چالش فروش «اسنپ»

با اعلام خروج قريب الوقوع شركت آفريقايي‌ام تي ان، احتمال فروش سهام شركت «اسنپ» نيز بالا گرفته است. هر چند اين شركت آفريقايي از مدت‌ها پيش و به دليل آنچه «افزايش ناامني اقتصادي و عدم پيش‌بيني‌پذيري اثرات شيوع كرونا» خوانده شده، قصد داشت فعاليت خود در بخش خاورميانه را كاهش دهد و تمركز اصلي خود را در آفريقا بگذارد.‌ام تي ان، در كشورهاي ايران، سوريه، يمن، افغانستان و سودان فعال بوده و به نظر مي‌رسد به دليل آينده مبهم كشورهاي خاورميانه به خصوص پس از شيوع كرونا، تصميم به خروج كامل گرفته و در آخرين اقدام نيز حدود 75 درصد از سهمش در سوريه را واگذار كرد. هرچند راب شاتر، رييس مدير اجرايي MTN «تمركز بر فعاليت در آفريقا» را دليل اصلي واگذاري سهم شركت متبوعش مي‌داند. ابهام در خصوص آينده اقتصادي منطقه خاروميانه همچنين احتمال تشديد مشكلات اقتصادي و ناتواني دولت‌ها در تامين مالي به خصوص پس از شيوع كرونا، از جمله دلايلي است كه اين شركت را وادار به خروج كرده است. هر چند اين فرآيند قرار است در يك بازه 5 ساله به انجام برسد.

پاي اپراتور دوم به ايران باز شد

حدود 15 سال پيش شركتي آفريقايي با خريد حدود 49 درصد سهم اپراتور دوم كشور، برنده مناقصه‌اي شد كه طرف ديگرش ترك سل حضور داشت. بدين‌ترتيب ايرانسل و MTN شريك يكديگر شدند تا انحصار در بازار اپراتور همراه شكسته شود. اين شركت در زمان حضورش در ايران بيش از 5 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري انجام داده است. در روزهاي ابتدايي ورود اين اپراتور بزرگ آفريقايي به كشور، رويترز از برنامه‌هاي 10ساله MTN براي توسعه فعاليت‌هايش در بازار ايران خبر داده بود. به گفته اين رسانه براي توسعه زيرساخت‌هاي شبكه تلفن همراه و امكانات مرتبط با آن از سوي اين شركت در ايران برنامه‌ريزي‌هايي شكل گرفته بود.

خاورميانه پيچيده است

يك هفته از اعلام گمانه‌زني‌هاي MTN براي خروج از ايران نمي‌گذرد كه انتشار خبرهايي، گمانه زني دال بر خروج كامل اين شركت از ساختار اقتصادي ايران و فروش تمام سهم‌هايش در ايرانسل را تقويت كرد. شاتر معتقد است اوضاع در خاورميانه پيچيده شده و شركت متبوعش درصدد است از اين وضعيت رهايي يابد و تمركز خود را بر قاره آفريقا و كشورهاي اين قاره بگذارد. از نظر او مهم‌ترين دلايلي كه باعث خروج اين شركت از كشورهاي خاورميانه شد، از دست دادن بخشي از درآمد و سود به دليل كاهش ارزش ارزهاي منطقه‌اي، ژئوپليتيك بي‌ثبات و مشكلات با كشورهاي غربي است. بر اساس صورت‌هاي مالي تا نيمه سال 2020 اين شركت از فعاليت‌هاي خود در خاورميانه تنها 4 درصد درآمد كسب كرده كه اگر ماليات، بهره و استهلاك از آن كم شود، درآمد خاورميانه براي اين شركت بسيار ناچيز خواهد بود. اما خروج MTN از ايران تنها محدود به فروش سهامش در اپراتور دوم كشور نمي‌شود؛ بلكه اين شركت 43درصد از سهام اسنپ را نيز در اختيار دارد و قرار است آن نيز طي فرآيندي به بخش‌هاي ديگر واگذار شود. سال گذشته ژوبين علاقه‌مند، مديرعامل وقت اسنپ از تركيب سهامدارانش گفت؛ حدود 60درصد سهام در اختيار ايرانسل و MTN، حدود 30 درصد سهام نيز در اختيار يك شركت آلماني و مابقي نيز به فروشگاه زنجيره‌اي هايپراستار تعلق دارد. بايد منتظر ماند كه سهم 43درصدي MTN به كدام شخص حقيقي يا حقوقي مي‌رسد.با وجود اينكه MTN فرآيند خروجش از خاورميانه را 5 ساله مي‌داند، بايد منتظر فروش زودتر سهم اين شركت در تمام شركت‌هايش بود.

