حذف دو دختر كارتوني از جلد كتاب رياضي سوم دبستان خبرساز شد
جدايي جنسيتي دركتاب‌درسي
گروه اجتماعي | يك عكس از دو كتاب رياضي كنار هم منتشر شد؛ كتاب سال گذشته با تصوير سه پسر بچه و دو دختر بچه در حال بازي با نقاله و گونيا زير درخت اعداد، كتاب امسال با سه پسربچه و نقاله و درخت اعداد، بدون حضور دختر بچه‌هاي كارتوني. همين يك عكس مادر و پدرهايي را به شك انداخت كه سراغ كتاب‌هاي درسي امسال بچه‌ها بروند، عده‌اي شروع كردند به تاييد حذف عكس دختران و بعد همين‌ها ناگهان تبديل شد به موجي كه در دو روز گذشته شبكه‌هاي اجتماعي را پيمود و سر از گفت‌وگوهايي در خانه‌ها و ميان والدين و فرزندان درآورد و تبديل به تيتر خبرها شد و آموزش و پرورش و بعد وزير و بعد چهره‌هاي سياسي ديگر را مجبور به واكنش كرد. واكنش آموزش و پرورش در اين ميان خودش تبديل به واسطه‌اي شد براي انتقادات بيشتر و طنزهاي تلخ بسيار، چراكه دليل حذف دختران روي جلد، «خلوت كردن» تصوير عنوان شده بود.
«اين طرح رو فكر كنم سال نود و دو براي كتاب رياضي سوم دبستان كشيده بودم... برام باور نكردنيه كه آنقدر راحت دست تو طرح ببرن و دخترا رو حذف كنن. اتود هم كلي مميزي خود و اجازه ندادن يكي از دخترها بالاي درخت باشه. حتي جايي گفتن انگار پسره ميره سمت دختر كه بغلش كنه پس طرح رو اصلاح كنيد.» اين واكنش نسيم بهاري، طراح جلد كتاب جنجالي بود كه در صفحه اينستاگرام خود از خوانندگانش خواسته بود طرح جلد كتاب تازه را اگر دم دست دارند، چك كنند چون او اصلا در جريان چنين تغييري گذاشته نشده.
«در ارتباط با تصوير روي جلد كتاب رياضي سال سوم ابتدايي و ويرايشي كه در اين تصوير انجام شده است، از آنجا كه تصوير قبلي بسيار شلوغ بود و تعداد مفاهيم رياضي مطرح شده در آن تصوير بسيار زياد بود، پيشنهاد دوستاني كه از منظرهاي هنري، زيبا‌شناسي و روانشناسي بخش‌هاي مختلف كتاب را بررسي مي‌كنند بر اين بوده است كه تصوير خلوت‌تر شود. از آنجا كه تصوير دو دانش‌آموز دختر كه برخي شكل‌هاي هندسي در دستان آنهاست حذف شده است؛ برداشت‌هايي از قبيل حذف دستوري تصاوير دختران نتيجه‌گيري شده است. با بررسي صفحات ديگر كتاب و نيز جلد ساير كتاب‌هاي رياضي مشاهده مي‌شود كه تصاوير متعددي از دختران دانش‌آموز در كتاب‌هاي رياضي استفاده شده است و لذا موضوع حذف دستوري تصاوير دختران نمي‌تواند مدنظر باشد. لازم به ذكر است كه بر اساس انديشه اسلامي و مواضع حضرت امام راحل و رهبر حكيم و فرزانه انقلاب اسلامي ايران هر دو جنس مرد و زن مورد احترام و تكريم طراحان و برنامه‌ريزان درسي است و هيچ گونه نگاه افراطي يا تفريطي در اين خصوص مورد پذيرش نيست.»
اين توضيحي بود كه روز پنجشنبه و پس از هياهوي نقد و تاختن به سياست‌هاي به قول منتقدان «حذفي» آموزش و پرورش از سوي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش منتشر شد. بعد نوبت به محسن حاجي‌ميرزايي، وزير آموزش و پرورش رسيد كه در توييتر خود قول بررسي بدهد: «تغييرات در كتاب‌هاي درسي همه ساله براساس ارزيابي و از سوي مولفان انجام مي‌شود. به رييس سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي ماموريت دادم تغييرات در شكل و محتواي كتاب‌هاي درسي را با حساسيت كامل رصد، اصلاح و گزارش كند. به دغدغه‌هاي مردم اهميت مي‌دهم دختران ميهن شايسته احترامند.»
