اوپك 60ساله شد؛تولدت مبارك OPEC
رضا زندي
بياييد فرض كنيم اوپك را نداشتيم. آنگاه دنيا بدون وزنه مهمي كه تعادل و ثبات در بازار نفت را تضمين مي‌كند، چه مي‌كرد؟ ويروس ناچيز كوويد-19 سريع‌ترين، صحيح‌ترين و رساترين پاسخ را به اين سوال مي‌دهد. زماني كه شيوع بيماري كرونا، قيمت نفت سبك امريكا را به منفي 37 دلار در هر بشكه (37- دلار) رساند، زماني كه اقتصاد جهاني در آستانه متلاشي شدن بود، كدام سازمان به كمك اقتصاد شتافت، تا قيمت نفت اصلاح شود، تا شركت‌هاي بزرگ نفتي دنيا فرونپاشند و صدها هزار نفر ديگر بيكار نشوند؟ رييس‌جمهور بزرگ‌ترين اقتصاد دنيا، با رهبران كدام سازمان تماس گرفت تا صنعت و اقتصاد كشورش را نجات دهد؟ پاسخش يك كلمه است: «اوپك». ويروس بسيار كوچك كوويد-19 به سادگي نشان داد كه جهان بدون اوپك، چيزي كم داشت.
1- حالا اوپك 60 ساله است. 6 دهه پيش دقيقا در چنين روزي، 14 سپتامبر 1960،نمايندگان پنج كشور ايران، عراق، كويت، عربستان سعودي و ونزوئلا در بغداد دور هم جمع شدند و تشكيل سازمان اوپك را اعلام كردند. سازماني كه امروز صاحب 80 درصد ذخاير نفت دنيا و 40 درصد توليد نفت خام دنياست. روزي كه اوپك تشكيل شد، مي‌خواست منافع كشورهاي عضو را در مقابل هفت خواهران نفتي دنيا (شورون، اگزون، موبيل، تگزاكو، گلف اويل، بي.پي و رويال داچ شل) تضمين كند و با عرضه با‌ثبات نفت، منافع مصرف كنندگانش را نيز تامين نمايد. حالا تاريخ نشان مي‌دهد كه اوپك در رسيدن به اهدافش موفق عمل كرده است.
2- شانزده سال است كه به عنوان خبرنگار، به‌طور مستمر در جلسات اوپك شركت مي‌كنم. يك بار هم در جمع سران اوپك بوده‌ام. وقايع بسياري را از نزديك ديده‌ام. رقابت‌ها، اختلاف‌ها و نهايتا اضطرارهايي كه باعث مي‌شد همه دور يك ميز جمع شوند و به يك تصميم واحد برسند. يك نمونه‌اش اجلاس سال 2016 در اجلاس الجزاير بود. زماني كه شرايط بازار نفت، كشورهاي غير عضو اوپك را هم وادار به همكاري با اوپك كرد تا كاهش قيمت نفت، بودجه دولت‌هاي توليدكننده نفت را زمين نزند. اوپك، مثل هر سازمان ديگري نقاط ضعفي هم داشته است. امروز اما روز جشن تولد اوپك است. و مرسوم نيست در روز شادي، نقد كنند. من تنها يك آرزو براي اوپك مي‌كنم: روزي كه يك دبيركل از ايران و يك دبيركل از عربستان پشت به پشت هم (فرقي نمي‌كند كداميك اول دبيركل شوند) اداره دبيرخانه اوپك را بر عهده گيرند، يعني اوپك بزرگ‌تر از امروز شده است.
3- ايران امروز، به خاطر تحريم‌هاي ناجوانمردانه امريكا بر صنعت نفتش، توليدكننده موثر اوپك نيست. طبعا مانند قبل هم در تصميمات اين سازمان تاثيرگذار نيست. اما ايران هنوز، افتخار بنيان‌گذاري اين سازمان را دارد. و البته فردايي هم هست. فردايي كه ايران دوباره توليدكننده اوپك شود. اوپك اما، هميشه راهي بوده است براي تعامل بين كشورهايي كه بيرون از آن با هم اختلافات شديد داشته‌اند. رييس‌جمهور اسبق ايران، مرحوم هاشمي رفسنجاني جايي در كتاب خاطراتش آورده است كه پاسخ نامه صدام حسين را، پس از جنگ تحميلي، به وزير نفت وقت، آقازاده تحويل داده است تا در حاشيه اجلاس اوپك، بي سر و صدا به همتاي عراقي‌اش برساند. ايران و عربستان، در اوج اختلافات سياسي، به توافق الجزاير راي دادند. آن هم زماني كه نفت ايران پس از برجام، مي‌خواست مانند قبل وارد بازار شود و عربستان لاجرم بايد به نوعي با شرايط جديد تعامل كند.
4- غربي‌ها به اوپك مي‌گويند «كارتل»، در امريكا لايحه NOOPEC را راه مي‌اندازند. برخي هم با شعار حفاظت از محيط زيست، پيش روي اين سازمان مي‌ايستند. در حالي شفافيت اوپك در انتشار گزارش‌هاي متعدد رايگانش قابل مشاهده است. (حداقل در مقايسه با برخي سازمان‌ها و موسسات بين المللي)، به رشد صنعت شيل امريكا كمك كرده است (حداقل با سياست‌هاي برخي اعضايش) و تلاش كرده است سياست‌هاي اصولي براي حفظ محيط زيست اتخاذ كند. اوپك، سازمان بزرگي است كه گاهي به آن جفا شده است و امروز هر چند سهمش در بازار نفت به نسبت قبل كاهش يافته و هر چند آينده، روزگار دشوارتر است، اما باور كنيد جهان هنوز هم به اوپك نياز دارد. اين را ويروس ناچيز كوويد-19 ثابت كرد. تولدت مبارك OPEC.