پاكستان نمي‌تواند همه را راضي نگه دارد
اسلام‌آباد و رياض روي خط تنش
استراتژي رهبران پاكستان، حفظ روابط حسنه با همه كشورهاست، اما در شرايطي كه جهان اسلام به شدت چندقطبي شده است، شايد چنين سياستي ديگر جواب ندهد. خبرگزاري «الجزيره» در مقاله‌اي نوشت: اوايل ماه گذشته ميلادي وزير امور خارجه پاكستان به شدت از عربستان سعودي بابت عدم حمايت از منافع اسلام‌آباد در منطقه كشمير انتقاد كرد و همين امر سبب شد تنش ميان پاكستان و عربستان به نقطه جوش خود برسد.
روز 4 آگوست، شاه محمود قريشي در مصاحبه‌اي تلويزيوني گفت: از سازمان همكاري‌هاي اسلامي مستقر در جده انتظار مي‌رود نشستي را با موضوع كشمير برگزار كند. در غير اين صورت، پاكستان مجبور مي‌شود راسا چنين نشستي را با حضور كشورهاي اسلامي حامي كشمير برگزار كند.
اظهارات قريشي اين طور تفسير شد كه پاكستان مي‌خواهد بلوك جديدي را در تقابل با سازمان همكاري‌هاي اسلامي تحت كنترل عربستان به وجود بياورد. در واكنش به اظهارات قريشي، عربستان پيشنهاد پرداخت وام يك ميليارد دلاري كه در ماه نوامبر 2018 و در تنگناي شديد اقتصادي و نياز اسلام‌آباد به ارز خارجي به اين كشور داده بود، پس گرفت. عربستان همچنين طرح تعويق پرداخت‌هاي نفتي پاكستان را كه در قالب همان بسته به اين كشور ارايه كرده بود، ديگر تمديد نكرد.
روز 17 آگوست، فرمانده ارتش پاكستان قمر جاويد باجوا براي جلوگيري از وخامت اوضاع به رياض سفر كرد. با اين حال محمد بن سلمان وليعهد عربستان حاضر به ملاقات او نشد و اين فرمانده نظامي قدرتمند پس از ديدار كوتاهي با خالد بن سلمان معاون وزير دفاع عربستان به اسلام‌آباد بازگشت.
اندكي پس از فرود هواپيماي باجوا در پاكستان، قريشي خاك اين كشور را به مقصد چين ترك كرد تا به عربستان بگويد اسلام‌آباد متحدان متنوعي دارد و ارزش همكاري‌هاي راهبردي خود با رياض را مورد بازنگري قرار مي‌دهد. آخرين اختلاف ميان عربستان و پاكستان را بايد در بستر ياركشي‌هاي راهبردي در خاورميانه و جهان اسلام جست‌وجو كرد. مدتي است كه پاكستان به سختي تلاش كرده سياست سنتي خود، يعني حفظ روابط خنثي با قدرت‌هاي رقيب در جهان اسلام را حفظ كند. در شرايطي كه اسلام‌آباد نگران گسترش همكاري‌هاي اقتصادي و راهبردي ميان رقيب سنتي‌اش هند و گروهي از كشورهاي عربي به رهبري عربستان است، رياض نيز به همان اندازه از نزديك شدن پاكستان به كشورهاي اسلامي كه دشمن عربستان محسوب مي‌شود - مثل تركيه، مالزي و قطر - عصباني است.