خشم از كجا مي‌آيد؟
خبرهايي كه در شبكه‌هاي اجتماعي ناگهان داغ مي‌شوند، طيف وسيعي از احساسات و واكنش‌هاي شديد را با خود به همراه مي‌آورند اما تجربه نشان داده است كه بخش بزرگي از اين احساسات برخاسته از مسائل بسيار پيشين و موضوعات حل نشده در ذهن مخاطبان است. پس از انتشار تصوير جلد كتاب رياضي سوم دبستان، برخي والدين هم سراغ كتاب‌هاي درسي ديگر رفتند تا ببينند واقعا چه خبر است. در ميان عكس كتاب‌هاي ديني و علوم با عكس دختران روي جلد و يك كتاب فارسي با حضور دختران و پسران هم منتشر شد اما نتوانستند با ماجراي حذف از جلد كتاب رياضي سوم برابري كنند. كاربران خشمگين با همين يك خبر خاطرات بسيارشان از تبعيض جنسيتي در سيستم آموزشي كشور را زنده كرده بودند و بعد حتي به ياد رومينا و قتلش توسط پدر افتادند. طراحان و كاريكاتوريست‌ها دست به كار شدند و با مضمون حذف زنان طرح زدند اما يك طرح و چهره بود كه در ميان كاربران و طراحان مختلف مدام تكرار شد: نام و چهره مريم ميرزاخاني. بسياري از كاربراني كه ميان حذف دختران به صورت ويژه از روي جلد كتاب رياضي به خشم آمده بودند، نام و چهره مريم ميرزاخاني را مدام به ميان كشيدند تا اگر احيانا آموزش و پرورش به اين نتيجه رسيده است كه جاي دختران بر جلد كتاب رياضي نيست، يادآوري كنند كه از قضا سرشناس‌ترين چهره ايراني در دنياي معاصر علم رياضي يك زن بوده است. در اين ميان حتي چند طرح از جلد يك كتاب رياضي فرضي با عكس مريم ميرزاخاني روي آن هم منتشر شد. با اين حال بودند كساني كه يادآور مي‌شدند اگر بحث تبعيض جنسيتي و ناديده گرفتن دختران در ميان باشد نبايد فراموش كرد كه براي اثبات حق بر حضور در جامعه و پيشرفت تحصيلي و گرايش به سمت هر رشته‌اي، لازم نيست كه همه نابغه باشند و روي استثناها تاكيد كنيم. پس از ماجراهاي كتاب رياضي، پدر و مادرهايي سراغ كتاب‌هاي درسي رفتند، از جدا بودن عكس‌هاي دختران و پسران از هم عكس و فيلم گرفتند و منتشر كردند. حساسيتي كه از سوي جامعه روي كتاب‌هاي درسي ايجاد شده است البته تنها ماجراي امروز و ديروز نيست. حالا چند سالي هست كه هر از گاهي بلوايي بر سر اين كتاب‌ها برپا مي‌شود؛ آخرين مورد آن برمي‌گشت به آبان سال گذشته كه فهرستي از درس‌هاي حذف شده از كتاب‌هاي ادبيات مقاطع مختلف منتشر شد از شعر «در اين سراي بي‌كسي» هوشنگ ابتهاج گرفته تا داستان موسي و شبان و رباعيات خيام و داستان حسنك وزير از تاريخ بيهقي. همان موقع هم وزير آموزش و پرورش قول پيگيري داد و بعد اعلام شد كه اين تغييرات از پنج سال قبل به وجود آمده‌اند و بعد پاي توضيحات آموزش و پرورش در مورد كمبود جا در كتاب‌هاي فارسي و ادبيات به ميان آمد و به نوعي همان «خلوت كردن» مطرح شد.
يكي از پدرها در توييتر نوشته بود: «امروز پسرم كه ماجراي كتاب رياضي كلاس سوم را شنيده بود، كتاب‌هاي پارسالش را آورد و نشانم داد و گفت: «ببين همه‌اش دخترونه بوده پس كي از ما دفاع مي‌كنه؟» مادر ديگري عكس كتاب رياضي را گذاشته بود كه همراه پسرش عكس دختران را به روي جلد اضافه كرده بودند. پدر و مادرها و بچه‌ها در مورد موضوع تفكيك دختران و پسران، تبعيض جنسيتي و درست بودن و نبودن هياهويي كه بر پا شد در خانه‌ها حرف زده بودند. جدا از توضيحاتي كه آموزش و پرورش مي‌دهد و اغلب مخاطبان را راضي نمي‌كند، حساسيتي در مورد سيستم آموزش و پرورش و كتاب‌هاي درسي‌اش ايجاد شده كه ديگر نمي‌توان آن را ناديده گرفت.
سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، ناشر كتاب‌هاي درسي در يك نگاه
به منظور تحقيق و بررسي در مسائل كيفي آموزش و پرورش، ارزشيابي مستمر و تنظيم برنامه‌هاي تحصيلي، تاليف و تدوين كتب درسي و آماده‌سازي مدارس و موسسات آموزشي تابع وزارت آموزش و پرورش براي كاربرد وسايل و روش‌هاي نو در جهت اعتلاي كيفيت آموزش و پرورش، سازماني به نام «سازمان پژوهش و نوسازي آموزشي» تشكيل شده است كه پژوهش در محتواي برنامه‌هاي آموزش و پرورش، مطالعه و تنظيم روش‌هاي ساده در زمينه امتحانات و ارزشيابي تحصيلي، تاليف، تدوين، انتشار كتب و نشريات آموزشي و كمك‌آموزشي براي معلمان و مربيان، تعيين و تهيه مواد و وسايل آموزشي و فهرست استاندارد تجهيزات و وسايل آموزشي، انجام تحقيقات بنيادي در زمينه بهبود كيفي و كمي آموزش وپرورش، تربيت كارشناسان مورد نياز وزارت آموزش وپرورش و مواردي از اين دست از وظايف اين سازمان كه يكي از سازمان‌هاي زيرمجموعه آموزش و پرورش است يكي از معاونان وزارت آموزش و پرورش به انتخاب وزير سمت رياست سازمان را عهده‌دار است كه در حال حاضر حسن ملكي رييس اين سازمان است و در طول ساليان گذشته افرادي همچون حجت‌الاسلام محي‌الدين بهرام محمديان و حجت‌الاسلام علي ذوعلم رياست آن را برعهده داشتند كه محمديان از سال 84 تا 96 به مدت 12 سال بر كرسي رياست اين سازمان تكيه زده بود.