تينا جلالي
بله، اين رشته سر دراز دارد. در هفته‌هاي اخير دوباره بحث بر سر واگذاري صدور مجوز ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي بالا گرفته و فضاي رسانه‌اي پر از بيانيه‌ها و نامه‌پراكني‌هاي اصناف سينمايي است اما جدال تازه‌اي كه به راه افتاده با ديگر مناقشه‌ها متفاوت است؛ فرق عمده‌اش در اين است كه اين‌بار جامعه سينمايي به‌طور جدي وارد ميدان شده‌اند و نمي‌خواهند مسووليت ساماندهي شبكه نمايش خانگي به صدا وسيما سپرده شود. روشن است كه مقوله اعطاي مجوز به يك اثر فرهنگي از اساس زير سوال است؛ كمااينكه در اين سال‌ها خيلي از اهالي فرهنگ و هنر و ادبيات به اين روند اعتراض كرده‌اند و گفته‌اند چرا بايد براي توليد محصول فرهنگي دنبال مجوز برويم. اين بحث به كنار، چيزي كه فعلا دامنه مباحث را گسترش داده، تنگ‌تر شدن حلقه توليد است چون با دعوي جديد رسانه ملي گرفتن مجوز براي يك اثر در شبكه نمايش خانگي نيز بايد زيرنظر اين سازمان باشد و اين يعني گرفتار شدن آثار نمايشي در كوچه‌هاي تنگ رسانه ملي.
منتظر نظر نهادهاي بالادستي هستيم
كشمكش‌هاي يك هفته اخير از آنجا آغاز شد كه بعد از سكوت طولاني سازمان سينمايي و وزارت ارشاد بر سر واگذاري صدور مجوز ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي، همين چند وقت اخير حسين انتظامي در نشست مطبوعاتي آنلايني كه با اصحاب رسانه در تاريخ 19 مرداد داشت بالاخره موضع رسمي خود را صراحتا اعلام كرد و گفت: «ما در فناوري‌هاي نوپديد از جمله VOD نيازمند تعريف جديدي در حكمراني فرهنگي در فضاي مجازي‌ايم كه برداشت‌هاي متفاوت دستگاه‌ها اصلاح شود. مراجع قانون‌گذاري در اين زمينه تصميم‌گيرنده و جمع‌بندي توسط آنها مبناي عمل همه دستگاه‌ها خواهد بود. ما منتظر تعيين تكليف در مراجع بالادستي هستيم تا تكليف دستگاه از جمله وزارت ارشاد را روشن كند.»بعد از صحبت انتظامي، در تاريخ 26 مرداد روابط عمومي سازمان سينمايي اعلام كرد كه شوراي پروانه ساخت آثار غيرسينمايي، با ساخت مجموعه تركيبي «همرفيق» به تهيه‌كنندگي و نويسندگي حسن خدادادي‌پور و كارگرداني شهاب حسيني موافقت كرده. در واقع با انتشار اين خبر تلويحا اعلام شد كه همچنان مسووليت شبكه نمايش خانگي بر عهده سازمان سينمايي است. دو ساعت از انتشار اين خبر نگذشته بود كه روابط عمومي ساترا نسبت به انتشار اين خبر واكنش نشان داد و اعلام كرد: «همان‌گونه كه پيش از اين بيان شده است، مسووليت صدور مجوز برنامه‌هاي تركيبي و توليدات تلويزيوني براي انتشار در رسانه‌هاي صوت و تصوير، تنها در صلاحيت اين سازمان است؛ لذا بديهي است پخش هر كدام از اين برنامه‌ها در رسانه‌هاي صوت و تصوير در فضاي مجازي منوط به اخذ مجوز اشاره‌شده بوده و فقدان اين مجوز مانع از انتشار در پلتفرم‌هاي صوت و تصوير كشور خواهد شد.»
