صف كشي برجاميان در برابر ترامپ

چهار ساعت رايزني پشت درهاي بسته سالن مذاكره در هتل كوبرگ وين به بيانيه‌اي چند پاراگرافي منتهي شد كه باز هم يكجانبه‌گرايي ايالات متحده امريكا را نشانه گرفت. نمايندگان ارشد كشورهاي ايران، بريتانيا، فرانسه، آلمان، روسيه و چين پس از يك روز رايزني دو و چندجانبه با يكديگر يك پيام واحد را به نيويورك فرستادند: «امريكا ديگر عضوي از توافق هسته‌اي با ايران نيست و نمي‌تواند از ساز و كارهاي تعريف‌شده در اين توافق استفاده كند.» اشاره‌اي به تلاش در جريان تيم ترامپ براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران با استفاده از بندهاي موجود در برجام و قطعنامه 2231. درست در روزهايي كه مايك پمپئو شمارش معكوس براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران را آغاز كرده و ادعا مي‌كند كه بيستمين روز سپتامبر آخرين روز تعليق اجراي اين قطعنامه‌ها است، 4 عضو دايم شوراي امنيت به علاوه آلمان به صراحت به تيم ترامپ يادآوري كردند كه امريكا در تاريخ ۸ مه ‌۲۰۱۸  به صورت يكجانبه، توقف مشاركت خود در برجام را اعلام كرد و از آن پس در هيچ يك از فعاليت‌هاي مرتبط با برجام مشاركت نداشته لذا امريكا را نمي‌توان يك دولت عضو برجام محسوب كرد. در بخش‌هاي ديگري از اين بيانيه مشترك، اعضا بر اهميت صيانت و حمايت از برجام و اجراي كامل آن تاكيد كردند.  خبرگزاري آسوشيتدپرس درباره جلسه روز سه‌شنبه كميسيون مشترك برجام مي‌نويسد بازماندگان در توافق هسته‌اي يكصدا بر لزوم حفظ برجام تاكيد كردند. نماينده چين در اين مذاكرات پس از پايان جلسه كميسيون مشترك به خبرنگاران گفت: كشورهاي عضو برجام موافق بودند كه ايالات متحده ديگر عضوي از اين توافق نيست و جايگاه حقيقي و حقوقي براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران ندارد. اين مقام چيني تاكيد كرد كه از منظر پكن، واشنگتن در حال استفاده از ساز و كار مكانيسم ماشه در راستاي هدف اصلي‌اش يعني مرگ برجام است. نماينده چين در ادامه تاكيد كرد كه ساير كشورها هم صرفا سياست انتظار تا ماه نوامبر براي اعلام نتيجه انتخابات امريكا را در پيش نگرفته‌اند. اين مقام چيني خطاب به خبرنگاران گفت: هرچند كه امريكا يك ابرقدرت است اما تنها يك كشور است و به همين دليل ساير كشورها هم در حال اعلام موضع هستند. نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي وين نيز موضعي مشابه نماينده چين در قبال وضعيت برجام در شوراي امنيت اتخاذ كرد. هرچند كه كشورهاي عضو برجام از كاهش تعهدات برجامي ايران راضي نيستند اما اعتقاد دارند كه به‌رغم اين كاهش تعهدات، ايران همچنان به بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اجازه دسترسي مي‌دهد و مهم‌ترين نمونه آن نيز هفته گذشته و در جريان سفر رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران رخ داد. 
ابلاغيه امريكا، معلق در هوا 
هرچند آنچه روز سه‌شنبه در وين رخ داد در رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي به پيام قاطع يا هم‌صدايي واحد اعضاي واقعي برجام به امريكا تعبير شد اما نمي‌توان انتظار داشت كه اين بيانيه سياسي به تنهايي به ترمزي در برابر اقدام‌هاي يكجانبه امريكا در نيويورك عليه ايران منتهي شود. بر همين اساس تلاش‌هاي مداوم تهران براي رايزني در شوراي امنيت سازمان ملل و حفظ فضاي مخالفت با اقدام‌هاي يكجانبه‌گرايانه امريكا ادامه دارد. در نتيجه همين تلاش‌ها است كه نماينده نيجر در سازمان ملل متحد همزمان با برگزاري نشست كميسيون مشترك بازماندگان در برجام در وين، موضع كشورش در خصوص تلاش‌هاي امريكا در شوراي امنيت را اعلام و تاكيد كرد كه نيجر هيچ اقدامي درباره ابلاغيه امريكا براي فعال كردن ساز و كار بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل عليه ايران اتخاذ نخواهد كرد چرا كه در ميان 15 عضو شوراي امنيت سازمان ملل در اين باره اجماعي وجود ندارد.
اين موضع‌گيري نيجر به آن معنا است كه ابلاغيه‌اي كه مايك پمپئو به نماينده اندونزي به عنوان رييس دوره‌اي شوراي امنيت داد اما با مخالفت 13 عضو شوراي امنيت روبه رو شد در دوره رياست نيجر نيز همچنان در شوراي امنيت معلق خواهد ماند. اقدام امريكا در ارايه ابلاغيه مبني بر بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران عملا توفاني در شوراي امنيت در هفته‌هاي آتي به راه خواهد انداخت. تعريف ساده اين هياهو اين است كه امريكاي ترامپ در پايان 30 روز ادعايي، از بازگشت تمام تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران سخن خواهد گفت و اين در حالي است كه ساير اعضا اين اقدام امريكا را غيرقانوني دانسته و آن را مردود مي‌دانند. 
سايت بي‌بي‌سي انگليسي در تحليلي تفصيلي به توضيح وضعيت جاري در شوراي امنيت پرداخته و در پاسخ به اين سوال كه حق با چه طرفي است، مي‌نويسد: زماني كه «دونالد ترامپ» رييس‌جمهور امريكا از توافق خارج مي‌شد، صراحتا تصميم گرفت به مشاركت ايالات متحده در اين توافق پايان دهد. اين عبارت كه از سوي وزير خارجه امريكا هم تكرار شد، استدلال درباره اينكه امريكا همچنان مشاركت‌كننده در برجام است آن هم فقط با هدف بازگرداندن تحريم‌ها را دشوار مي‌كند. «جان بولتون» مشاور وقت امنيت ملي امريكا به هنگام خروج اين كشور از توافق هم مي‌گويد اين نظر به لحاظ قانوني درست نيست؛ مانند همان چيزي كه ساير اعضا و اتحاديه اروپا مي‌گويند. بنابر اين گزارش، موضع رييس شوراي امنيت هم كه بدون شك بر اساس مشاوره قانوني بوده همين ديدگاه را تاييد مي‌كند. به علاوه اينكه تلاش فريبكارانه امريكا براي جدا كردن تعريف «كشور مشاركت‌كننده» از اين پرسش كه كدام كشورها واقعا در توافق مشاركت دارند، كارايي ندارد.
ديگر اينكه واضح است كه توافق هسته‌اي و ساز و كار اسنپ‌بك مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ با هم مرتبط هستند و اين قطعنامه تنها براي تقويت توافق وجود دارد. ارتباط مذكور را همچنين اين واقعيت كه كشورهايي كه به دنبال فعال كردن اسنپ‌بك هستند ابتدا بايد روند حل و فصل را به عنوان بخشي از توافق مورد بحث قرار دهند، تاييد مي‌كند زيرا اين رويه تنها در دسترس كشورهايي است كه واقعا در توافق مشاركت  دارند.
بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس از بي‌بي‌سي، نتيجه اين مباحث اين است كه امريكا خود را از ساز و كار اسنپ‌بك محروم كرده؛ نتيجه‌اي كه با منطق مقررات مربوطه مطابقت دارد. اسنپ‌بك طراحي شد تا يكپارچگي برجام را تضمين كند، نه به عنوان ابزاري براي ايجاد اختلال و نابودي آن مورد استفاده قرار بگيرد.

