محمدحسين لطف‌الهي
انسان قرن بيست‌و‌يكم به رغم پيشرفت‌هاي فراواني كه در عرصه علم و فناوري داشته هنوز نتوانسته پا بر خاك مريخ بگذارد اما جاده منتهي به سياره سرخ هيچ‌گاه تا اين اندازه شلوغ و پر رفت و آمد نبوده است. تابستان سال جاري قرار است 3 كشور امريكا، چين و امارات متحده عربي ماموريت‌هاي اكتشافي خود در مريخ را آغاز كنند و در شرايطي كه مريخ و زمين در نزديك‌ترين فاصله نسبت به يكديگر قرار مي‌گيرند، ثمره تلاش چندساله خود براي كسب اطلاعات علمي جديد از مريخ را به دست بياورند.
«ماموريت مريخ» امارات كه قرار است جامع‌ترين تصاويري كه تا امروز از سياره سرخ گرفته شده را به ثبت برساند، برنامه‌ريزي شده تا كار خود را 15 ژوييه از ژاپن آغاز كند اما شرايط آب و هوايي وضعيتي را ايجاد كرده كه ممكن است آغاز ماموريت را به تاخير بيندازد. با اين شرايط نيز امارات اصرار دارد هر چه زودتر اين ماموريت آغاز شود. پنجره زماني پرتاب اين كاوشگر كه «اميد» نام دارد در فاصله ۱۵ ژوييه تا ۱۲ آگوست است؛ بازه‌اي كه در نتيجه حركت مداري مريخ و زمين، بهينه‌ترين موقعيت براي دستيابي به اين سياره مرموز را فراهم مي‌كند. پس از امارات به ترتيب قرار است ايالات متحده و چين ماموريت خود را آغاز كنند.
سي‌ان‌ان در گزارشي پيرامون اين موضوع مي‌نويسد: جاه‌طلبي‌هاي فضايي امارات بخشي از برنامه بلندمدت اين كشور براي ايجاد تنوع اقتصادي است چراكه امارات مايل است در طول ساليان آينده با ايجاد تنوع در فضاي اقتصادي كشورش از تسلط نفت بر اقتصاد رهايي يابد. برنامه فضايي امارات در سال گذشته 30 درصد از سهم توليد ناخالص ملي اين كشور را به خود اختصاص داد اما مسوولان اماراتي معتقدند، برنامه‌هايي نظير «ماموريت مريخ» مي‌تواند با تشويق دانشجويان براي ورود به حوزه‌هاي علمي جديد به رشد و توسعه اين كشور كمك كند. عمران شرف، يكي از مديران پروژه ماموريت مريخ در اين باره به سي‌ان‌ان مي‌گويد:«دولت امارات تمايل دارد تا جوانان اماراتي را براي يادگيري علم، تكنولوژي‌هاي جديد، مهندسي و رياضيات تشويق كند و پروژه ما نيز قرار است در اين مسير به عنوان كاتاليزور عمل كند و به تشويق جوانان كشور براي حركت به سوي علوم جديد كمك كند».
چرا امارات مي‌خواهد به مريخ برود؟
امارات تجربه اندكي در طراحي و توسعه فضاپيما دارد و به تازگي در اين مسير قدم گذاشته است. دانشمندان آنها كه نزد دانشمندان امريكايي به علم‌آموزي پرداخته‌اند در تلاشند تا مسيري را آغاز كنند كه پيش‌تر تنها ايالات متحده، روسيه، اروپا و هند توانسته‌اند به موفقيت‌هايي در آن دست يابند. پروژه ساخت «كاوشگر الامل» يا همان «كاوشگر اميد» در حالي 6 سال پيش كليد خورد كه كسي گمان نمي‌كرد، امارات به اين سرعت بتواند موفقيت‌هايي را كسب كند و اكنون در سال 2020 در آستانه پرتاب كاوشگر به مريخ قرار بگيرد. اما سوالي كه مطرح مي‌شود اين است كه چرا امارات تصميم گرفته در اين راه قدم بگذارد و مسيري را آغاز كند كه ممكن است حتي به شكست منتهي شده و هزينه‌هاي بسيار زيادي كه صرف آن شده به هدر برود. پاسخ اين سوال را مي‌توان در اظهارات مقامات اماراتي جست‌وجو كرد.
