چرا كاهش نرخ بيكاري هشدار دهنده است؟
خروج جويندگان كار از بازار
گروه اقتصادي
دو روز پيش مركز آمار ايران، گزارش شاخص‌هاي بازار كار در سه ماهه ابتدايي سال جاري را اعلام كرد كه نكته اساسي آن، علاوه بر بيكار شدن 1.5 ميليون نفر از شاغلان موجود به دليل شيوع بيماري كرونا، «كاهش نرخ بيكاري جمعيت 15 ساله و بيشتر» در پايان بهار سال جاري به ۹/۸ درصد بود. آن‌گونه‌كه مركز آمار گزارش داده، نرخ بيكاري نسبت به بهار سال گذشته ۱/۱ درصد و نسبت به زمستان سال گذشته نزديك به يك درصد كاهش پيدا كرده است.
معمولا كاهش نرخ بيكاري به عنوان نقطه مثبت كارنامه سياستگذاران اقتصادي مطرح مي‌شود و اين شاخص جزو مهم‌ترين اولويت‌هاي سازمان‌هاي اقتصادي است. اما به نظر مي‌رسد كه با تحليل‌هاي موجود نبايد از كاهش نرخ بيكاري در اين دو بازه زماني خوشحال بود.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد كاهش نرخ بيكاري عمدتا به واسطه افت شديد ورودي به بازار كار، يا تمايل كمتر جمعيت در سن كار براي مشاركت در فعاليت‌هاي اقتصادي بوده است؛ به‌طوري‌كه طي بهار سال جاري تعداد شاغلان كشور نسبت به زمستان سال گذشته كاهش ۵۰۰ هزار نفري و نسبت به مدت مشابه بهار سال ۱۳۹۸ كاهش ۱/۶ ميليون نفري را نشان مي‌دهد.
ديگر شاخصي كه در اين موضوع مطرح است، جمعيت فعال است. اين شاخص، اصلي‌ترين فرآيند ارزيابي روندهاي رخ‌داده در بازار كار را نشان مي‌دهد. مطابق گزارش مركز آمار، در بهار سال جاري جمعيت فعال كشور به ۲۵/۵ ميليون نفر رسيده، اما در زمستان سال گذشته اين ميزان ۲۶/۲ ميليون نفر بوده و بهار سال ۱۳۹۸ نيز ۲۷/۵ ميليون نفر بوده است؛ به عبارت ديگر جمعيت فعال كشور كه مجموع جمعيت بيكار و شاغل است، طي بهار سال جاري نسبت به مدت مشابه سال گذشته، كاهش ۲ ميليون نفري داشته است.
تكرار زمستان 98
نرخ بيكاري در فصل زمستان گذشته نيز ۱.۷ درصد نسبت به زمستان سال ۱۳۹۷ كاهش يافته بود. مركز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي كه خردادماه سال جاري منتشر كرد مدعي شد كه از جمعيت ۳ ميليون و ۲۷۰ هزار نفري بيكاران در زمستان سال گذشته، ۳۵.۱ درصد موفق به يافتن شغل شده‌اند و مابقي يا همچنان بيكار مانده‌اند يا عمدتا به دليل دلسرد شدن از يافتن شغل از بازار كار خارج شده‌اند. مركز پژوهش‌هاي مجلس در آن گزارش سهم افرادي كه از فضاي يافتن شغل خارج شده‌اند را نزديك به 28 درصد جويندگان كار عنوان كرده بود. نتايج محاسبات نشان مي‌دهد در صورتي كه اين افراد دلسرد شده همچنان در بازار كار باقي مي‌ماندند نرخ بيكاري در زمستان 1398 به جاي 10.6 درصد اعلام شده توسط مركز آمار ايران به 13.6 درصد مي‌رسيد.
ساختار بازار كار كشور باعث شده تا اثر شيوع اين بيماري بر بازار كار تشديد شود. نتايج مطالعات نشان مي‌دهد بنگاه‌هاي كوچك با توجه به وابستگي بيشتر به منابع داخلي براي تامين سرمايه در گردش و همچنين لزوم پرداخت هزينه‌هاي جاري با تواتر كوتاه‌مدت در معرض آسيب‌هاي شديدتر ناشي از شوك كرونا در كوتاه‌مدت هستند و در معرض خطر بيشتري قرار دارند.
از مجموع ۲۳.۸ ميليون نفر افراد شاغل كل كشور در سال 98 بالغ بر ۱۵.۴ ميليون نفر در بنگاه‌هاي كوچك (يك تا ۴ نفر) شاغل بودند و در مجموع حدود ۶۵ درصد اشتغال كشور را همين بنگاه‌هاي كوچك تشكيل مي‌دادند. همچنين مشاغل غيررسمي بيش از مشاغل رسمي در معرض آسيب ناشي از شوك كرونا هستند. اين در حالي است كه ۶۰ درصد اشتغال كشور را مشاغل غيررسمي تشكيل مي‌دهند و حتي سهم اشتغال غيررسمي در بسياري از استان‌هاي كشور بالاي ۷۰ درصد است. از نگاه بخشي نيز بخش خدمات بيش از ساير بخش‌ها در معرض آسيب‌هاي ناشي از كرونا قرار دارد چرا كه به‌طور متوسط ۵۰ درصد اشتغال كشور مربوط به بخش خدمات است. آمارها نشان مي‌دهد حدود ۳۷ درصد از شاغلان بخش خدمات كاركن مستقل هستند. ۵۰ درصد از شاغلان بخش خدمات داراي اشتغال غيررسمي بوده و بيمه نيستند و 57 درصد از اشتغال بخش خدمات براي بنگاه‌هاي داراي يك تا ۴ كاركن است و بين شاغلان بخش خدمات بنگاه‌هاي يك تا ۴ نفر كاركن، شاغلان كاركن مستقل، بيشترين سهم (۶۳ درصد) را دارند و شاغلان مزد و حقوق‌بگير بخش خصوصي، ۳۰ درصد آن را تشكيل مي‌دهند.
به نظر مي‌رسد شيوع كرونا به همراه كاهش رشد اقتصادي كه به نوبه خود ايجاد اشتغال را كمتر مي‌كند، بسياري از افراد را از پيدا كردن شغل نااميد كرده و جويندگان كار انگيزه خود را براي يافتن شغل از دست داده و جزو جمعيت غيرفعال قرار گرفته‌اند. در واقع نرخ بيكاري ۹/۸ درصدي در بهار سال جاري، نه عملكردي مثبت، بلكه، تصويرگر بازار كار است كه اين روزها با ركود و فضاي نامساعد كسب و كار مواجه است.