رزمايش قفقاز ۲۰۲۰ با مشاركت ايران در منطقه عمومي جنوب شرق روسيه آغاز شد
شراكت امنيتي نانوشته شرقي
شهاب شهسواري
رزمايش قفقاز ۲۰۲۰ با مشاركت نيروها و ناظراني از ۱۲ كشور جهان در شمال منطقه قفقاز از كرانه درياي خزر تا درياي سياه با حضور بيش از ۸۰ هزار نظامي روز دوشنبه آغاز شد. ايران از جمله كشورهايي است كه در كنار ارمنستان، چين، بلاروس، پاكستان و ميانمار به اين رزمايش نيرو اعزام كرده است. بازگشت سه‌گانه ايران، روسيه و چين، ۹ ماه بعد از برگزاري رزمايش سه‌جانبه اين سه كشور در درياي عمان و اقيانوس هند و در آستانه لغو كامل تحريم‌هاي تجارت تسليحات متعارف عليه ايران، نشانه‌اي تازه از افزايش علايق و منافع مشترك دو قدرت جهاني شرق با ايران به عنوان قدرت منطقه‌اي غرب آسياست. به نوشته رسانه‌ها نزديك به ۱۰۰۰ نظامي از كشورهاي خارجي در اين رزمايش بزرگ بين‌المللي مشاركت مي‌كنند. اين رزمايش به مدت ۶ روز تا شنبه هفته آينده ادامه خواهد داشت. رزمايش‌هاي قفقاز كه اكنون چندمين دوره‌اش برگزار مي‌شود، در دو دوره پيشين كمتر ويژگي بين‌المللي داشتند. قفقاز۲۰۱۶ به صورت اختصاصي با مشاركت روسيه و نيروهايي از ازتش سوريه برگزار شد، اين رزمايش عمدتا با هدف نشان دادن قدرت روسيه در اطراف شبه جزيره كريمه متمركز بود. كارشناسان برگزاري قفقاز ۲۰۰۸ را يكي از عمده‌ترين دلايل پيروزي نظامي روسيه در نبرد با گرجستان بر سر اوستياي جنوبي و آبخازيا توصيف مي‌كنند. بر خلاف دوره‌هاي گذشته كه قدرت‌نمايي‌هاي روسيه براي رقباي منطقه‌اي در قفقاز جنوبي مدنظر بود، اين بار عمده رويكرد رزمايش بر نمايش همكاري بين‌المللي ميان اعضاي پيمان شانگهاي و متحدان ديگر روسيه از جمله ايران، تركيه و پاكستان است.
فهرست جنجالي
فهرست كشورهاي شركت‌كننده در اين رزمايش كه در قالب تمرين‌هاي مستمر نظامي جنوب روسيه، هر چهار سال يك‌بار برگزار مي‌شود، بارها دستخوش تغيير شد. هندوستان حدود سه هفته قبل از برگزاري رزمايش با اشاره به شيوع بيماري كرونا از شركت در اين رزمايش انصراف داد. جمهوري تركمنستان نيز كه اعلام نامش به عنوان مشاركت‌كننده در اين رزمايش به دليل موقعيت «بي‌طرف نظامي» به رسميت شناخته‌شده‌اش باعث تعجب شده بود، در فهرست نهايي اعلام شده از سوي خبرگزاري تاس روسيه جايي ندارد. دو جمهوري اوستياي جنوبي و آبخازيا كه گرجستان آنها را بخشي از خاك خود تلقي مي‌كند و روسيه و چند كشور ديگر آن دو را به عنوان دولت مستقل به رسميت شناخته‌اند در فهرست اوليه اين رزمايش نام برده شده بودند، اما در فهرست نهايي اشاره‌اي به نام آنها نشده است.
در نهايت بر اساس آخرين اخباري كه در روز شروع رزمايش به فرماندهي والري گراسيمف، فرمانده ستاد مشترك ارتش روسيه آغاز شد، نيروهاي خارجي از كشورهاي ارمنستان، بلاروس، چين، ميانمار، پاكستان و ايران در اين رزمايش مشاركت كرده‌اند و نمايندگاني از جمهوري‌هاي آذربايجان، قزاقستان، تاجيكستان، اندونزي و سريلانكا بر انجام آن نظارت مي‌كنند. قرار است در رزمايش قفقاز ۲۰۲۰، از ۲۵۰ تانك، ۴۵۰ خودروي جنگي پياده‌‍‌نظام و خودروي زرهي، ۲۰۰ سامانه خمپاره‌انداز و چندين سامانه راكت‌انداز استفاده شود.
انصراف هند از شركت در رزمايش
قرار بود نيروهاي ارتش هند هم در اين رزمايش بين‌المللي مشاركت كنند، اما سه هفته پيش از برگزاري رزمايش، دولت هند اعلام كرد كه به دليل «نگراني‌ها در مورد شيوع بيماري كرونا» از شركت در اين رزمايش انصراف داده است. با اين حال به نوشته رسانه‌هاي هندي از جمله روزنامه هندو، اختلاف‌نظرهاي سياسي و نظامي هند با سه شركت‌كننده در اين رزمايش يعني دولت‌هاي تركيه، پاكستان و چين ممكن است در اين تصميم‌گيري نقش داشته باشد.
