كشف سياره نپتون

سال 1846 در چنين روزي ستاره‌شناس آلماني، يوهان گاتفري گاله در رصدخانه برلين، هشتمين سياره منظومه شمسي را نه كشف، كه مشاهده كرد. از آنجا كه به قول پي‌پر روسو «هيچ‌وقت اكتشافات بزرگ علمي اثر فرد واحدي نيست، بلكه فكر اين اكتشافات به تدريج در مغزها رسوخ مي‌يابد و هركس كه قابل‌تر و دانشمندتر باشد اين فكر را مي‌گيرد و آن را تقويت مي‌كند» در ماجراي كشف نپتون هم چند دانشمند نقش داشتند. گويا ژان باتيست دالامبر فرانسوي اولين كسي بود كه اواخر قرن هجدهم احتمال وجود چنين سياره‌اي را مطرح كرد و بعد از او هم هم‌وطنش آلكسي بووار در مطالعه روي حركت اورانوس ناسازگاري‌هايي را تشخيص داد. بووار اين مساله را با رياضيدان جواني به نام اوربان لو وريه در ميان گذاشت و به او گفت اينجا يك مارماهي زير سنگ پنهان است و شايد تو بتواني آن را پيدا كني. لو وريه به پيشنهاد بووار روي مطالعه حركت اورانوس متمركز شد و او هم ناسازگاري‌هايي را تشخيص داد كه به نظرش متأثر از عاملي خارجي بود؛ «اين عامل خارجي ممكن است دو همسايه بزرگ اورانوس يعني مشتري و زحل باشند اما محاسبه ثابت مي‌كند كه چنين نيست. پس حتما سياره ناشناسي در ميان است كه مي‌توان جرم و وضع آن را از روي اختلالاتي كه در حركت اورانوس ايجاد مي‌شود حساب كرد.» لو وريه محاسبات خود را با دقتي در‌خور يك دانشمند تاريخ‌ساز تكميل كرد و نامه‌اي براي گاله، كه ستاره‌شناس مشهور مقيم برلين بود فرستاد. در آن نامه نوشت: «چون رصدخانه شما داراي دوربين بسيار قوي است و شما اين ناحيه از آسمان را با دقت مطالعه كرده‌ايد، خواهش مي‌كنم نگاه كنيد كه آيا شيئ خاصي كه روي كاتالوگ‌ها مشاهده نشده باشد در 326 درجه و 32 دقيقه طول آسماني وجود دارد يا نه؟» نامه 23 سپتامبر 1846 به گاله رسيد و او همان شب، سياره را با اختلافي در حد يك درجه در همان جايي كه لو وريه محاسبه كرده بود پيدا كرد. گاله بر حركت اين شيئ و مقايسه آن با محل ستارگان پس‌زمينه‌اش دقيق شد و 24 ساعت بعد نتيجه گرفت كه اين شي قطعا يك سياره است. اين سياره را به خاطر رنگ آبي‌اش، به اسم خداي درياها در اساطير رومي، نپتون ناميدند. نماد نجومي آن هم نيزه سه شاخه‌اي است كه معمولا نپتون (و نيز پوزئيدون) در نقاشي‌هايي كه از او مي‌كشند در دست دارد. نپتون 13 قمر در اندازه‌هاي مختلف دارد كه بزرگ‌ترين‌شان تريتون خوانده مي‌شود. اين سياره از مشتري و زحل و اورانوس كوچك‌تر است و از اين‌رو چهارمين سياه بزرگ منظومه شمسي شناخته مي‌شود. جرم آن 17 برابر جرم زمين و قطرش 4 برابر قطر سياره ماست. 165 سال زميني طول مي‌كشد كه يك بار به دور خورشيد بچرخد و به عبارت ديگر، يك سال آن 165 برابر يك سال ماست. يعني از زمان كشف تاكنون، فقط يك سال در آنجا سپري شده است. نپتون تنها سياره منظومه شمسي است كه با چشم غيرمسلح ديده نمي‌شود و قبل از اينكه وجود آن با رويت اثبات شود، در محاسبات رياضي ديده شد. سال 1989 كاوشگر وويجر2 از نپتون عكس گرفت و مرزهاي شناخت دانشمندان از آن را كمي گسترش داد. مي‌گويند اين سياره جو متلاطمي دارد و بادهاي سردي با سرعت 640 كيلومتر بر ساعت در آن مي‌وزد.