سرويس جهاني بي‌بي‌سي نوشته است كه اصلي‌ترين هدف امارات از آغاز پروژه‌اي بزرگ و بي‌نظير، ايجاد يك «منبع الهام» براي جوانان اماراتي است. يك مقام مسوول در پروژه تاكيد دارد كه «كاوشگر اميد» قرار است محرك جوانان اماراتي براي تلاش در راستاي توسعه كشور باشد همچنين محققان و اساتيد برجسته جهان را قانع كند كه بخشي از فعاليت‌هاي علمي خود را در امارات دنبال كنند. عمران شرف به بي‌بي‌سي مي‌گويد:«اين پروژه نيز مانند هر پروژه ديگري ممكن است شكست بخورد اما دولت امارات قصد دارد با صرف هزينه بسيار در اين مسير بگويد كه ما به عنوان يك ملت هرگز قرار نيستيم در مسير توسعه و پيشرفت متوقف شويم.» به گفته او حتي اگر پرتاب نيز موفقيت‌آميز باشد اين امكان وجود دارد كه در مدار مريخ مشكلاتي براي كاوشگر ايجاد شود و تجربيات ديگر كشورها در اين زمينه نشان مي‌دهد كه تاكنون بيش از نيمي از ماموريت‌هاي اكتشافي در مريخ كه از سوي كشورهاي ديگر آغاز شده، شكست خورده است.
يورونيوز نيز در بخشي از گزارش خود به بررسي احتمال شكست ماموريت مريخ امارات پرداخته و به نقل از محسن العوضي، مهندس ماموريت مريخ آورده است: اگر در زمان انجام ماموريت، سرعت حركت فضاپيما خيلي بالا يا خيلي پايين باشد آن را از دست خواهيم داد. اگر نتوانيم آن را دقيقا در جايي كه مي‌خواهيم مستقر كنيم احتمالا فضانورد با مريخ برخورد خواهد كرد. بنابراين ماموريت حساسي در پيش داريم و به همين دليل است كه نيمي از انرژي ما در همين مرحله صرف مي‌شود. ارتباط ما از زمين با اين كاوشگر ۱۲ دقيقه تا حدود نيم ساعت طول مي‌كشد. بنابراين نمي‌توان به آن دستور داد بلكه بايد آن را به روشي برنامه‌ريزي كرد سپس كاوشگر آنچه را كه بايد انجام دهد به طور خودكار انجام مي‌دهد. ما فقط بايد اميدوار باشيم كه همه چيز طبق برنامه پيش برود.
اهميت علمي پروژه
برنامه فضايي امارات از اين رو حائز اهميت است كه تاكنون اطلاعات زيادي از سطح مريخ جمع‌آوري نشده و اطلاعات جديد و گسترده مي‌تواند انقلابي در تصورات بشر از مريخ ايجاد كند. روس‌ها بارها براي انجام اين ماموريت تلاش كرده‌اند و ناموفق بوده‌اند و امريكا نيز اطلاعاتش از جو مريخ در حد جمع‌آوري داده‌هاي يك كاوشگر است كه حدود ۳۰ ثانيه نمونه‌هايي را آناليز كرده است. كاوشگر امارات اما اگر بتواند با موفقيت در مدار مريخ قرار گيرد، ماموريت دارد كه دو سال در اين مدار به جمع‌آوري اطلاعات پرداخته و آن اطلاعات را براي تحليل به زمين ارسال كند. به نوشته سي‌ان‌ان يكي از مهم‌ترين اقداماتي كه كاوشگر اميد صورت خواهد داد، سنجش مقدار هيدروژن و اكسيژن در جو مريخ در طول 687 روزي است كه اين ماموريت به صورت رسمي در جريان خواهد بود. سارا الاميري، وزير علوم و تكنولوژي پيشرفته امارات مي‌گويد:«قرار است اين كاوشگر داده‌هاي واقعي درباره مريخ را جمع‌آوري كند و به زمين بفرستد. چرا اين كار مهم است؟ يكي از دلايل آن تغييرات آب و هوايي است. درك بهتر از تغييرات جوي مريخ به ما كمك مي‌كند تا بتوانيم براي حل معماي مريخ و آنچه در آن سياره مي‌گذرد، آگاهي‌هاي بيشتري به دست آوريم. اين كار حتي به ما كمك مي‌كند تا تغييرات آب و هوايي سياره زمين را نيز بهتر درك كنيم. اين اطلاعات به ما كمك مي‌كند تا بتوانيم قبل از فرستادن انسان به مريخ، بسياري از چيزهايي كه ممكن است در آنجا با آن روبه‌رو شود را پيش‌بيني كنيم».