يك مقام وزارت دفاع هند، اواخر ماه آگوست گفته بود: «روسيه و هند شركاي استراتژيك نزديك و ممتازي هستند. تاكنون هند به دعوت روسيه در بسياري از رويدادهاي بين‌المللي مشاركت كرده، اما همزمان با وقوع جهانگيري ويروس كرونا و پيامدهاي آن در اين رزمايش از جمله مشكلات در تامين لجستيك، هند تصميم گرفته است كه امسال نيروهايش را به رزمايش قفقاز ۲۰۲۰ اعزام نكند.» با اين حال به نوشته روزنامه هندو برخي منابع آگاه در وزارت دفاع هند دلايل ديگري همچون مشاركت نيروهاي چيني كه در حال حاضر در منطقه مرزي لداخ با هند دچار مشكلاتي هستند و همچنين مشاركت سرزمين‌هاي جدا شده آبخازيا و اوستياي جنوبي كه گرجستان بخشي از خاك خود مي‌داند و فقط روسيه و تعدادي از كشورهاي هم‌پيمانش جدايي آن دو را از گرجستان پذيرفته‌اند، است. به علاوه تركيه هم در اين رزمايش مشاركت كرده است كه اخيرا به دليل انتقادات تندش از رفتار دهلي‌نو با مسلمانان كشمير، روابط سردي با هند دارد. پاكستان نيز به عنوان ديگر مهمان اين رزمايش رقيب اتمي هند در آسياي جنوبي است.
دفاع در برابر پهپاد و كروز
بر اساس بيانيه‌اي كه روز دوشنبه از سوي وزارت دفاع روسيه منتشر شد، يكي از اصلي‌ترين برنامه‌هاي رزمايش قفقاز ۲۰۲۰ دفاع در برابر موشك‌هاي كروز و پهپادها خواهد بود. در اين بيانيه آمده است: «قفقاز ۲۰۲۰ به صورت ويژه بر مبارزه با موشك‌هاي كروز و پهپادها در كنار اقدامات تهاجمي جنگ الكترونيكي عليه مجموعه آرايش نظامي از طريق آموزش نيروهاي هوابرد و تغيير سريع فازهاي نظامي متمركز خواهد بود.» مقام‌هاي وزارت دفاع روسيه تصميم براي تمركز روي اين حوزه‌ها را تجربه‌هاي متعدد به دست آمده از درگيري‌هاي نظامي به ويژه درگيري در سوريه عنوان كرده‌اند.
سه‌گانه شرق اين بار در قفقاز
از سال گذشته و با برگزاري رزمايش سه‌جانبه دريايي ايران، روسيه و چين در درياي عمان و اقيانوس هند، توجه‌ها به تلاش سه كشور براي ايجاد يك اتحاد نظامي براي مقابله با نفوذ تنش‌آفرين ايالات متحده امريكا در اقيانوس هند، آرام و خاورميانه جلب شد. رزمايش سه‌جانبه ايران، روسيه و چين كه دي‌ماه سال گذشته در منطقه درياي عمان و اقيانوس هند برگزار شد به گفته مقام‌هاي ارشد نظامي ايران با هدف تامين امنيت جمعي مثلث طلاي «تنگه مالاكا، تنگه هرمز و تنگه باب‌المندب» برگزار شد. اين سه كشور بار ديگر در رزمايش بين‌المللي قفقاز ۲۰۲۰ گرد هم آمده‌اند تا در كنار ديگر مشاركت‌كنندگان در اين رزمايش، تجربيات ميداني و دانش نظامي خود را با يكديگر به اشتراك بگذارند. مشاركت ايران در اين رزمايش يك ماه مانده به لغو كامل تحريم‌هاي تجارت سلاح‌هاي متعارف عليه ايران جالب توجه است. دولت ايالات متحده امريكا در ماه‌هاي گذشته بارها استدلال كرده است كه لغو اين تحريم‌ها مي‌تواند باعث سرازير شدن سلاح‌هاي چيني و روسي به ايران شود، هر چند صحت و اساس اين ادعا مورد ترديد قرار دارد، اما افزايش علايق مشترك ايران، روسيه و چين و احتمال ايجاد يك اتحاد نظامي چه بر اساس پيمان‌هاي رسمي يا چه به شكل يك مشاركت نانوشته، در شرايطي كه دولت ايالات متحده امريكا تلاش مي‌كند تمركز نظامي و ژئواستراتژيك خود را بر مناطق اقيانوس هند و آرام قرار دهد، مي‌تواند زنگ‌هاي خطر و نگراني را براي واشنگتن به صدا در بياورد.
بيانيه سفارت ايران در مسكو
«مانور مشترك نظامي «قفقاز ۲۰۲۰» از روز ۲۱ لغايت ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۰ (مصادف با 31/06/1399 لغايت 05/07/1399 و با حضور حدود ۱۳ هزار نظامي و از جمله حدود ۱۰۰۰ نظامي از كشورهاي جمهوري اسلامي ايران، ارمنستان، چين، بلاروس، پاكستان و ميانمار در منطقه جنوبي روسيه و حاشيه درياي خزر و درياي سياه آغاز خواهد شد. در اين مانور كه در راستاي سند «اقدامات در راستاي تحكيم اعتماد و امنيت» وين مورخ ۲۰۱۱ است، از جديدترين تجهيزات جنگي، سيستم‌هاي ضدموشكي، موشكي، هواپيماهاي جنگنده، هليكوپتر و ساير تسليحات به‌روز استفاده مي‌شود.