رسانه‌ها از سفر مايك پمپئو به نيويورك
براي فعال‌سازي مكانيسم ماشه خبر دادند
بازي خطرناك
سارا معصومي
مايك پمپئو، وزير خارجه ايالات متحده امريكا بازي با پرونده ايران در شوراي امنيت را از امروز وارد نيمه دوم مي‌كند. نيمه اول شامگاه شنبه به وقت تهران با نتيجه 13 بر 2 با شكست تيم ترامپ به پايان رسيد. در نيمه نخست تيم ترامپ به مدت چندماه تمام تلاش خود را بر به تصويب رساندن قطعنامه جديدي متمركز كرد كه در آن بيشترين اعضاي شوراي امنيت راي به تمديد تحريم تسليحاتي ايران بدهند و البته از وتوي روسيه و چين هم خبري نباشد. نتيجه اين تلاش‌ها دو راي منفي چين و روسيه به همراه 11 راي ممتنع ديگر كشورهاي عضو شورا به قطعنامه‌اي بود كه متن آن چندين بار از سوي تيم ترامپ تعديل شد تا شايد مقبول افتد. در چنين شرايطي نيمه اول با دو راي مثبت دومينيكن و ايالات متحده به قطعنامه پيشنهادي امريكا به اتمام رسيد؛ شكستي تمام‌عيار و بي‌سابقه براي امريكا در تاريخ شوراي امنيت. پس از آن تيم پمپئو سراغ همان گزينه‌اي رفت كه از پيش اعلام كرده بود: ارايه تعبيري عجيب و غريب از حضور امريكا در قطعنامه 2231 به عنوان عضو دايم شوراي امنيت كه مي‌تواند به بهانه عدم اجراي تعهدات هسته‌اي از سوي ايران مكانيسم بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين اين شورا عليه ايران را كليد زده و در بازه زماني 30 روزه اين قطعنامه‌ها را به حالت اجرا بازگرداند. روز گذشته منابع خبري اعلام كردند كه مايك پمپئو وزير خارجه دولت ترامپ كه تاكنون متحمل شكست‌هاي بسياري در پرونده ايران شده پس از آنكه مافوقش پيشنهاد ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه براي برگزاري جلسه مجازي ميان سران كشورهاي عضو دايم شوراي امنيت با آلمان و ايران را رد كرد، امروز (پنجشنبه) شكايت دولتش از عدم اجراي تعهدات هسته‌اي برجامي توسط ايران را به شوراي امنيت ارايه خواهد كرد. البته توجه داشته باشيم كه امريكاي ترامپ قرار است از عدم پايبندي ايران به توافقي شكايت كند كه خود امريكا به عنوان يكي از بانيان آن نه تنها به مفاد آن عمل نكرد، بلكه ساير اعضا را هم براي عمل نكردن به مفاد اين توافق مورد انتقاد شديد قرار داده و با ابزار تحريم تهديد كرد. همزمان با اعلام اين خبر، وزارت خارجه امريكا در بيانيه‌اي از گفت‌وگوي تلفني پمپئو با «هايكو ماس»، وزير خارجه آلمان خبر داد. رايزني‌هايي كه تيم ترامپ در چندماه اخير بر تنوع و تعدد آنها افزوده تا شايد بتواند ميان مطالبه خود و موضع متحدان سنتي از دست رفته، نقطه اشتراكي پيدا كند. البته كه سه كشور اروپايي در اختلاف‌هاي غيربرجامي با ايران با واشنگتن كم و بيش هم‌نظر هستند اما معتقدند كه رويه يك‌جانبه‌گرايانه، فراحقوقي و غيرقانوني كه كاخ سفيد در يك سه سال و نيم گذشته در قبال ايران در پيش گرفته عملا امكان همراهي آنها با واشنگتن را از بين برده است. به زبان ساده مي‌توان گفت كه اروپا با امريكا در شيوه مقابله با ايران در دو حوزه فعاليت‌هاي منطقه‌اي و موشكي اختلاف نظر دارد. بر اساس آنچه نخستين‌بار خبرنگار تلويزيون «العربي» در حساب كاربري خود توييت كرد، مايك پمپئو امروز به وقت ايالات متحده خودرا به نيويورك، مقر سازمان ملل متحد مي‌رساند تا با آنتونيو گوترش دبير كل سازمان ملل