درباره مرتضي مميز
او راه مشهور شدن را بلد بود
حافظ روحاني
شهرت مرتضي مميز براي هر هنرمند، طراح، استاد دانشگاه يا فعال صنفي(همه فعاليتهايي كه مرتضي مميز تجربه كرد) غبطهبرانگيز است. او يكي از معدود چهرههايي است كه در حرفه طراحي گرافيك - بيش از تقريبا همه همكارانش- به شهرت و مقبوليتي عمومي رسيد تا فارغ از كارنامه كارياش و بعد از گذشت چيزي حدود 15سال از مرگش هنوز چهرهاي شناخته شده باشد و شخصيتش محل اختلاف موافقان و مخالفان باشد. شايد عمده اين شهرت نه به سبب طراحيهاي پرشمار كه نتيجه وسعت ارتباطات و فعاليتهاي متعدد صنفياش باشد تا آنجا كه سالهاست لقب اغراقآميز «پدر گرافيك ايران» به مدد شاگردان، هواداران و پيروان پرتعدادش بر عناوين مختلفش اضافه شده و بررسي تاريخي و انتقادي درباره خودش و گرافيك ايران را دشوار كرده است. اما اگر تلاش كنيم تا در دام بازي «جستوجوي پدر» نيفتيم، مرتضي مميز را ميتوان چهرهاي كليدي در تاريخ طراحي گرافيك در نظر گرفت كه هم در شكلگيري انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران نقشي كليدي بازي كرد و هم در دهه 1340 طراحي گرافيك را از قالب فن تبليغات به شكلي از توليد هنري تبديل كرد. پس با اينكه جمعي از پيشگامان ديگر- از ابوتراب غفاري گرفته تا هوشنگ كاظمي يا محمد بهرامي- گرافيك ايران را شكل داده و بسياري از گامهاي موثر و كليدي را برداشته بودند اين لقب سوءتفاهمبرانگيز نصيب او شد. در حالي كه مثلا چند سال پيش از آنكه به مدد تلاش افرادي چون مميز، سيما كوبان، جلال شباهنگي و ديگران رشته گرافيك به دروس دانشكده هنرهاي زيبا افزوده شود، هوشنگ كاظمي تدريس طراحي گرافيك را با عنواني ديگر در هنركده نوپاي هنرهاي تزييني(مجتمع دانشگاه هنر كنوني) آغاز كرده بود. اما همان قدر كه هوشنگ كاظمي اخلاق يك تكنوكرات را داشت و طراحي گرافيك را ذيل كاركردش به عنوان فني كاربردي تعريف و تدريس ميكرد، مميز در دايره روشنفكران و هنرمندان پرنفوذ دهه 1340 شهره بود و محبوبيت داشت و نامش در كنار بسياري از آنها در مجلات تاثيرگذار آن دهه ذكر ميشد. در دهه 1350 مميز، استاد رشته گرافيك دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران است كه به او امكان ميدهد تا راه و روشاش را به نسل بعد از خود منتقل كند تا بسياري از همين شاگردان بعدتر به جمع ستايشگران استادي بپيوندند كه فارغ از هر چيز، شخصيتي كاريزماتيك است. از سوي ديگر پيروي مميز از سنتهاي طراحي گرافيك اروپاي شرقي نه فقط جايگاهش را به عنوان طراحي كه گرافيك را در قالب شاخهاي از هنر ميديد، تثبيت ميكرد كه سبك و سياقش در طراحي گرافيك را از ساير همكاران و همدورهايهايش مجزا كرد.
اما علاوه بر اينها روابط گسترده و متنوع مميز در طول دوران حياتش باعث شد تا او در ميان همكارانش جايگاهي مهم پيدا كند كه همه اين ارتباطات و تاثيرگذاري به تشكيل انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران در پايان دهه 1370 منجر شد تا او همچنان به عنوان نخستين عضو اين انجمن شناخته شود. جايگاه مرتضي مميز هنوز قبطهبرانگيز است. نامش را ميتوان در بسياري از رخدادهاي مهم فرهنگي ايران در طول 5 دهه فعاليت حرفهاي ديد. اما بيش از همه اينها او همچنان كاريزماتيكترين چهره تاريخ طراحي گرافيك ايران است كه نامش هنوز بر تاريخ اين فن/ هنر در ايران سيطره دارد. او بيترديد راه مشهور شدن را بيش از همه همكاران، همنسلان، پيروان، هواداران، شاگردان و مخالفانش بلد بود.