تازه‌ترين گزارش رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره كيفيت و كميت برنامه هسته‌اي ايران براي همه حرفي براي شنيدن و نكته‌اي طلايي دارد. كمتر از 10 روز پس از آنكه گروسي در سفري دو روزه به تهران با سازمان انرژي اتمي و وزارت خارجه به تفاهم جديدي براي حل و فصل اختلاف دست پيدا كرد، گزارش دوره‌اي جديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم منعكس‌كننده دستاوردهاي اين همكاري بود و هم گوياي عبور ايران از خط قرمزهاي تعيين شده در برجام. هر چند كه اين بار نيز مفاد گزارش آژانس بين‌المللي پيش از انتشار رسمي به رسانه‌ها درز پيدا كرد اما در فاصله تنها چند دقيقه پس از انتشار مهم‌ترين بخش‌هاي اين گزارش تيتر رسانه‌هاي مهم بين‌المللي در بخش ايران با تيتر «10 برابر شدن ذخاير اورانيوم ايران» زنگ‌هاي خطر را به صدا درآوردند.
انعكاس همكاري ايران و آژانس
در گزارش جديد
از تابستان گذشته تاكنون مهم‌ترين اختلاف ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مساله درخواست اين نهاد فني بين‌المللي براي بازديد از دو مكان در نزديكي تهران و اطراف اصفهان بود. مكان‌هايي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با استناد به اسناد ادعايي نخست‌وزير رژيم اسراييل خواهان بازديد بازرسان آژانس از آنها شده بود. جدال ميان ايران و آژانس در اين پرونده تا قريب به يك ماه پيش ادامه داشت و درنهايت دو طرف به راهكار مرضي‌الطرفيني براي پايان دادن به اين اختلاف دست يافتند. براساس مذاكراتي كه ايران و آژانس پيش و در جريان سفر گروسي به تهران داشتند دو طرف تفاهم كردند كه آژانس براساس مستنداتي كه ادعا مي‌كند راسا به دست آورده و ارتباطي به اسناد ادعايي اسراييل ندارد از دو مكان مدنظر در سايه اعطاي دسترسي داوطلبانه ايران بازديد خواهد كرد و در مقابل به روند پرسش از ايران درباره ساير اسنادي كه از كانال‌هاي خارج از سازمان مطرح مي‌شوند، پايان مي‌دهد. اين تفاهم به معناي به تاريخ پيوستن اسناد ادعايي اسراييل درباره برنامه هسته‌اي ايران بود. اين تفاهم ايران و آژانس در گزارش روز جمعه گروسي درباره ميزان همكاري ايران و آژانس بازتاب داشت. براساس اين گزارش، آژانس به يكي از دو مكان موردنظر دسترسي يافت و دسترسي به مكان دوم نيز براي همين ماه برنامه‌ريزي شده است. در همين رابطه كاظم غريب‌آبادي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با اشاره به همكاري تهران با اين نهاد هسته‌اي بين‌المللي گفت: «ايران، حسن‌نيت خود را در تعامل با مديركل جديد آژانس نشان داد و انتظار داريم بيانيه مشترك و گزارش مديركل با حمايت اعضاي شوراي حكام و ساير اعضاي آژانس مواجه شود و اقدامي اساسي در جهت عادي‌سازي دو، سه موضوع پادماني مرتبط با ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با اجراي مستقل، بي‌طرفانه و حرفه‌اي توافقات و تعهدات محسوب شود. در نتيجه توافق اخير بين ايران و آژانس، بند مربوط به همكاري ايران با آژانس در رابطه با ارايه دسترسي‌هاي تكميلي كه در چند گزارش اخير آژانس حذف شده بود، مجددا به متن گزارش مديركل برگردانده شد.»
ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران
به ۱۰ برابر ميزان مجاز در برجام رسيده است
هر چند كه در ايران مساله اعطاي دسترسي به بازرسان آژانس درباره يكي از دو مكان مورد مناقشه بيش از ساير نكات گزارش بازتاب داشت اما در رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي اين بخش مربوط به عبور ايران از تعهدات داده شده در برجام بود كه به چشم آمد. ايران يك سال پس از خروج ايالات‌متحده امريكا از توافق هسته‌اي در 5 گام با فاصله زماني 60 روز يك‌بار از تعهدات برجامي خود كاست و درنهايت در آذرماه سال گذشته بود كه تهران رسما به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و بازماندگان در برجام (روسيه، چين، بريتانيا، فرانسه و آلمان) اعلام كرد كه ديگر به تعهدات داده شده در توافق هسته‌اي در بخش فني پايبند نيست اما به اجراي تعهدات در حوزه بازرسي و نظارت بر برنامه هسته‌اي ادامه خواهد داد. پس از آغاز گام‌هاي كاهش تعهدات برجامي، عبور ايران از محدوده‌هاي تعيين شده در برجام در گزارش‌هاي دوره‌اي مديركل آژانس انعكاس داشت و همين مساله واكنش كشورهاي اروپايي حاضر در توافق هسته‌اي با ايران را به دنبال داشت؛ واكنش‌هايي كه درنهايت به فعال‌سازي مكانيسم حل و فصل اختلاف در برجام توسط تروئيكاي اروپايي منتهي شد اما اين مكانيسم به گفته جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا از ماه ژانويه تاكنون تمديد شده و پيش‌بيني مي‌شود كه اين تمديد ادامه هم داشته باشد.