متحد ديدار كرده و همزمان روند بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران موسوم به مكانيسم ماشه (اسنپ‌بك) را فعال كند. به گزارش رويترز و به نقل از چند ديپلمات، احتمالا وزير خارجه ايالات متحده با رييس دوره‌اي شوراي امنيت ديدار كرده و شكايتنامه خود عليه ايران را به او تحويل خواهد داد. اگر همه چيز طبق اعلام رسانه‌ها پيش برود، وزير خارجه تيم ترامپ از امروز ورود كشورش به روندي پيچيده و احتمالا طولاني‌تر از 30 روز مدنظر را كليد خواهد زد. پمپئو با تعبيري كه هيچ كس جز حقوقدان‌هاي تيم خودش قبول ندارند تحت لواي اين ادعا كه امريكا هنوز «مشاركت‌كننده در برجام» است وارد ميدان نبرد سياسي و حقوقي جديدي با ايران، بازماندگان در برجام و اعضاي دايم و غيردايم شوراي امنيت مي‌شود. وزير خارجه كشوري كه خودش با نقض اساسي برجام از اين توافق خارج و تحريم‌ها عليه ايران را به صورت يك‌جانبه بازگرداند اكنون از ايران با اتهام نقض اساسي اين توافق شكايت مي‌كند. در چند روز اخير مطالب بسياري درباره سناريوهاي پيش روي اين اقدام امريكاي ترامپ نوشته شده است. بخش عمده‌اي از اين تحليل‌ها بر اين پايه است كه اصولا ايالات متحده با خروج از برجام، اعلام رسمي اين خروج و همچنين اعمال مجدد تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران، ديگر جايي در اين توافق و به تبع آن در قطعنامه 2231 ندارد. حتي چهره‌اي مانند جان بولتون، مشاور امنيت ملي سابق كاخ سفيد كه از مدافعان تغيير نظام در ايران است، معتقد است كه تيم ترامپ نمي‌تواند با قطعنامه 2231 و توافق هسته‌اي با ايران گزينشي برخورد كرده و بخش‌هايي از آن را قبول و بخش‌هايي را رد كند. با اين همه در بستر حقوقي سازمان ملل و شوراي امنيت پيش‌بيني حركت مهره‌ها و دامنه ممكن حركتي آنها ساده نيست. تبصره‌هاي حقوقي و بازي‌هاي سياسي در اين بستر از جايگاه قابل توجهي برخوردار هستند و به دليل همين پيچيدگي‌ها بود كه كشورهاي اروپايي در چند هفته اخير تلاش كردند به راه‌حل به گمان خود مرضي‌الطرفيني براي ممانعت از ورود ايران و 1+4 به زمين بازي پيچيده امريكا با توسل به تعبير خود از مكانيسم ماشه دست پيدا كنند. يك منبع آگاه در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: « اروپايي‌ها ابتدا طرح تصويب قطعنامه جديدي را دادند كه در سايه آن اقدام اتوماتيك لغو محدوديت‌هاي تسليحاتي ايران در پايان مهرماه دست نخورده باقي بماند، اما خريد و فروش انواعي از تجهيزات نظامي براي ايران همچنان ممنوع باشد يا نياز به مجوز خاص داشته باشد. به زبان ساده‌تر اروپايي‌ها به دنبال كوچك‌تر كردن ليست خريدهاي ممنوعه براي ايران بودند؛ پيشنهادي كه با واكنش تند ايران روبه‌رو شد پيشنهاد دوم اروپايي‌ها به منظور راضي كردن ترامپ از تندروي بيشتر اين بود كه كشورهاي درگير در اين پرونده به شمول ايران و امريكا با هم به تفاهمي خارج از چارچوب يك قطعنامه مصوب جديد برسند كه در آن اجرايي شدن لغو تحريم‌هاي تسليحاتي ايران با محدوديت‌هايي روبه‌رو شود. اين پيشنهاد نيز با مخالفت ايران روبه‌رو شد. به گزارش «اعتماد»، مقام‌هاي متفاوت سياسي در ايران از رييس‌جمهور تا وزير خارجه بارها هشدار داده‌اند كه عدم لغو تحريم‌هاي تسليحاتي ايران در پايان مهرماه با واكنش بسيار تند و شايد هم غيرقابل پيش‌بيني تهران روبه‌رو خواهد شد. در شرايطي كه تيم ترامپ مقدمات اجرايي كردن مكانيسم ماشه را كليد بزند، چه روندهايي بايد طي بشوند؟ آيا ترامپ مي‌تواند از روز يكم اعلام شكايت به راحتي ساعت شني بازگشت قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل متحد عليه ايران را به راه انداخته و در روز سي‌ام اين قطعنامه‌ها در سايه توسل به مكانيسم ماشه خود به خود فعال بشوند؟ يك منبع آگاه ايراني در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «ايران در سه حوزه در حال رايزني و تلاش است؛ نخست آنكه تلاش مي‌كنيم درخواست امريكا براي استفاده از اين حق با توجه به پايان يافتن حضور اين كشور در برجام، پذيرفته نشود. دوم آنكه حتي در صورت پذيرش اين درخواست، تلاش خود را بر رد آن در همان مراحل اوليه طرح در شوراي امنيت متمركز خواهيم كرد و در نهايت هم اگر تيم ترامپ از هر دو مرحله عبور كند اگر ساير كشورها موضع تيم امريكا در بازگشت قطعنامه‌هاي سازمان را به رسميت نشناسند، امريكا ابزار اجراي اين اعلام خودسرانه را در اختيار نخواهد داشت.» بر همين اساس سه برخورد در شوراي امنيت با تلاش امريكا براي فعال‌سازي مكانيسم ماشه قابل تصور است: اگر طرف امريكايي بتواند حقانيت آييني خود براي طرح اين موضوع را اثبات كند و با مخالفتي روبه‌رو نشود براي پيشبرد مسير به 9 راي نياز دارد كه البته در مسائل آييني حق وتو وجود ندارد. اگر امريكا 9 راي كافي را در اختيار نداشته باشد، متحمل شكست سنگين ديگري خواهد شد. اما اگر طرف امريكايي بتواند اثبات كند كه در اين پرونده از حق محتوايي برخوردار است باز هم بايد 9 راي موافق در اختيار داشته باشد اما در اين حوزه حق وتو وجود دارد و امريكا مي‌تواند از حق وتوي خود استفاده كند. در حالت سوم امريكا مي‌تواند با توجه به مخالفت‌ها به تنهايي در پايان 30 روز اعلام كند كه قطعنامه‌هاي قبلي عليه ايران فعال شده‌اند.
هفته‌هاي حياتي در شوراي امنيت
در حالي كه تيم ترامپ تمام تلاش خود را براي پرهيز از رسيدن ايران به خط پايان در اواخر مهرماه به كار بسته و به همين منظور از امروز به گمان خود ساعت شني 30 روزه را به كار انداخته، هفته‌هاي پيش‌رو بسيار مهم و حياتي هستند و در اين بازه زماني پيش‌رو، بازيگري سه طرف بسيار مهم و حتي سرنوشت‌ساز است:
1. روساي دوره‌اي شوراي امنيت كه در حال حاضر اندونزي رياست اين دوره را برعهده دارد . روساي دوره‌اي از اختيارات قابل توجه رويه‌اي در مورد طرح يا توزيع ورودي‌هاي شوراي امنيت برخوردار هستند. با اين حال بازي با اختيارات رويه‌اي، بازي پرهزينه‌اي براي روساي دوره‌اي شوراست و مشخص نيست كه يك كشور تا چه ميزان بتواند در برابر فشارها و حتي تهديدهاي تيم امريكا مقاومت كند.
2. ديگر اعضاي شوراي امنيت و به ويژه اعضاي دايم و بازماندگان در برجام به شمول چين، روسيه و سه كشور اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان). اين اعضا همزمان از اختيارات و اثرگذاري رويه‌اي و محتوايي برخوردار هستند به گونه‌اي كه هم مي‌توانند به رييس دوره‌اي شورا و دبيرخانه فشار بياورند و هم دست خودشان را براي انجام اقداماتي در راستاي كند كردن يا سنگ‌اندازي بر سر راه تلاش‌هاي امريكا و تفسيرش از برجام و مكانيسم ماشه باز كنند.
