سارا معصومي
صبح روز شنبه ناگهان خبر رسيد كه فواد حسين وزير امور خارجه عراق با حضور در تهران با محمدجواد ظريف، وزير خارجه ديدار خواهد كرد. هرچند كه سفر فواد حسين تا ساعتي پيش از حضور در وزارت خارجه و ديدار با همتاي ايراني از تيررس رسانه‌هاي داخلي و البته منطقه‌اي دور نگه داشته شده بود، اما مجموعه تحولات اخير رخ داده ميان عراق و ايالات متحده امريكا و همچنين تشديد تنش ميان تهران و واشنگتن در كنار مشكلاتي كه شيوع ويروس كوويد- 19 براي رفت و آمدهاي مرسوم ميان دو كشور و همچنين تبادل‌هاي تجاري ايجاد كرده، وقوع چنين سفري را قابل پيش‌بيني كرده بود. فواد حسين براي نخستين‌بار از زمان تصدي پست وزارت خارجه عراق به تهران سفر كرد. سفري دو روزه كه در آن مجموعه ديدارهايي شامل رايزني با وزير خارجه، رييس‌جمهور و دبير شوراي عالي امنيت ملي براي مهمان رسيده از بغداد در نظر گرفته شده است. تيرماه سال جاري بود كه محمد جواد ظريف وزير خارجه در سفري از قبل تنظيم شده به بغداد و سپس اربيل سفر كرد و با مقامات عراق و اقليم كردستان ديدار كرد. مصطفي الكاظمي، نخست‌وزير عراق نيز ايران را به عنوان نخستين مقصد خارجي پس از حضور در راس قدرت اجرايي در كشورش انتخاب كرده و حتي پيش از سفر به ايالات متحده امريكا در تهران با مقام‌هاي كشور همسايه ديدار و رايزني‌هاي فشرده‌اي را پيش برده بود.
به دنبال رابطه شفاف و متوازن با تهران و واشنگتن
فواد حسين كه روز گذشته به تهران سفر كرد در هفدهمين روز از خردادماه سال جاري توانست از پارلمان عراق راي اعتماد گرفته و بر كرسي رياست وزارت خارجه اين كشور تكيه زند. فواد حسين سال 1946 در شهر خانقين متولد شد. وي زمان تحصيل در بغداد به عضويت حزب دموكرات كردستان عراق درآمد و پس از شكست مبارزات كردها به هلند مهاجرت كرد. او داراي دكتراي روابط بين‌الملل از دانشگاه‌هاي هلند و به زبان‌هاي عربي، انگليسي و هلندي مسلط است. فواد حسين از سال 2005 تا 2018 رييس نهاد رياست اقليم كردستان عراق بوده است. عادل عبدالمهدي او را در سال 2019 به عنوان وزير دارايي انتخاب كرد. فواد حسين درست در روزهايي اختيار وزارت خارجه عراق را برعهده گرفت كه تنها چندماه از ترور سردار شهيد قاسم سليماني و ابومهدي المهندس توسط ايالات متحده در خاك عراق گذشته بود. تروري كه ايران در بخشي از پاسخ به آن به پايگاه نيروهاي امريكايي در عراق حمله كرد اما همه به خوبي مي‌دانند كه اين كتاب هنوز بسته نشده و طبيعتا عراق بيش از همه نگران تشديد تنش ميان ايران و ايالات متحده در خاك اين كشور است. فواد حسين در چهار ماه اخير بارها به سبك و سياق ساير وزراي خارجه و مقام‌هاي سياسي عراق تاكيد كرده كه بغداد نمي‌خواهد به زميني براي تسويه حساب ميان ساير كشورها بدل شود. وزير خارجه عراق چند روز پيش از سفر به تهران در گفت‌وگويي درباره رابطه با ايران عنوان كرده بود كه كشورش بر اصل توازن در روابط تكيه مي‌كند. حسين در اين باره افزوده بود: بغداد در سايه وجود منافع جغرافيايي و اقتصادي با كشور‌هاي همسايه از جمله ايران، منافع امنيتي و سياسي نيز با ايالات متحده امريكا دارد. لذا بايد تلاش كند كه اختلاف بين تهران و واشنگتن بر عرصه داخلي عراق تاثير نداشته باشد. ما تلاش مي‌كنيم تا سياست خارجي مبتني بر شفافيت با كشور همسايه خود ايران و هم‌پيمان امريكايي خود داشته باشيم.