به علاوه توافقي كه قرار است ميان ايران و چين امضا شود، تهران و اسلام‌آباد را به بخش‌هاي مهمي از پروژه جاده ابريشم جديد چين تبديل مي‌كند و انتظار مي‌رود ديناميك‌هاي روابط ميان ايران و پاكستان را تغيير دهد. عربستان سعودي كه ايران را مهم‌ترين تهديد عليه جاه‌طلبي‌هاي منطقه‌اي و جهاني خود مي‌داند، نگران است ايران و پاكستان با نظارت چين دور جديدي از شراكت را با يكديگر آغاز كنند. پس از اقدام دولت هند مبني بر لغو وضعيت خودمختار منطقه كشمير در آگوست 2019، پاكستان از كشورهاي عربي انتظار داشت از سياست اسلام‌آباد در قبال كشمير شديدا حمايت كنند. با اين حال، عربستان و متحدانش در حوزه خليج‌فارس از جمله امارات متحده عربي حاضر نشدند عليه هند موضع بگيرند و اين امر اسلام‌آباد را شديدا نااميد كرد. كشورهاي حوزه خليج‌فارس در گذشته توانسته بودند در روابط خود با پاكستان و هند به توازن برسند. اما اكنون به نظر مي‌رسد اين كشورها علنا به سمت هند حركت مي‌كنند و از پاكستان دور مي‌شوند.
اين راهبرد جديد در جريان سفر بن سلمان به جنوب آسيا در فوريه 2019 به نمايش گذاشته شد. وليعهد سعودي نه تنها در اقدامي بي‌سابقه بلافاصله پس از ترك پاكستان به هند سفر كرد، بلكه به دهلي وعده داد سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده‌اي را در اين كشور انجام دهد، درست همان وعده‌اي كه به اسلام‌آباد نيز داده بود. بن سلمان پس از امضاي تفاهمنامه‌اي به ارزش 20 ميليارد دلار براي كمك به تقويت اقتصاد پاكستان، در دهلي نيز اعلام كرد سرمايه‌گذاري‌هاي رياض در هند طي دو سال آينده از 100 ميليارد دلار عبور خواهد كرد.
چند هفته بعد در مارس 2019 امارات نيز با دعوت از وزير خارجه هند به عنوان مهمان افتخاري نشست سازمان همكاري‌هاي اسلامي، صراحتا اعلام كرد به دنبال روابط نزديك‌تر با هند است، حتي اگر اين مساله به قيمت روابط با پاكستان تمام شود. در اعتراض به اين اقدام، وزير خارجه پاكستان از حضور در نشستي كه قرار بود به ميزباني امارات برگزار شود انصراف داد، اما اين اقدام نيز نتوانست جلوي دعوت همتاي هندي‌اش به نشست سازمان همكاري‌هاي اسلامي را بگيرد.
حجم تجارت عربستان با پاكستان 6/3 ميليارد دلار است، اما با هند بيش از 30 ميليارد دلار مبادله دارد. شايد همين مساله نشان دهد كه چرا رياض در بحث كشمير چندان وارد تنش با دهلي نشد. به علاوه، دولت جديد پاكستان نيز به تركيه و مالزي نزديك شده است. در واكنش به تلاش‌هاي اسلام‌آباد براي استقلال بيشتر كه اين كشور را به رقباي رياض در جهان اسلام نزديك‌تر كرده است، عربستان نيز اكنون پاكستان را بيشتر يك رقيب بالقوه مي‌بيند تا يك متحد وفادار.
با اينكه پاكستان از گرم شدن روابط ميان عربستان و هند كاملا باخبر است، اما با توجه به وابستگي اقتصادي‌اش به رياض نمي‌تواند روابطش را با اين كشور به‌طور كامل قطع كند. انتظار مي‌رود با توجه به تحولات منطقه و جهان، در روزهاي آينده شاهد اتفاقات تازه‌اي در روابط عربستان و پاكستان باشيم. عربستان به هند نزديك‌تر شده و به درخواست پاكستان براي حمايت از كشمير اهميتي نخواهد داد. پاكستان نيز همكاري‌هاي خود را با رقباي عربستان گسترش مي‌دهد و به حلقه متحدان رياض بازنمي‌گردد. با اينكه ممكن است تنش‌هايي ميان دو كشور به وجود بيايد، اما اسلام‌آباد و رياض مي‌توانند با اتخاذ رويكردي عقلاني و تقويت روابط در مسائل مورد علاقه دو طرف مثل امنيت، جلوي چنين اتفاقي را بگيرند.
مترجم: هديه عابدي