3. دبيرخانه سازمان ملل و شخص دبيركل كه در صورت پيشبرد فعال‌سازي مكانيسم ماشه توسط امريكا و شكاف بي‌سابقه‌اي كه بين امريكا و ديگر اعضا شكل خواهد گرفت، نظارت بر اجرا يا عدم اجراي اعمال تحريم‌ها بر عهده كميته‌هاي اين دبيرخانه خواهد بود. اگر ايالات متحده بتواند تا اين مرحله پيشروي كند براي تشكيل اين كميته‌ها و فعال شدن آنها فشار سنگيني را بر دبيرخانه اعمال خواهد كرد. در اين مرحله ديگر اعضا كه اين اقدام امريكا را غيرقانوني مي‌دانند مي‌توانند با تامين بودجه براي كميته‌هاي تحريم مخالفت كنند. نقش دبيركل در اين مرحله بسيار مهم است.
آسوشيتدپرس: امريكا منزوي‌تر مي‌شود
خبرگزاري امريكايي «آسوشيتدپرس» در تحليل اقدام مايك پمپئو براي فعال‌سازي مكانيسم ماشه عليه ايران نوشت: اين اقدام احتمالا دولت ترامپ را منزوي‌تر خواهد كرد و بحران اعتبار براي سازمان ملل ايجاد مي‌كند.تحريم‌هاي سازمان ملل پس از امضاي برجام در سال ۲۰۱۵ لغو شدند و امريكا كه عضوي از اين توافق بود به دستور «دونالد ترامپ» سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد. حالا امريكا دور جديدي از حملات عليه ايران را آغاز كرده است، مثل تمديد تحريم تسليحاتي، طرح امريكا درباره اسنپ‌بك هم با مخالفت شديد چين و روسيه و ساير اعضاي شوراي امنيت از جمله متحدان واشنگتن، انگليس و فرانسه روبه‌رو است كه مي‌تواند زمينه را براي نزاعي بر سر مشروعيت قدرتمندترين نهاد سازمان ملل فراهم كند. اصرار دولت امريكا براي جلو بردن اين اقدام، احتمال يك نزاع جنجالي و اين احتمال را كه درخواست امريكا از سوي ساير اعضاي شوراي امنيت ناديده گرفته شود، بالا برده است. همان‌طور كه دولت اوباما هم اين ذهنيت را داشت، امريكا يا هر عضو دايم ديگر شوراي امنيت مي‌تواند از حق وتوي خود براي مسدود كردن ادامه معافيت تحريمي ايران استفاده كند. به لحاظ نظري، اين منجر به بازگشت تحريم‌ها خواهد شد. اما اينكه عضو ديگر اين شورا به حركت امريكا پاسخ دهد و قطعنامه‌اي براي ادامه معافيت تحريمي ايران ارايه كند، سوالي است كه پاسخ آن مشخص نيست. برخي كارشناسان سازمان ملل معتقدند ساير اعضا، امريكايي‌ها را ناديده خواهند گرفت و به اين ترتيب امريكا در موقعيتي قرار مي‌گيرد كه بايد خودش قطعنامه براي ادامه معافيت تحريمي ايران بدهد فقط به اين خاطر كه بتواند آن را وتو كند. «ريچارد گووان» مدير گروه بين‌المللي بحران سازمان ملل در همين خصوص گفت: نمي‌دانيم آيا كشوري اين كار را خواهد كرد. اگر نظر عمومي اين شورا اين باشد كه امريكا جايگاهي ندارد، كاملا محتمل است كه هيچ يك از اعضاي شورا خود را در آن سطح درگير نكند. امريكا مي‌تواند قطعنامه خودش را روي ميز قرار دهد و بعد آن را وتو كند، تنها براي اينكه نشان دهد روند در حال طي شدن است. گرچه اين (اقدامات) ممكن است كمي مسخره به نظر برسد.