كاظم غريب‌آبادي درباره اطلاعات داده شده در گزارش اخير آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران مي‌گويد: «اين گزارش تفاوت محتوايي چنداني با گزارش قبلي آژانس ندارد و در واقع، برخي اطلاعات فني را به‌روزرساني كرده است، به‌گونه‌اي كه دربر دارنده اطلاعات لازم در‌خصوص اقدامات ايران در اجراي تصميمات پيشين خود در جهت توقف بخشي از تعهدات خود تحت برجام است.»
به‌رغم اين سخنان نماينده ايران، رسانه‌هاي بين‌المللي بر افزايش ميزان ذخاير اورانيوم غني‌شده ايران و 10 برابر شدن آن نسبت به سقف تعيين شده در برجام تمركز كردند. در گزارش اخير آژانس اعلام شده ميزان اين ذخاير در حال حاضر ۲۰۱۵ كيلوگرم است كه نسبت به گزارش فصلي قبل اين نهاد بين‌المللي ۵۳۴ كيلوگرم افزايش يافته است.
نكته ديگري كه به چشم كارشناسان مسائل خلع سلاح آمد كاهش زمان گريز هسته‌اي ايران بود. موسسه علم و امنيت بين‌الملل در تحليل گزارش اخير آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نوشت: براساس اين گزارش زمان گريز هسته‌اي ايران در اواخر سپتامبر به حدود سه ماه و نيم خواهد رسيد. همچنين براساس يافته‌هاي جديد اين گزارش مي‌توان گفت كه شايد ايران از ميزان اورانيوم غني شده كافي براي توليد اورانيوم با غناي بالا كه موردنياز براي ساخت بمب است نيز برخوردار شده باشد. در اين گزارش اشاره شده كه منظور از اورانيوم موردنياز با غناي بالا، مواد كافي براي توليد بمب هسته‌اي دوم است، چراكه ذخيره اورانيوم قبلي ايران براي توليد يك بمب كافي بود.
بي‌بي‌سي انگليسي در گزارشي درباره اطلاعات جديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره برنامه هسته‌اي ايران مي‌نويسد: اورانيوم با غناي پايين كه حدود 3 تا 5درصد غني‌سازي شده باشد، مي‌تواند براي توليد سوخت نيروگاه‌هاي برق مورد استفاده قرار بگيرد اما اين اورانيوم غني شده تا 90درصد است كه مي‌تواند در توليد بمب هسته‌اي مورد استفاده قرار بگيرد. برخي كارشناسان خلع سلاح اعتقاد دارند كه حتي اگر ايران اراده كند به سمت غني‌سازي 90درصد هم برود به زمان بيشتري نياز خواهد داشت. اين ادعا درحالي مطرح شده كه بحث نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران براساس توافقنامه پادمان و همچنين پروتكل الحاقي همچنان در دستور كار همكاري‌هاي ايران و آژانس قرار دارد و تهران همچنان تعهد به شفاف‌سازي درباره برنامه اتمي خود را كنار نگذاشته است. برخي كارشناسان معتقدند كه آنچه هنوز اروپايي‌ها را مصمم به تمديد دوره زماني مكانيسم حل و فصل اختلاف كرده بحث نظارت‌هاي مداوم آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر برنامه هسته‌اي ايران است.
درحالي كه به نظر مي‌رسد همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اعطاي دسترسي به دو مكان مدنظر آژانس، به فروكش كردن تنش ميان دو طرف در نشست آتي شوراي حكام در اواخر سپتامبر منتهي شود و اين بار ديگر مانند نشست پيشين خبري از صدور قطعنامه عليه ايران نباشد اما مخالفان توافق هسته‌اي هياهوسازي از مفاد گزارش روز جمعه را آغاز كرده‌اند. مفاد اين گزارش مي‌تواند براي كساني كه به دنبال مرگ كامل برجام هستند خوراك فني خوبي باشد. به عنوان نمونه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده كه كشورش قريب در سال 2018 از توافق هسته‌اي با ايران خارج شد مدعي است كه كاهش تعهدات برجامي از سوي ايران به معناي نقض برجام و دليل موجهي براي بازگشت خودكار قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل عليه ايران است. تيم ترامپ 10 روز پيش با تعبيري از برجام و قطعنامه 2231 كه مورد قبول هيچ كدام از اعضاي توافق نيست، مكانيسم 30 روزه تعريف شده در توافق هسته‌اي براي بازگشت خودكار قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران را فعال كرد و مايك پمپئو، وزير خارجه ايالات‌متحده ادعا مي‌كند كه در تاريخ 30 سپتامبر اين قطعنامه‌ها مجددا عليه ايران فعال خواهند شد. تيم ايالات‌متحده در سازمان ملل در حالي اين پروسه را كليد زده كه هيچ كدام از اعضاي دائم و غيردائم شوراي امنيت موافقت خود را با ابلاغيه امريكا براي فعال‌سازي اين مكانيسم اعلام نكردند لذا بسياري از حقوقدان‌ها اين اقدام امريكا را عبث و فاقد تبعات اجرايي مي‌دانند. با اين همه بايد منتظر بود تا تيم ترامپ از اين گزارش آژانس به عنوان خوراك تبليغاتي براي طرح از پيش شكست‌خورده‌اش استفاده كند.
