آن 19 ثانيه لعنتي!

بامداد هجدهم دي‌ ماه بود. رسانه‌ها يكي پس از ديگري از اولين حمله موشكي پس از جنگ جهاني به مواضع ايالات‌متحده امريكا مي‌گفتند و با كليدواژه «انتقام سخت»، از تلاش جمهوري اسلامي براي جبران ترور قاسم سليماني، فرمانده سپاه قدس خود به دستور دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري ايالات‌متحده امريكا در خاك عراق مي‌نوشتند. در اين ميان اما ناگهان خبري تلخ فضاي مجازي را پر كرد و همه را در بهت و حيرت فرو برد. «سقوط هواپيماي مسافربري در نزديكي شهريار» شد تيتر اصلي كانال‌هاي خبري و رسانه‌هاي ارتباط‌جمعي، هر چند شايد در آن لحظات هيچ‌كس تصور نمي‌كرد كه 72 ساعت بعد، كليدواژه «سقوط» براي هميشه از مقابل نام بويينگ 737 هواپيمايي بين‌المللي اوكرايني حذف شده و جاي خود را به «اسقاط» و «انهدام» دهد. كليدواژه تلخي كه روز گذشته و پس از 
7 ماه و 15 روز، نخستين جزييات استخراج شده از جعبه سياه اين هواپيما اعلام شد تا دوباره همان پرسش تكراري نقل محافل مجازي شود؛ «چرا؟!» پرسش تكراري است اما همچنان بي‌پاسخ. طول 229 روز گذشته، هيچ‌يك از مقامات مسوولي كه حاضر به اظهارنظر درباره انهدام هواپيماي مسافربري اوكرايني شدند، پاسخ روشن و مشخصي به اين پرسش تكراري ندادند و شايد 
به همين دليل است كه انهدام هواپيماي مسافربري با 176 سرنشين همچنان يكي از موضوعات پرابهام سياست ايران است. ابهامي كه در ماجراي تاخير 3 روزه در اعلام واقعيت نيز وجود دارد. حالا اما استخراج داده‌هاي جعبه سياه هواپيماي اوكرايني اميدها را براي اعلام بيش از پيش جزييات دوچندان كرده، مشروط به آنكه اين گزارش در كوتاه‌ترين زمان ممكن و به دور از برخي ملاحظات سياسي احتمالي و براساس وعده رييس سازمان هواپيمايي جمهوري اسلامي حداكثر تا يك سال آينده منتشر شده و به اطلاع خانواده قربانيان و عموم جامعه برسد. گزارشي كه مطابق انتظار ده‌ها صفحه خواهد بود و بعيد است به خبري چند صد كلمه‌اي خلاصه شود.

