اتحاد ايران و روسيه براي كاهش نفوذ امريكا در منطقه
مترجم: هديه عابدي
در شرايطي كه ايران و روسيه تلاش مي‌كنند نفوذ امريكا در خاورميانه را كاهش دهند، واشنگتن توان لازم براي مقابله با نفوذ روزافزون چين و روسيه در منطقه را ندارد.
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران ماه قبل براي سومين بار در 6 ماه گذشته به مسكو سفر كرد تا با مقامات ارشد روسيه ديدار كند. با وجود اينكه ايران و روسيه از زمان آغاز روابط ديپلماتيك خود در قرن شانزدهم ميلادي اغلب با هم دشمن بوده‌اند، اما اكنون عزم خود را براي گسترش روابط دوجانبه جزم كرده‌اند.
دنيل هافمن، مدير اسبق اداره خاورميانه سازمان جاسوسي امريكا (سيا) در مقاله‌اي در پايگاه خبري تحليلي المانيتور نوشت: در منطقه خاورميانه، ايران بيشترين آسيب را از شيوع ويروس كرونا ديده و اقتصاد آن نيز زير بار فشار حداكثري امريكا به شدت تضعيف شده است. با اين حال تهران پيشنهاد امريكا براي مذاكره در خصوص رفع تحريم‌ها در ازاي يك توافق هسته‌اي جديد را رد مي‌كند.
امريكا تمايل دارد در توافق جديد، محدوديت‌هاي اعمال شده بر برنامه هسته‌اي ايران دايمي بوده و همانند آنچه در برجام آمده تاريخ انقضا نداشته باشد. واشنگتن همچنين خواستار محدود شدن برنامه موشكي ايران و توقف حمايت اين كشور از گروه‌هاي مقاومت منطقه است و مي‌خواهد همه اين مسائل در توافق جديد با ايران لحاظ شود. اما ايران بازگشت به برجام را پيش‌شرط مذاكرات تعيين كرده است و همزمان تصميم گرفته به توسعه برنامه هسته‌اي و موشكي خود و حمايت از گروه‌هاي مقاومت ادامه دهد.
تنش ميان ايران و امريكا در تابستان 2019 و با حمله به چند نفتكش در خليج‌فارس، توقيف نفتكش انگليسي استنا ايمپرو در تنگه هرمز در واكنش به توقيف نفتكش ايراني در تنگه جبل‌الطارق، ساقط كردن پهپاد امريكايي و حملات ارتش يمن به تاسيسات نفتي آرامكوي عربستان بالا گرفت.
در ماه ژانويه، امريكا در حمله‌اي هوايي سردار قاسم سليماني فرمانده سپاه قدس ايران را در بغداد به شهادت رساند و ايران نيز در واكنش 15 موشك بالستيك به محل استقرار نيروهاي امريكايي در عراق شليك كرد. در ماه جولاي 2019، ايران در واكنش به ناتواني اروپا در حفظ منافع جمهوري اسلامي در برجام، دست از اجراي كامل توافق هسته‌اي برداشت و از سقف مجاز ذخاير اورانيوم غني شده عبور كرد. به گفته آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ايران از ماه نوامبر 2019 تاكنون ذخاير اورانيوم غني شده خود را سه برابر كرده است. ذخاير كنوني ايران به مقدار لازم براي توليد سلاح هسته‌اي بسيار نزديك شده است.
ايران با توجه به شرايط اقتصادي دشواري كه در آن قرار دارد، به سمت چين و روسيه حركت كرده و قرار است با چيني‌ها يك توافق جامع تجاري نظامي را به امضا برساند.
روسيه و ايران در منطقه آسياي ميانه همكاري نزديكي با يكديگر دارند. آسياي ميانه منطقه‌اي مملو از منابع طبيعي است كه از قديم به عنوان عمق استراتژيك روسيه عليه ايران و ديگر قدرت‌هاي منطقه شناخته مي‌شده است. اما اكنون روسيه از پايگاه‌هاي نظامي خود در تاجيكستان و قرقيزستان استفاده مي‌كند تا با همكاري ايران، جلوي انتقال مواد مخدر و شبه‌نظاميان از افغانستان را بگيرد. ايران و روسيه هر دو داراي نفوذ فرهنگي، زباني و تاريخي در منطقه هستند. ايران كشورهاي آسياي ميانه را به خليج‌فارس متصل مي‌كند و مسير بي‌نظيري را براي انتقال انرژي در اختيارشان قرار مي‌دهد. در سال 2014 ايران و چين با ساخت يك خط آهن مشترك، تركمنستان را به قزاقستان متصل كردند.
در اواسط دهه 1990 ميلادي و در شرايطي كه ايران تحت فشار بين‌المللي قرار داشت، روسيه از فرصت استفاده كرد و قراردادي را براي ساخت يك نيروگاه هسته‌اي در بوشهر با اين كشور به امضا رساند. روسيه در سال 2016 نيز سيستم دفاع موشكي اس 300 را به ايران فروخت و با اين كشور به يك توافق نظامي 10 ميليارد دلاري شامل بالگرد، هواپيما و سيستم‌هاي توپخانه‌اي رسيد.
روسيه در سازمان ملل همواره از ايران دفاع كرده است. آخرين مورد آن در ماه مه بود كه نماينده روسيه در سازمان ملل تاكيد كرد كرملين با تمديد هر گونه تحريم تسليحاتي عليه ايران مخالفت مي‌كند.
روسيه به خاطر الحاق شبه‌جزيره كريمه، حمله به اوكراين و اقدام به قتل افسر اطلاعاتي سابق خود سرگي اسكريپال تحت تحريم‌هاي بين‌المللي است و اين محدوديت‌ها به كرملين انگيزه مي‌دهد با ايران شريك شود. تهران نيز روي روسيه به عنوان يك شريك تجاري مهم، به ويژه براي فروش ذخاير نفتي اضافه و به عنوان يك متحد نظامي در خاورميانه حساب مي‌كند، چراكه در حال حاضر منافع هر دو كشور در منطقه تا حد زيادي به يكديگر گره خورده است.
ايران و روسيه هر دو مي‌خواهند با امريكا مقابله كنند و در اين زمينه استراتژي مشتركي دارند. تهران و مسكو مي‌خواهند نفوذ سياسي، نظامي و اقتصادي امريكا در خاورميانه، آسياي ميانه و جنوب شرق آسيا را محدود كنند.
اگر دوره كوتاه پس از فروپاشي شوروي را در نظر نگيريم، بيش از يك قرن است كه رقابت ميان ابرقدرت‌ها با شدت هرچه تمام‌تر در منطقه خاورميانه ادامه داشته است. در چنين شرايطي ايران خواهان گسترش روابط خود با روسيه و چين است و از افزايش نفوذ آنها در خاورميانه استقبال مي‌كند، حتي اگر گاهي مجبور شود براي رسيدن به نتايج دلخواه خود، پكن و مسكو را به جان هم بيندازد.
امريكا نيز كه سياست پرهزينه تغيير رژيم را براي حفاظت از منافع خود كنار گذشته است، اكنون ابزار لازم براي مقابله با نفوذ روزافزون روسيه و چين در خاورميانه را ندارد. در چنين شرايطي، نفوذ چين و روسيه به ايران نيز در مقابله با تحريم‌هاي امريكا كمك مي‌كند و واشنگتن كاري از دستش ساخته نيست.