گشتي در ميان تاريخ و خفتگان باغ توتي امامزاده عبدالعظيم (ع)
سايه سنگين ارواح بزرگ
ادامه از صفحه اول
پس از انقلاب، به دستور آيت‌الله خلخالي زماني كه مقبره رضاشاه را تخريب كردند، سنگ قبر ناصرالدين شاه هم از آنجا به كاخ موزه گلستان منتقل شد تا اثري از او در كنار حرم حضرت عبدالعظيم (ع) باقي نماند و البته چه داستاني دارد تراشيدن اين سنگ در يزد به دست استاد حسين حجارباشي كه با كارواني به تهران فرستاد و در راه چند نفر زير فشار سنگينش جان دادند و مظفرالدين شاه هم پول استاد را نداد كه دق كند.
سيد رضا زواره‌اي، دادستان انقلاب تهران، دبير شوراي نگهبان و نامزد رياست‌جمهوري هم در گوشه‌اي از باغ توتي آرام خفته است. شنيده بودم شيخ محمد خياباني هم در همين صحن است اما هر چه چشم مي‌چرخاني او را نمي‌بيني. به سمت در غربي شبستان امام خميني(ره) بروي درها بسته است اما «محمد خياباني» را درست در مقابل در ورودي شبستان، با سنگ سياه رنگش پيدا مي‌كني.
از باب‌المصلي يعني در شماره 7 كه وارد مي‌شوي، دستگاه تب‌سنج به پيشاني‌ات مي‌گيرند. بعد وارد كريدور الكل‌پاش مي‌شوي و به محض ورود زير طاق باب‌المصلي، آرامگاه آيت‌الله شبستري، مفسر بزرگ را مي‌بيني كه زائران پاي بر قبرش مي‌گذارند و داخل مي‌شوند. در حياط حوض بزرگي بود كه ديگر نيست. حوض را برداشته‌اند و جايش سيمان سفيد زده‌اند. از ميان اسم‌هاي رنگ و رو رفته مي‌گذري و نگاهت به قبر تازه‌اي مي‌افتد؛ شهيد مدافع حرم ابوالفضل سرلك؛ با مشتي گندم براي كبوتران. جلوي در رواق بين‌الحرمين ميله چيده‌اند.
- برو سمت چپ، در رواق امامزاده حمزه (ع) بازه.
اين را خادم حرم مي‌گويد؛ صحن امامزاده حمزه (ع) با گل و گلدان‌هاي رنگارنگ حال و هواي ديگري به خود گرفته. يكي از مشماهاي دست نخورده آويزان را براي كفش‌هايت برمي‌داري كه قبل از كرونا خبري از آن نبود. ميله‌هاي فلزي طوري اين طرف و آن طرف قرار دارند كه نمي‌تواني كمي به چپ و راست بچرخي. از در ورودي مستقيم به بارگاه حرم عبدالعظيم (ع) .
- خانم زودتر حركت كن. اون خانم‌ها دارن ميان تجمع مي‌شه.
به پشت سرت نگاه مي‌كني، دو نفر را مي‌بيني كه به طرف ما مي‌آيند. راهت را كج مي‌كني و از ميان ميله‌هايي كه در طرف ديگر چيده شده‌اند، رد مي‌شوي. به سمت حرم امامزاده حمزه (ع) حركت مي‌كني. صداي مردي از بلندگو پخش مي‌شود، زيارتنامه حرم عبدالعظيم را مي‌خواند. به صحن اصلي كه برسي زن‌هايي را مي‌بيني كه روي فرش پشت ميله‌ها نشسته‌اند اما طرف مردها خبري از ميله نيست.
- خانم‌ها نمي‌تونن برن داخل؟
- بارگاه امامزاده عبدالعظيم (ع) رو خانم‌ها از صحن امامزاده حمزه (ع) زيارت مي‌كنند اما آقايون از اينجا.