لطفا بي‌انسجامي را ترويج نكنيد
بلافاصله روز بعد محمدمهدي طباطبايي‌نژاد معاون ارزشيابي و نظارت سازمان سينمايي به قضيه ورود مي‌كند و در واكنش به اين اطلاعيه توضيح كاملي ارايه مي‌دهد مبني بر اينكه طبق قانون مسووليت صدور مجوز محتوا در شبكه نمايش خانگي، اعم از فيزيكي و مجازي با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است. از آنجا كه همه مكلف به محترم‌شمردن مقررات روشن قانوني هستيم، از تمامي دستگاه‌ها انتظار مي‌رود كه در ميان فعالان حرفه‌اي، بي‌انسجامي دستگاه‌هاي حاكميتي را القا نكنند. بي‌ترديد در ابهام‌سازي، از يك‌سو افراد شريف و قانونمند گرفتار سردرگمي مي‌شوند و از سوي ديگر قانون‌شكنان، فرصت قانون‌گريزي پيدا مي‌كنند.طباطبايي در مورد اينكه چرا هنوز توليد محتوا در شبكه خانگي و دريافت مجوز بلاتكليف است و بالاخره مسووليت در اين حوزه با ساترا است يا سازمان سينمايي، به مهر توضيح مي‌دهد: «براساس متون صريح قانوني مصوب نهادهاي قانونگذار «صدور مجوز توليد و نمايش هرگونه محتواي سمعي و بصري» بر عهده وزارت ارشاد است. به تعبيري مسووليت انتشار محتوا و صدور مجوز براي محصولات شبكه نمايش خانگي اعم از فيزيكي يا مجازي همچنان بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد است.صحبت‌هاي طباطبايي آنجايي اهميت دوچندان پيدا مي‌كند كه مي‌گويد قانون حتي براي صداوسيما هم مشخص كرده است كه اگر خود صداوسيما بخواهد اثري را توليد كند كه در سيما پخش نمي‌شود، بايد از ارشاد مجوز بگيرد؛ از انتشار تا توليد و مجوز محتوا در تمامي اشكال آن.بعد از اين صحبت‌ها بود كه حجت‌الاسلام مرتضي آقاتهراني رييس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي در گفت‌وگو با تسنيم گفت: «مسووليت اعطاي مجوز به‌عهده سازمان تنظيم مقررات صوت و تصوير فراگير سازمان صداوسيما است و به نظرم تكليف اين مساله كامل روشن شده است و مديران ارشاد و سازمان سينمايي هم حتي مي‌دانند كه از اين به بعد ديگر مسير اعطاي مجوز به محصولات شبكه نمايش خانگي و نظارت محتوايي بر اين محصولات از مسير ارشاد و زيرمجموعه‌هاي اين وزارتخانه نمي‌گذرد و تصميم‌گيري براي اعطاي مجوز كاملا در اختيار سازمان مقررات است.» آقاتهراني همچنين هشدار داده است :«تصميم بر اين شده است مرجع صدور مجوز، سازمان مقررات باشد؛ نه سازمان سينمايي. مجلس بنا به وظيفه ذاتي مبني بر نظارت بر حسن اجراي قوانين، حتما در برابر ناديده گرفتن اين تصميمات قانوني، خواهد ايستاد و نهادها را ملزم به عمل به مُرّ قانون خواهد كرد.»
هشدار كانون فيلمنامه‌نويسان
اگر خاطرمان باشد شوراي مركزي كانون فيلمنامه‌نويسان سينماي ايران از همان زمان اوليه بروز جنجال‌ها كه بهمن حبشي مديركل دفتر نظارت بر توليد فيلم سازمان سينمايي اعلام كرده بود به منظور جلوگيري از سريال‌سوزي تا اطلاع ثانوي مجوزي براي ساخت هيچ سريالي در شبكه نمايش‌خانگي صادر نمي‌شود، بيانيه‌اي صادر كردند و ضمن ابراز نگراني درباره اخبار مرتبط با انحصارگرايي در عرصه توليد سريال در شبكه نمايش خانگي پيش‌بيني كرده بودند كه انتقال صدور مجوز از سازمان سينمايي به صدا و سيما به انحصار مطلق در اين حوزه و يكسان‌سازي توليدات دو بخش متفاوت و كم‌رنگ شدن جذابيت‌هاي توليدات بازار كار منجر شود.
