ادعايي كه مقامات ارتش تركيه آن را نه‌تنها رد مي‌كنند بلكه اعتقاد دارند فرانسه بايد صادقانه اعتراف كند كه با استفاده از اطلاعات نادرست، كارزار ضد تركي به راه انداخته و بايد از تركيه عذرخواهي كند.تركيه و فرانسه كه هر دو از متحدان ناتو هستند، ديدگاه‌هاي متفاوتي درباره آنچه رخ داده دارند. به گفته استولتنبرگ «همگان موافقند كه ما بايد از تلاش‌هاي سازمان ملل براي دستيابي به يك راه‌حل سياسي براي درگيري‌هاي ليبي حمايت كنيم.» بي‌ترديد تنش ميان تركيه و فرانسه در ساليان اخير پيشينه تاريخي دارد. در دوران ساركوزي كار به جايي رسيد كه به خاطر حمايت پاريس از طرح ادعاي تاريخي ارامنه در مورد رويدادهاي 1915 ميلادي، تركيه سفير خود را به مدت چندين ماه به كشور بازگرداند.در دوران ماكرون نيز اين روابط همواره در فراز و نشيب بوده است.
مركل صدراعظم آلمان به تازگي اعلام كرده كه تنش بين تركيه و فرانسه را به عنوان يك موضوع جدي تلقي مي‌كند. مركل طرح اتهامات فرانسه عليه تركيه را به عنوان يك موضوع مهم دفاعي و امنيتي دانسته و اعلام كرده كه اين مسائل در ناتو به شكل جدي مورد بررسي قرار خواهد گرفت. در حالي كه تركيه از دولت مشروع ليبي كه سازمان ملل نيز آن را به رسميت شناخته حمايت مي‌كند، اما مقامات تركيه، فرانسه را به تعميق درگيري‌هاي ليبي با حمايت از خليفه حفتر، فرمانده نيرو‌هاي مستقر در شرق موسوم به «ارتش ملي» متهم مي‌كنند. عمليات «نگهبان دريايي» ناتو يك ماموريت امنيتي دريايي در درياي مديترانه است كه در سال 2016 به حفظ آگاهي موقعيتي دريايي، جلوگيري و مقابله با تروريسم و همچنين تقويت ظرفيت‌سازي توسعه يافت. تحركات نيروي دريايي تركيه و توجه به مفهومي به نام سرزمين آبي، براي تركيه اهميت حياتي دارد و اين كشور به دنبال آن است كه در شرق مديترانه و در حوزه‌هاي انرژي و دفاع قدرت‌نمايي كند.تركيه همچنان در روابط خود با مصر با مشكلات جدي روبه‌رو است. تركيه متهم كردن اين كشور به منبع بي‌ثباتي درمنطقه از سوي وزارت امورخارجه مصر را نه تنها به‌شدت رد مي‌كند بلكه محكوم كردن عمليات ضد تروريستي تركيه از سوي كساني كه از طريق كودتا بر سركار آمده و براي حمايت از حفتر كه او نيز همانند آنها كودتاگر است و تهديد به مداخله در ليبي مي‌كنند، تراژدي كمدي مي‌داند. سياست تركيه در ليبي حتي مورد پذيرش مخالفين اردوغان در عرصه داخلي است. «احمد داووداوغلو»، نخست‌وزير پيشين تركيه و رهبر حزب «آينده»، تاكيد دارد «حمايت تركيه از دولت وفاق ملي كه از سوي سازمان ملل به رسميت شناخته شده، قانوني است. در شرق مديترانه نمي‌توان نظامي را مستقر ساخت و به تركيه بي‌توجه بود». وي حتي در تنش‌هاي اخير تركيه با فرانسه و مصر، در كنار دولت تركيه قرار گرفت و از فرانسه و مصر در رابطه با تنش‌هاي اخير ليبي انتقاد و مدعي شد «ماكرون و السيسي تهديدي براي تركيه هستند چرا كه سياست‌هاي آنان در رابطه با مديترانه و ليبي نشان‌دهنده كوري استراتژيك آنها است».