تناقض غربي
اكثريت قريب به اتفاق رسانه‌هايي كه به بررسي اين پروژه فضايي پرداخته‌اند آن را ستايش كرده‌اند. اين در حالي است كه اغلب اين رسانه‌ها در برخورد با پروژه‌اي فضايي ايران، آن را خطري براي جامعه جهاني توصيف كرده و با استناد به قطعنامه‌هايي كه در گذشته با تلاش‌هاي امريكا و اسراييل عليه ايران صادر شده، خواهان توقف كامل برنامه فضايي ايران شده‌اند. كشورهاي اروپايي نيز كه تاكنون نسبت به برنامه فضايي امارات هيچ احساس خطري نكرده‌اند بارها نسبت به صدور بيانيه عليه برنامه فضايي ايران اقدام كرده و حتي در شوراي امنيت سازمان ملل نيز در خصوص آن موضع‌گيري كردند.
دقيقا يك روز پس از پرتاب ماهواره ظفر از سوي ايران، وزارت خارجه فرانسه در بيانيه‌اي با اشاره به پرتاب ماهواره «ظفر» آورده است:«ايران براساس بخشي از تعهداتش ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد نمي‌تواند فعاليت‌هايي از جمله شليك موشك، مرتبط با موشك‌هاي بالستيك داراي توانايي حمل سلاح اتمي انجام دهد».
نماينده بريتانيا در شوراي امنيت نيز در آخرين نشست اين شورا كه به منظور بررسي گزارش دبيركل در خصوص اجراي برجام و قطعنامه 2231 تشكيل شده بود در اظهارنظري عجيب ضمن تاكيد بر اينكه «ايران حق ارسال موشك به فضا ندارد»، گفت:«ما از دانشمندان ايراني دعوت مي‌كنيم اگر دوست دارند در دانش فضايي نقش داشته باشند به اقدامات چندجانبه بين‌المللي براي كاوش فضا بپيوندند چون ايران حق داشتن برنامه موشكي فضايي بر اساس قطعنامه 2231 را ندارد».
اين اظهارات در حالي مطرح شد كه بر اساس قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل، ايران تنها از ساخت و توسعه موشك‌هايي كه از «قابليت حمل كلاهك هسته‌اي» منع شده و در اين قطعنامه هيچ محدوديت ديگري براي برنامه‌هاي موشكي و فضايي ايران در نظر گرفته نشده است. از برخورد سياسي و دوگانه كشورهاي غربي با برنامه فضايي كشورهاي خاورميانه همچنين ناديده گرفتن حق طبيعي برخي كشورها از جمله ايران در توسعه صنعت فضايي كه آشكارا دخالت در امور داخلي و نقض حقوق اساسي يك كشور به حساب مي‌آيد، اين‌طور به نظر مي‌آيد كه كشورهاي اروپايي با ناديده گرفتن عمدي بخشي از قطعنامه 2231 قصد دارند ايران را از يك حق طبيعي محروم كنند؛ اقدامي كه مطمئنا بي‌پاسخ نخواهد ماند.