شرايط براي اسنپ پيچيده‌تر مي‌شود؟

در شرايطي كه ضريب نفوذ گوشي‌هاي تلفن همراه هر روز بيشتر مي‌شود، استفاده از نرم‌افزارها و اپليكيشن‌هاي موبايلي نيز بيش از پيش شده است. در بين تمام استارت آپ‌هايي كه بنا به شرايط شكل گرفتند، تاكسي‌هاي اينترنتي زودتر از ساير استارت‌آپ‌ها راه خود را به گوشي‌هاي افراد باز كردند؛ اسنپ اولين تاكسي اينترنتي بود كه مورد توجه مردم قرار گرفت و تا پيش از «ران شدن» ساير نمونه‌هاي تاكسي اينترنتي، تنها استارت آپي بود كه براي حمل و نقل درون شهري مورد استفاده قرار مي‌گرفت و حتي كاسبي آژانس‌هاي مسافري را هم تحت تاثير قرار داده بود.اقبال به تاكسي اينترنتي باعث جذب سهامدار خارجي شد.MTN كه در آن زمان 49 درصد از سهام ايرانسل را در اختيار داشت دست روي «اسنپ» گذاشت و 43 درصد از سهام اين استارت آپ نوپا را نيز از آن خود كرد. بر اساس گفته‌هاي مديرعامل وقت اسنپ وظيفه تصميم‌گيري‌هاي نهايي در مجموعه اسنپ بر عهده ايرانسل و MTN است و ساير سرمايه‌گذاران تنها «عضوي از هيات‌مديره» هستند. MTN در فروش سهام خود در همه شركت‌هاي ايراني مصمم است. اما آينده اسنپ پس از خروج مهم‌ترين سهامدارش چه مي‌شود؟ براي پاسخ به اين پرسش بايد تركيب سهامداران عمده پس از MTN را بررسي كرد. شركت آلماني «راكت اينترنت» با مديريت دو فرد عربستاني و ايرانسل در رده اول و دوم قرار دارند و پس از آن نيز فروشگاه زنجيره‌اي هايپر استار با مديريت ماجد الفطيم قرار گرفته است. بدون در نظر گرفتن نقش MTN در اسنپ، حدود 40 درصد از سهم اين شركت در دست افراد غير ايراني و آن 17 درصد سهم ايرانسل نيز در دل خود، نشان‌دهنده سهم MTNو بنياد مستضعفان به صورت همزمان است .

تركيب سهامداران ايرانيزه مي‌شود؟

دلايل خروج MTN از ايران، كاهش ارزش پول ملي، بي‌ثباتي اقتصادي و پيش‌بيني‌ناپذيري اقتصاد در خلال شيوع كرونا بود. با توجه به اينكه هر سرمايه‌گذار خارجي در اين شرايط ترجيح مي‌دهد سرمايه‌هاي خود را از كشور سرمايه‌پذير خارج كند، به نظر مي‌رسد با خروج MTN ساير اعضاي خارجي هيات‌مديره نيز از تركيب سهامداران اين شركت خارج شوند. در اين صورت نمي‌توان اميد داشت كه عمده سهام اين شركت به افراد حقيقي يا حقوقي داخلي برسد. چرا كه بر اساس برخي تخمين‌ها، اين برند در پايان سال 96 بين 1.4 تا 1.7 ميليارد دلار ارزش‌گذاري شده و با توجه به روند صعودي نرخ ارز انتظار بر افزايش اين رقم است كه به نظر نمي‌رسد در شرايط فعلي از عهده شركت‌هاي داخلي سهامدار اين استارت آپ برآيد. بايد منتظر ماند كه خروج MTN چقدر مي‌تواند بر تركيب سهامداران تاثير بگذارد و آيا افرادي كه پيش‌تر «تاثير چنداني بر تصميم‌گيري‌هاي اين استارت آپ نداشتند» به سهامداران عمده تبديل مي‌شوند؟