فارن پاليسي: آشفته‌بازاري كه امريكا مي‌سازد
نشريه امريكايي فارن پاليسي در مطلبي تفصيلي درباره موضع كشورها در صورت فعال شدن مكانيسم ماشه مي‌نويسد: چيزي كه احتمالا بعد از اسنپ‌بك اتفاق خواهد افتاد، صحنه‌اي آشفته در سازمان ملل است كه در آن اعضاي شوراي امنيت به سه گروه تقسيم مي‌شوند:
اول، ايالات متحده به دنبال يافتن جلب حمايت از طريق اعمال فشار سياسي و اقتصادي خواهد بود، طوري كه در پايان دوره ۳۰ روزه برخي اعضاي شوراي امنيت با اعمال تحريم‌ها موافقت خواهند كرد. امريكا احتمالا از حربه تهديد به استفاده از تحريم‌هاي ثانويه مانند ۱۸ ماه گذشته در مقابله با عدم اقدام كشورها براي اعمال اسنپ‌بك، استفاده خواهد كرد. حتي اگر اغلب كشورهاي جهان با اين موضوع مخالف باشند كه امريكا حق اعمال تحريم‌ها از طريق اسنپ‌بك را ندارد، برخي كشورها ممكن است از ترس فشار اقتصادي امريكا طرف اين كشور را بگيرند.
گروه دوم را چين و روسيه هدايت مي‌كنند، دو كشوري كه هم‌اكنون هم در مقابل امريكا موضع گرفته‌اند. اين كشورها نه تنها با اجراي تحريم‌ها مخالفت خواهند كرد، بلكه موانعي را هم مانند مسدود كردن انتصاب دوباره كميته‌هاي مرتبط سازمان ملل كه بر اجراي چنين تحريم‌هايي نظارت دارند، ايجاد خواهند كرد. اين گروه همچنين ممكن است به دنبال كشاندن اين بحث به ديوان بين‌المللي دادگستري در خصوص جنبه قانوني ادعاي امريكا باشد.گروه سوم را فرانسه، انگليس و آلمان هدايت مي‌كنند كه همگي اتفاق نظر دارند كه توافق ايران بايد در بيشترين حد ممكن حفظ شود. در بيانيه اين گروه در ماه ژوئن، هر سه كشور تاكيد كردند كه بازگشت تحريم‌ها از سوي امريكا را حمايت نخواهند كرد. اما مشخص نيست كه آيا اين به معناي مخالفت فعال آنها با تحريم‌هاست؛ قطعا رويكرد آنها مانند موضع انسدادي احتمالي كه روسيه و چين اتخاذ مي‌كنند، نخواهد بود.اين گروه تلاش خواهد كرد تا از تصميمات درباره انجام اقدامات لازم براي اجراي تحريم‌هاي سازمان ملل ممانعت كند. اما اين كاري خيلي حساس است زيرا كشورهاي اروپايي عادت ندارند آشكارا چارچوب الزام‌آور دستورالعمل‌هاي سازمان ملل را ناديده بگيرند و مايلند اقدامات‌شان را در مقابل خطر بيشتر از بين بردن اعتبار شوراي امنيت متعادل كنند. اما در عين حال از هر راهكار موجود براي به تاخير انداختن اجراي كامل تحريم‌ها استفاده خواهند كرد تا براي متقاعد كردن ايران به خويشتنداري در واكنش به اقدامات امريكا زمان بخرند. كشورهاي هند، كره جنوبي و ژاپن احتمالا از حاميان اين رويكرد خواهند بود. كشورهاي اين گروه حتي ممكن است تا جايي پيش بروند كه سيگنال سياسي به ايران فرستاده و در بيانيه‌اي مشترك از سوي اغلب اعضاي شوراي امنيت بگويند كه تحريم‌هاي بازگشته به صورت يك‌جانبه از سوي امريكا بر اثر فعال شدن مكانيسم ماشه را به رسميت نمي‌شناسند. بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، به عنوان بخشي از اين رويكرد، ۲۷ كشور عضو اتحاديه اروپا ممكن است فرآيند مشورتي طولاني را درباره چگونگي و اصولا اجرا يا عدم اجراي سريع تحريم‌ها آغاز كنند. تحريم‌هاي مجزاي مرتبط با اروپا هم بعيد است كه تا زماني كه ايران رويكرد معمول را دنبال مي‌كند، دوباره اعمال شوند. در اين روند، اتحاديه اروپا بايد تا جاي ممكن فضا را براي نجات توافق ايران و ممانعت از اجراي دوباره تحريم‌ها عليه ايران دست‌كم تا مشخص شدن نتيجه انتخابات امريكا باز بگذارد.