تلويزيون از پس مسووليت خودش برنمي‌آيد
در همين راستا لازم ديديم با مهدي سجاده‌چي رييس انجمن فيلمنامه‌نويسان سينماي ايران صحبت كنيم و نظرش را درباره واگذاري مسووليت شبكه نمايش خانگي به صداوسيما جويا شويم. به نظر او در حال حاضر دو طرز فكر و نيت براي سازماندهي فرهنگي نمايش خانگي وجود دارد كه آنها همديگر را قبول ندارند و به هم اعتماد هم نمي‌كنند، او مي‌گويد: «ممكن است پشت تمام مباحثي كه مطرح مي‌شود مسائل اقتصادي نهفته باشد. به نظر مي‌رسد بين اين دو جريان كساني هستند كه براي خودشان منافع اقتصادي در نظر گرفته‌اند، يك عده مجراي رسيدن به منافع مالي را وزارت ارشاد مي‌دانند، عده ديگري هم از تلويزيون به سرمايه‌هاي كلان دست پيدا مي‌كنند.»نحوه مديريت تلويزيون در سال‌هاي اخير خاصه شرايط بحراني نظير شيوع ويروس كرونا با انتقادات بي‌شماري از سوي مخاطبان، تحليلگران و منتقدان مواجه بوده، در اين بين حتي شايعاتي مطرح بوده كه بخشي از مديريت صداو سيما براي تخريب منتقدان و رقباي خود هزينه هم كرده است. سجاده‌چي در همين راستا توضيح مي‌دهد: «واقعيت اين است كه تلويزيون در مديريت موضوعات نمايشي به‌شدت دچار درماندگي شده و شواهد هم نشان مي‌دهد اين رسانه عملا براي حفظ مخاطب خود به كارهايي روي آورده كه اگر ديگران مرتكب چنين حركتي مي‌شدند عمل‌شان جنبه قضايي پيدا مي‌كرده است.»به گفته سجاده‌چي تلويزيون در حالي قرار است سرپرستي شبكه نمايش خانگي را به عهده بگيرد كه خودش به‌طور دقيق جا پاي عملكرد سينما در سال‌هاي اخير گذاشته است: «اگر كمي به عقب برگرديم مي‌بينيم كه تلويزيون هميشه برخي عملكردهاي سينما را مورد انتقاد قرار مي‌داد از اينكه هزينه‌هاي توليد فيلم بالاست، دستمزدهاي گزاف به عوامل فيلم پرداخت مي‌كنند حالا در سال‌هاي اخير مي‌بينيم كه خود تلويزيون در عملكردش متهم به اين‌گونه رفتار است؛ يعني هم هزينه‌هاي بالا براي سريال‌سازي متقبل مي‌شود و هم به چهره‌هايي كه عمده شهرت‌شان از سينما است دستمزدهاي نجومي غيرقابل باوري پرداخت مي‌كند تا در مقام مجري از آنها استفاده كند.» اين نويسنده با بيان اينكه همان طور‌كه سينما تسليم سرمايه‌هاي بزرگ شد و براي جذب مخاطب حاضر شده خيلي از موارد را ناديده بگيرد، مي‌گويد: «دقيقا امروز اين اتهام به تلويزيون وارد است. مي‌خواهم بگويم اگر فرض را بر اين گرفته‌ايد كه تلويزيون جاي امن‌تري مي‌تواند براي سريال‌هاي خانگي باشد بايد با تاكيد بگويم كه از بيخ و بن مسير را اشتباه رفته‌ايد چراكه تلويزيون در سال‌هاي اخير مشتاقانه آرزومند آن است كه پا جاي پاي سينما بگذارد.»سجاده‌چي همچنين درباره كيفيت سريال‌هاي تلويزيون با اشاره به اينكه عمدتا مجموعه‌هاي تلويزيوني از يك الگوي ذهني پيروي مي‌كنند صحبت‌هايش را اين‌گونه كامل مي‌كند كه فضا در سريال‌هاي شبكه نمايش خانگي بازتر و واقعي‌تر است و مخاطب در اين مجموعه‌ها حداقل با بخشي از زندگي واقعي خود روبه‌رو مي‌شود. اين را در نظر بگيريم كه هيچ‌وقت تلويزيون ما نمي‌تواند دوربين خودش را سي ثانيه دور ميدان ونك بگذارد و از فضاي ميدان ونك تصاوير زنده پخش كند اما سريال‌هاي شبكه نمايش خانگي هر چند لنز كدر مقابل دوربين‌شان مي‌گذارند اما اين تصاوير واقعي و همان سي ثانيه را به مردم نشان مي‌دهند. آن‌وقت چطور اين دستگاه عريض و طويل مي‌خواهد مسووليت شبكه نمايش خانگي را به عهده بگيرد براي من هم سوال است.