- پس امامزاده طاهر(ع) را چطور زيارت كنيم؟
خادم حرم به ته حياط اشاره مي‌كند. درهايي كه تا قبل از كرونا بسته بودند، باز شده‌اند و درهاي ديگري بسته. سراغ روابط عمومي را كه بگيري؛ حياطي كوچك است با كاجي در ميانه در صحن امامزاده طاهر (ع) . پا روي قبر مهدي سهيلي شاعر پر آوازه مي‌گذاري و وارد مي‌شوم. بعد از چند سوال و جواب درهاي بسته بالاخره باز مي‌شوند.
- حالا مي‌خواهي كدام‌شان را ببيني؟
- قائم‌مقام فراهاني، قاآني‌شيرازي، ابوالفتوح رازي و بديع‌الزمان فروزانفر.
در رواق شهيد اسماعيل رضايي به زير پا اشاره مي‌كند: «بفرماييد فروزانفر.» اگر كرونا نبود، فروزانفر را نمي‌ديدي. چون آن طرف ميله و در قسمت آقايان است. از پله‌ها پايين مي‌روي و به حرم خالي نگاه مي‌كني. ميرزا احمدخان معتضدالدوله كه پشت سر بماند، به رديفي پر از نام قائم‌مقام فراهاني مي‌رسي؛ علي، ميرزا علي‌اكبر، ميرزا محمد، ميرزا ابوالحسن، فروغ و...
- خانواده سيد ابوالقاسم قائم‌مقام فراهاني هستند.
- خودش؟
به سنگ سفيد كوچكي اشاره مي‌كند كه مانند مقبر يك كودك چندماه است. قبر سيد ابوالقاسم صدراعظم فتحعلي‌شاه و استاد عباس ميرزا سردار بزرگ ايراني و صاحب منشات كه در باغ قلهك دستمال در گلويش فرو كردند. سرنوشتي كه به شكلي ديگر پس از او براي اميركبير هم رقم خورد. قاآني‌شيرازي، ابوالفتوح رازي، شيخ محمود تحريري، آيت‌الله شاه‌آبادي، علامه محمد قزويني و ميرزا محمد ثقفي و همسرش همه در كنار هم و ديوار به ديوار يكديگر در رواق شيخ ابوالفتوح رازي خفته‌اند. آيت‌الله كاشاني، آيت‌الله لنكراني، آيت‌الله ملاعلي كني و حجت‌الاسلام محمد تقي فلسفي را در رواق آيت‌الله كاشاني مي‌بينم و آيت‌الله مهدوي‌كني، آيت‌الله اثني‌عشري، آيت‌الله تهراني، آيت‌الله خوشوقت، آيت‌الله رفيعي را در شبستان بالاسر.
- اگر اشتباه نكنم عبدالعظيم قريب، اديب معاصر هم در اين رواق است؟
- موقع جابه‌جايي سنگ‌ها گم شد.
فكر كنم عليقلي ميرزا اعتضادالسلطنه، نويسنده و پسر پنجاه و چهارم فتحعلي‌شاه هم گمشده باشد چون هر چه گشتم و پرسيدم كسي از او خبر نداشت. شايد هم كنار باغ توتي و زير يكي از حجره‌هايي كه پر از مصالح ساختماني است، دفن باشد.
مشاهير زيادي در ملك ري مدفونند و اين داستان به حرم عبدالعظيم (ع) ختم نمي‌شود؛ دهخدا، نسيم‌شمال، محمدمهدي فولادوند، ميرزاده عشقي، سيد حسين فاطمي و... هم در ابن‌بابويه شهرري آرميده‌اند. اينجا در زادگاه رازي سايه سنگين ارواح بزرگ را احساس مي‌كني.
هوا رو به خنكي مي‌رود و كبوترها روي قبور بغبغو مي‌كنند و دانه برمي‌چينند. از باب الكريم بيرون مي‌روم و گم مي‌شوي در بازار قديم و بوي هل و دارچين و زعفران.