2 شليك و يك ابهام
نهم تير ماه سال جاري بود كه نخستين جزييات، نه ازسوي سازمان هواپيمايي جمهوري اسلامي به عنوان مسوول اصلي يا سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به عنوان نهاد عامل انهدام هواپيما، بلكه ازسوي غلام‌عباس تركي، دادستان نظامي تهران كه مشغول بررسي پرونده براي تعيين ميزان قصورها و عاملان اين انهدام است، منتشر شد. او در جريان اظهارات خود از «اشتباه فاحش» در پدافند هوايي تهران و شناسايي اهداف با «اختلافي 105 درجه‌اي» خبر داد اما بخش قابل‌توجه گفته‌هايش، به تاثير موشك‌هاي شليك شده به سمت هواپيماي اوكرايني اختصاص داشت. دادستان نظامي تهران در جريان اظهارات خود موضوع شليك 2 موشك به سمت هواپيماي مسافربري، آن‌هم چند دقيقه پس از پرواز از «فرودگاه بين‌المللي امام خميني» و انهدامش در آسمان تهران را تاييد كرد ولي همزمان متذكر شد كه «يكي از اين موشك‌ها در نزديكي هواپيما منفجر شده و تاثيري در انهدام آن نداشته است.» اين اظهارات ملاك عمل بود تا اينكه روز گذشته تورج دهقان در قامت رييس سازمان هواپيمايي با استناد به محتويات به دست آمده از جعبه سياه هواپيماي اوكرايني تلويحا موضوع اثرگذاري هر دو موشك شليك شده بر انهدام اين هواپيماي مسافربري را تاييد كرده و گفته كه «در كابين پرواز سه نفر كرو و يك نفر معلم بودند كه هر سه متوجه شرايط غيرعادي شدند و تا آخرين لحظات مشغول كنترل و هدايت هواپيما بوده و معلم خلبان بعضي از راهنمايي‌ها را انجام مي‌دهد، ازجمله اينكه به خلبان اعلام مي‌كند هر دو موتور هواپيما فعال است.» اين مقام مسوول در سازمان هواپيمايي در جريان اظهارات خود در آخرين نشست مطبوعاتي‌اش كه ايسنا آن را منتشر كرد، گفته كه «باتوجه به اينكه صداي كابين پس از ۱۹ ثانيه بعد از انفجار قطع مي‌شود و موشك دوم ۲۵ ثانيه پس از آن شليك و به مجاورت هواپيما رسيده تحليلي درمورد عملكرد و آثار موشك دوم از جعبه‌هاي سياه هواپيما به دست نمي‌آيد، چراكه قطعات ناشي از موشك اول و اصابت آن به هواپيما باعث قطع جعبه‌هاي FDR و CVR در ۱۹ ثانيه پس از آن شده است.» بدين ترتيب به نظر مي‌رسد داده‌هاي استخراج شده از جعبه سياه هواپيماي اوكرايني، اگر توانايي تاييد اصابت هر دو موشك را نداشته باشد، حداقل توانايي تكذيب آن را نيز نخواهد داشت؛ از اين رو مشخص نيست كدام مدارك و مستندات به رييس دادسراي نظامي تهران اين اطمينان‌خاطر را داده كه تنها يكي از دو موشك موجبات انهدام هواپيماي مسافربري اوكرايني را فراهم آورده است. كنار مقوله اثرگذاري هر دو موشك شليك شده اما پرسش ديگر آن است كه چطور اپراتور ناشناس پدافند هوايي تهران بدون كسب اجازه، اقدام به شليك دو موشك كرده است. پرسشي كه از قرار معلوم نه‌تنها براي عموم جامعه، بلكه ظاهرا براي مسوولان امر نيز پابرجاست ولي هيچ‌كس حداقل تا زمان نگارش اين گزارش، پاسخي به آن نداده است.  در اين ميان نكته قابل‌توجه آن است كه اپراتور پدافند هوايي تهران و شليك‌هاي بدون مجوزش درحالي اين روزها تنها مقصر ماجرا حداقل ازسوي رسانه‌هاي نزديك به محافظه‌كاران اعلام مي‌شود كه به‌زعم ناظران، اگر قصور و تقصيري نيز در اين ميان متوجه او باشد، فرماندهان نظامي بالادستي او نيز به همان ميزان مقصرهستند. اتهامات و قصوري كه شايد شفاف‌سازي تمام‌عيار آنها تنها راه جلب دوباره اعتماد افكار عمومي باشد.

 پيچ و خم‌هاي غرامت
در ميان و كنار ابهامات فني و نظامي و بعضا سياسي هواپيماي اوكرايني، از قرار معلوم مباحث اقتصادي مرتبط با آن نيز در پيچ و خم‌هاي خاص خود باقي مانده است. جمهوري اسلامي پس از بيانيه ستاد كل نيروهاي مسلح و اعتراف به انهدام هواپيماي مسافربري صراحتا اعلام كرد كه خسارت و غرامت ناشي از اين اقدام را تقبل كرده و تمام و كمال مبالغ را به خانواده‌هاي قربانيان پرداخت خواهد كرد ولي از آن زمان تاكنون نه‌تنها اين مهم عملياتي نشده، بلكه به نظر مي‌رسد هنوز مذاكرات لازم براي عملي‌سازي آن نيز صورت نگرفته باشد؛ چنان‌كه رييس سازمان هواپيمايي جمهوري اسلامي شنبه شب بار ديگر از آمادگي تهران براي مذاكره بر سر اين مهم و پرداخت غرامت مطابق قوانين بين‌المللي سخن به ميان آورد و تاكيد كرد كه جلسه بعدي مذاكرات مهر ماه سال جاري در تهران برگزار خواهد شد؛ مذاكراتي كه اميد است حداقل در اين زمينه به نتيجه برسد تا براي اندكي هم كه شده از تلخي اين انهدام بكاهد.