آيا امريكا مي‌توانست از اين فرجام 
جلوگيري كند؟
به ادعاي بي‌بي‌سي، از قضا اگر امريكا طبق قوانين مذاكره شده از سوي دولت اوباما پيش مي‌رفت، مي‌توانست به اهدافش برسد و به جاي اينكه از توافق به عنوان عضوي از برجام در سال ۲۰۱۸ خارج شود، مي‌توانست ادعاي عدم تعهد جدي ايران را مطرح كند و وارد تلاش‌هاي حل اختلاف شود و بعد از آن اسنپ‌بك را بدون آنكه عضويتش محل بحث باشد، فعال كند. بعد از آن هم امريكا مي‌توانست از توافق استعفا دهد و در نتيجه آن، تحريم‌هاي جامع سازمان ملل عليه ايران براي مدت نامحدود بازمي‌گشت. نگارنده در ادامه مي‌گويد اين ديدگاه جان بولتون كه گفته بود دولت امريكا احمقانه عمل مي‌كند را تاييد مي‌كند. به گزارش «اعتماد» بي‌بي‌سي در حالي اقدام به ساده‌سازي استفاده از مكانيسم بازگرداندن خودكار قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل عليه ايران مي‌كند كه اگر امريكا در برجام مانده بود براي اثبات ادعاي خود درباره عدم پايبندي ايران بايد روي ريل ساز و كار تعريف شده در بندهاي 36 و 37 توافق هسته‌اي حركت كرده و عدم پايبندي ايران را اثبات مي‌كرد. اقدامي كه با توجه به پايبندي ايران به تعهداتش تا يك سال پس از خروج امريكا از برجام به هيچ ‌وجه ساده نبود. 

در ادامه چه خواهد شد؟
بي‌بي‌سي در ادامه اين گزارش مي‌نويسد: يك دستيار سابق دبيركل سازمان ملل در امور قانوني گفته كه شوراي امنيت احتمالا به راحتي از پذيرش پيشنهاد اسنپ‌بك در دستور كار خود، سر باز بزند. به احتمال قوي‌تر، شوراي امنيت اقدام امريكا در فعالسازي را به رسميت نخواهد شناخت و همان استدلال را كه اين كشور ديگر از چنين جايگاهي برخوردار نيست مطرح خواهد كرد. با اين وجود، بي‌بي‌سي، نگراني واقعي را در ارتباط با كاهش تعهدات ايران مي‌داند و مي‌نويسد در صورتي كه راه‌حلي ديپلماتيك در چند ماه آينده يافت نشود، كل توافق هسته‌اي با يا بدون اسنپ‌بك در خطر نابودي قرار خواهد گرفت.