از سوي ديگر، انتشار گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه گوياي افزايش كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران و حتي در مواردي پيشي گرفتن ايران از سطح فعاليت پيش از توافق هسته‌اي است صداي منتقدان خروج ايالات‌متحده از توافق هسته‌اي را بلند كرده است. بسياري از كارشناسان خلع سلاح و ناظران برنامه هسته‌اي ايران با اشاره به مفاد گزارش اخير آژانس اين سوال را مطرح كردند كه خروج ايالات‌متحده از برجام چه دستاوردي جز افزايش كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران داشته است؟ اين همان نقدي است كه مقام‌هاي تروئيكاي اروپايي نيز در رايزني‌هاي پشت پرده با مقام‌هاي امريكايي و موضع‌گيري‌هاي علني در دو سال و نيم اخير مطرح كرده و ادعا مي‌كنند كه خروج امريكا از برجام تنها يك نتيجه داشته و آن هم سرعت گرفتن برنامه هسته‌اي ايران و افزايش كيفي اين برنامه است. دونالد ترامپ در دو سال و نيم گذشته از خروج امريكا از برجام سياست فشار حداكثري را عليه ايران اعمال كرد و در اين جبهه از اعمال فشارهاي اقتصادي، سياسي و امنيتي عليه ايران فروگذار نكرد و حتي در تازه‌ترين مورد خرابكاري در تاسيسات هسته‌اي نطنز نيز كليد خورد تا شايد ايران چاره‌اي جز خروج از ريل برجام نداشته باشد. با اين همه گزارش جديد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نشان مي‌دهد كه نه محدوديت‌هاي مقطعي پذيرفته شده توسط ايران در توافق هسته‌اي و نه خرابكاري در تاسيسات هسته‌اي ايران نتوانسته از كميت و كيفيت برنامه هسته‌اي ايران بكاهد. علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي سال گذشته در نشست خبري كه با اصحاب رسانه‌هاي داخلي در تاسيسات هسته‌اي فردو داشت با اشاره به گام‌هاي ايران در كاهش تعهدات برجامي به غيرقابل بازگشت پذير بودن تجربه‌هاي به دست آمده از سوي دانشمندان ايراني اشاره كرده و تاييد كرده بود كه آنچه دانشمندان ايراني در حوزه هسته‌اي به دست بياورند با هيچ توافقي دچار عقبگرد نخواهد شد چراكه رمز و راز آن باقي مانده است.
هر چند كه رسانه‌هاي مطرح بين‌المللي تيترهاي خود درباره اين گزارش را به افزايش ميزان مواد غني شده در ايران اختصاص دادند اما آنچه گزارش آژانس نشان مي‌دهد شكست سياست فشار حداكثري امريكا عليه ايران و توهم ترامپ در رسيدن به توافقي بهتر با ايران بود. دونالد ترامپ و تيم او با شعار ضرورت پايان غني‌سازي در ايران از برجام خارج شدند و امروز ثمره اين اقدام را در چند برابر شدن ذخيره اورانيوم در ايران و كاهش زمان گريز هسته‌اي تهران تماشا مي‌كنند.
چكيده گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي
تا ۲۲ آگوست، ميزان آب سنگين ايران به ۱۲۸.۵ متريك تن رسيده است (علت كاهش نسبت به گزارش قبلي، صادرات بخشي از اين آب سنگين و همچنين استفاده مقاديري در فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه است).
تداوم استفاده از ماشين‌هاي جديد و غني‌سازي با ماشين‌هاي IR4، IR5، IR6، IRs و IR6s، در خطوط تحقيق و توسعه.
تداوم غني‌سازي اورانيوم تا سطح ۴.۵درصد و فراتر از حد تعيين شده در برجام.
توليد ۲۱۰۵.۴ كيلوگرم اورانيوم غني شده كه ۵۳۳.۸ كيلوگرم بيشتر از گزارش ماه ژوئن بوده و ۱۸۹۰.۳ كيلوگرم آن نيز اورانيوم با غناي ۴.۵ درصد است.
همكاري ايران و آژانس بدخواهان را نااميد كرد
«ميخاييل اوليانوف» نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين در توييتي به همكاري ايران و آژانس اشاره كرد و آن را باعث نااميدي كساني دانست كه به دنبال بحران‌سازي هستند. اوليانوف در اين خصوص نوشت: از گزارش‌هاي درز يافته آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مشخص شده كه ايران (روند) دسترسي به مكان‌هاي تعيين شده از سوي آژانس را آغاز كرده است. كساني كه به دنبال ترتيب دادن يك بحران درباره اين موضوع بودند، احساس نااميدي زيادي مي‌كنند. روح همكاري بين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و تهران غالب شد.