عملكرد بد صدا و سيما
درباره اين موضوع با سيد جمال ساداتيان از تهيه‌كنندگان سينما صحبت كرديم. به نظر او اين موضوع از چند جهت قابل بررسي است: «بحث اصلي اين قضيه عمومي و نظر مردم است كه بايد قطعا لحاظ شود. بايد ببينيم مردم در سال‌هاي گذشته چقدر از عملكرد صدا و سيما راضي بودند كه خب نظر آنها كاملا مشهود است كه از برنامه‌هاي تلويزيون راضي نيستند و بالاجبار وقت‌شان را پاي برنامه‌هاي اين سازمان مي‌گذارند. آمارها هم كاملا به صورت دقيق نشان مي‌دهد كه در سال‌هاي اخير تلويزيون نتوانسته در جذب مخاطب موفق باشد.» تهيه‌كننده فيلم تحسين‌برانگيز «متري شيش و نيم» به صحبت‌هايش ادامه مي‌دهد: «در واقع به خاطر عملكرد بد صدا وسيما و جهشي كه مخاطبان به سمت سريال‌هاي ماهواره‌اي داشتند باعث شد بحث ساماندهي شبكه نمايش خانگي پيش كشيده شود تا اين خلأ به گونه‌اي در كشورمان پر شود. در همين راستا ارتقاي شبكه‌هاي ديجيتالي و راه‌اندازي وي‌اودي‌ها به كمك شبكه‌هاي نمايش خانگي آمد و مردم به اين رسانه گرايش پيدا كردند و منصفانه هم بخواهيم در نظر بگيريم شبكه نمايش خانگي توانست در بين مردم اعتماد‌سازي كند و موفق باشد هر چند با تاكيد مي‌گويم از ظن من اين سريال‌هايي كه در حال حاضر در شبكه نمايش خانگي پخش مي‌شود كيفيت آنها در رده ج قرار دارد و تا حدودي به رده ب هم مي‌رسد اما هنوز نتوانسته‌ايم سريال ارزشمند در گروه كيفي الف توليد كنيم و بايد در ادامه مسير به سمتي قدم برداريم كه بتوانيم سريال‌هايي بسازيم كه طيف‌هاي مختلف فكري جامعه را درگير اين سريال‌ها كنيم.»
به قانون تمكين كنيم
ساداتيان در ادامه صحبت‌هاي خود تاكيد مي‌كند طبق قانون كه در شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم تعريف شده وظيفه توليدات نمايشي در شبكه نمايش خانگي بر عهده وزارت ارشاد است شايد نمايش آنلاين در حوزه مسووليت تلويزيون باشد اما نمايش غير آنلاين كاملا به عهده وزارت ارشاد است. بعضي دوستان مي‌گويند وزارت ارشاد نتوانسته نظر افكار عمومي را در سريال‌سازي جلب كند. پرسش من از آقايان اين است كه آيا تلويزيون توانسته با سريال‌هايي كه مي‌سازد نظر مردم را جلب كند و موفق باشد؟ اگر تلويزيون خودش توليدات قابل قبول و مخاطب‌پسندي مي‌داشت حرفي نبود اما خود تلويزيون كه نتوانسته پس مسووليتش سربلند باشد.اين تهيه‌كننده سينما در ادامه صحبت‌هايش با بيان اينكه اصرار بر واگذاري مسووليت شبكه نمايش خانگي به صدا وسيما از سوي جريان خاص كاملا مشكوك است، از بزرگان نظام خواست كه در اين مورد به خصوص ورود پيدا كنند. او همچنين صحبت‌هايش را با اين پرسش تكميل مي‌كند كه آيا نبايد نظرسنجي از اهالي سينما صورت بگيرد كه آيا اهالي سينما خواهان همكاري با تلويزيون هستند يا خير؟ ساداتيان مي‌گويد: «اعتراض كانون فيلمنامه‌نويسان، كارگردانان و تهيه‌كنندگان به عنوان سه ركن اصلي توليد فيلم و سريال كاملا گواه بر مخالفت قاطع آنها در همكاري با صدا وسيماست و به نظر من اين نوع رفتار انحصارگرايي صدا وسيما در قبال شبكه نمايش خانگي بسيار زشت و ناپسند هم هست.»
اگر توان جذب مخاطب داشتيد ...
در همين راستا جامعه صنفي تهيه‌كنندگان سينماي ايران هم بيانيه‌اي را منتشر كرد. آنها در اين بيانيه خواستار فراهم شدن شرايطي به دور از هر گونه اعمال سليقه براي توليدات شبكه نمايش خانگي شدند تا اين رسانه فراگير بتواند بيش از پيش در خدمت مردم باشد.جامعه صنفي تهيه‌كنندگان با حمايت از سخنان بي‌پرده و صريح مدير اداره نظارت و ارزشيبابي درباره شبكه نمايش خانگي نوشتند: «رسانه ملي اگر توان جذب مخاطب و ايجاد رضايت در ميان بينندگانش را داشت بايد با هزينه‌هاي گزافي كه براي سريال‌هاي تلويزيوني مي‌كرد امروز يكي از پربيننده‌ترين رسانه‌ها باشد كه متاسفانه شاهد افت شديد مخاطب در شبكه‌هاي مختلف اين رسانه (جز شبكه خبر) هستيم.رسانه ملي هم اينك با عملكرد غلط و بدون كارشناسي پرهزينه‌ترين سريال خود را (سرزمين كهن) توقيف كرده و بسياري از سريال‌هايي كه با پول بيت‌المال تهيه كرده و يك‌بار روي آنتن برده است، به دليل تغيير سليقه مديران حاضر به بازپخش آن نيست.