جهان موازي دونالد ترامپ
محمود موحد
پس از تلاشي ناموفق براي تمديد محدوديت‌هاي تسليحاتي كه به موجب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت ملل متحد در تاريخ ۲۷ مهر ۱۳۹۹ لغو مي‌شوند، امريكا در تاريخ ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ ضمن مكاتبه‌اي با رييس دوره‌اي شوراي امنيت ملل متحد، به زعم خود، عدم پايبندي اساسي ايران به مفاد برجام را اعلان و سازوكار بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت ملل متحد را آغاز كرد. در همان روز ۱۳ عضو شوراي امنيت ملل متحد در مكاتباتي كم و بيش مشابه، به رييس دوره‌اي شوراي امنيت ملل متحد اعلام كردند كه اين اقدام امريكا فاقد اثر حقوقي است. در تاريخ ۲۹ شهريور ۱۳۹۹، سي روز پس از اعلان اوليه، وزير امور خارجه امريكا با انتشار بيانيه‌اي مطبوعاتي اعلام كرد كه از منظر آنها، مواعيد مذكور در قطعنامه ۲۲۳۱ طي شده و قطعنامه‌هاي تحريمي سابق يعني قطعنامه ۱۶۹۶ مورخ ۱۳۸۵، قطعنامه ۱۷۳۷ مورخ سال ۱۳۸۵ شمسي، قطعنامه ۱۷۴۷ مورخ ۱۳۸۶، قطعنامه ۱۸۰۳ مورخ ۱۳۸۶، قطعنامه ۱۸۳۵ مورخ ۱۳۸۷ و در نهايت قطعنامه ۱۹۲۹ مورخ ۱۳۸۹ كه به موجب برجام لغو شدند، مجددا بازگشته‌اند. در اين بيانيه مطبوعاتي همچنين تاكيد شده است كه بندهاي ۷ و ۸ و بندهاي ۱۶ الي ۲۰ قطعنامه ۲۲۳۱ (كه به موجب آنها قطعنامه‌هاي تحريمي پيشين لغو و برخي نظام‌هاي مجوز‌دهي ايجاد شده‌اند) لغو شده‌اند. يكي از تناقضات واضح در اين بيانيه مطبوعاتي اين است كه وزير امور خارجه امريكا از يك سو بيان كرده كه اين اقدام را امريكا به اين دليل انجام داده است كه شوراي امنيت ملل متحد نتوانست (شما بخوانيد نخواست، چرا كه پيشنهاد امريكا با احتساب راي خود امريكا تنها دو راي مثبت كسب كرد) محدوديت‌هاي تسليحاتي ايران را تمديد كند و از سوي ديگر بيان كرده كه امريكا انتظار دارد كه تمامي دولت‌هاي عضو ملل متحد تعهدات خود را نسبت به ادامه اعمال محدوديت‌هاي تسليحاتي و ساير محدوديت‌ها، به شمول محدوديت‌هاي فعاليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي و بازفراوري، منع آزمايش و توسعه موشكي و تحريم‌هاي مربوط به انتقال فناوري‌هاي مرتبط هسته‌اي و موشكي به ايران، اجرا كنند. اين يعني امريكا از جامعه جهاني مي‌خواهد آنچه را اراده نكرده است اجرا كند. اين بيانيه همچنين اعلام مي‌كند كه امريكا در روزهاي آتي با استفاده از اختيارات ملي خود، اقداماتي را براي تقويت اجراي اين مقررات وضع خواهد كرد. بعد از اين اقدام امريكا، وزراي خارجه سه دولت اروپايي (آلمان، انگلستان و فرانسه) مجددا اعلام كردند كه از منظر آنها امريكا عضو برجام نيست و اعلان امريكا در خصوص بازگشت تحريم‌ها فاقد اثر حقوقي است و اين سه دولت متعهد به اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت كه برجام را تاييد مي‌كند، هستند. آقاي جوزپ بورل، نماينده عالي اتحاديه اروپايي و هماهنگ‌كننده كميسيون مشترك برجام نيز در بيانيه‌اي با تاكيد بر مواضع اعلام‌شده قبلي اتحاديه اروپايي، بيان كرد كه امريكا عضو برجام نيست و نمي‌تواند از سازوكارهاي برجام استفاده كند، بنابراين تعهدات رفع تحريمي برجام به قوت خود باقي خواهند ماند. همچنين آنتونيو گوترش، دبير كل ملل متحد در مكاتبه‌اي خطاب به رييس دوره‌اي شوراي امنيت ملل متحد با اشاره به اقدام امريكا اعلام كرد كه شوراي امنيت، هيچ‌يك از اعضاي شوراي امنيت و رييس اين شورا پس از دريافت مكاتبه امريكا هيچ اقدامي انجام نداده‌اند و اكثريت اعضاي شوراي امنيت در مكاتبه با رييس دوره‌اي اين شورا، اقدام امريكا را فاقد اثر قانوني دانسته‌اند (اشاره به ۱۳ نامه دريافتي از اعضاي شوراي امنيت در مخالفت با اقدام امريكا). همچنين روساي دوره‌اي شوراي امنيت در ماه‌هاي آگوست و سپتامبر بيان كرده‌اند كه در موقعيتي قرار ندارند كه در اين خصوص اقدام خاصي انجام دهند، بنابراين دبيرخانه ملل متحد، براي ارايه خدمات مربوطه به كميته‌هاي تحريمي منتظر شفاف‌سازي شوراي امنيت درخصوص وضعيت قطعنامه‌هاي تحريمي قبلي خواهد ماند و دبير كل ملل متحد نمي‌تواند به نحوي عمل كند كه عدم وجود قطعيت در اين خصوص را ناديده بگيرد. بنابراين به نظر مي‌رسد در مقطع فعلي، دو جهان موازي وجود خواهد داشت. جهان بي‌قانون و منطق ترامپ كه در آن تحريم‌هاي سابق شوراي امنيت بازگشته‌اند و جهان ساير اعضاي جامعه جهاني كه در آن قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت ملل متحد كه برجام را تاييد مي‌كند به قوت خود باقي است و تحريم‌هاي سابق شوراي امنيت كماكان لغو شده‌اند.
كارشناس امور حقوققي بين‌المللي