سفر به تهران در ميانه تهديد وزير خارجه امريكا
نخستين سفر فواد حسين به تهران در جامه وزير خارجه در ميانه دو تحول مهم و قابل اعتنا رخ داد. 48 ساعت پيش از اعلام حضور وزيرخارجه عراق در تهران توسط سخنگوي وزارت خارجه بود كه خبري مبني بر تهديد عراق توسط مايك پمپئو، وزير خارجه ايالات متحده منتشر شد. به گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، وزير خارجه امريكا مقامات عراقي را تهديد به تعطيلي سفارت اين كشور در بغداد كرده است. در بخش‌هايي از اين گزارش نوشته شده بود كه برهم صالح، رييس‌جمهور عراق روز دوشنبه هفته گذشته در جلسه با رهبران گروه‌هاي مختلف سياسي اين كشور اعلام كرد پمپئو به وي هشدار داده است چنانچه حملات به سفارت امريكا و نظاميان اين كشور در عراق ادامه يابد، واشنگتن سفارت خود را در بغداد تعطيل خواهد كرد. پمپئو تاكيد كرده است دونالد ترامپ، به‌طور جدي در حال بررسي تعطيلي سفارت امريكا در بغداد است. همچنين وي تهديد كرده است شايد ترامپ بخواهد با اتخاذ يك تصميم عمليات نابودي تمامي گروه‌هاي نظامي كه پشت اين حملات قرار دارند را كليد بزند. ديويد ايگناتيوس، ستون‌نويس روزنامه واشنگتن‌پست در اين نوشتار ادعا كرده كه وزير خارجه امريكا به صورت خصوصي به مقامات عراقي نسبت به آنچه حملات شبه‌نظاميان طرفدار ايران خوانده هشدار داده است. بر اساس گزارش رسانه‌هاي عراقي، در اين نشست سران سه قوه، رييس‌جمهور عراق به نقل از پمپئو گفته كه عمليات احتمالي امريكا عليه «كتائب حزب‌الله» و «عصائب أهل الحق» خواهد بود. منابع سياسي كه در نشست مذكور حضور داشتند به الاخبار گفتند كه وزير خارجه امريكا، تبعات بسته شدن سفارت امريكا در بغداد را «براي عراق و آينده آن، بسيار منفي» دانست و گفت كه اين «آخرين هشدار» به دولت است تا جلوي اين گروه‌ها را بگيرد. به گزارش خبرگزاري روسي اسپوتنيك، حدود يك هفته قبل منابع عراقي از شليك چند موشك به پايگاه نظامي «ويكتوري» كه محل استقرار نيروهاي عراقي است، خبر دادند. اين پايگاه نظامي امريكا در نزديكي فرودگاه بين‌المللي بغداد قرار دارد و طي سال‌هاي گذشته امريكايي‌ها از اين پايگاه هوايي براي استقرار نيروها و تجهيزات خود استفاده كرده‌اند.به گزارش رسانه‌هاي عراقي، هشدار پمپئو به مقام‌هاي عراقي در اين باره بسيار شديد‌اللحن بوده و به نظر مي‌رسد كه مقام‌هاي سياسي بغداد اين هشدار را جدي گرفته‌اند. يك منبع عراقي در اين باره به ميدل‌ايست‌آي مي‌گويد: مايك پمپئو تهديد كرده كه اگر حملات شبه‌نظاميان به مواضع امريكايي‌ها در عراق ادامه پيدا كند اقدام به وضع تحريم عليه برخي مقام‌هاي سياسي و امنيتي عراق خواهد كرد. العربيه انگليسي نيز در ادعاهايي كه قابل تاييد به شكل مستقل نيستند، تاييد كرده كه وزير خارجه امريكا هشدار داده اگر حملات به مواضع اين كشور در عراق ادامه پيدا كند، تحريم‌هايي را بر ميزان نقل و انتقال‌هاي مالي به دلار بر سيستم تبادل مالي عراق وضع خواهد كرد. تهديد به مسدود كردن مسير كمك‌هاي مالي بانك جهاني و صندوق بين‌المللي پول به عراق نيز در زمره هشدارهاي شديد‌اللحن پمپئو به عراق عنوان شده است. در حال حاضر ايالات متحده قريب به 5200 سرباز مستقر در عراق دارد هرچند كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده اخيرا اعلام كرده بود كه تعداد اين نيروها را به 3 هزار نفر كاهش خواهد داد. پس از انتشار خبر مربوط به تهديد عراق توسط مايك پمپئو، گردان‌هاي حزب‌الله عراق در توييتي به تهديدهاي امريكا مبني بر بستن سفارتش در بغداد و حمله به گروه‌هاي مقاومت پاسخ داد. به گزارش ايسنا، ابوعلي العسكري، مسوول امنيتي گردان‌هاي حزب‌الله عراق در توييتر نوشت: «پاسخ ما به وزير خارجه امريكا كه مجددا زبان به تهديد گشوده اين است: مكرت را به كار ببر و سعي‌ات را بكن به خدا قسم نمي‌تواني عزم و اراده اهل مقاومت را تضعيف كني. تهديداتت و سخنان باطلي كه مي‌زني به خودت بازمي‌گردد. بدان كه مرداني را خواهي يافت كه قلب‌هاي‌شان مثل آهن سخت است، بيني‌ات را به خاك مي‌مالند و در آن هنگام مي‌بيني چه كسي رحم نمي‌كند.» اخيرا مقتدي صدر، رهبر جريان صدر عراق نيز خواهان تشكيل كميته سه‌جانبه امنيتي، نظامي و پارلماني براي تحقيقات درباره حمله به هيات‌هاي ديپلماتيك و موسسات عراق شد.سايت تحليلي خبري المانيتور در گزارشي به جرو بحث‌هاي داخلي ميان مقام‌هاي سياسي عراق پس از دريافت هشدار مايك پمپئو اشاره كرده و نوشت: پس از ديدار سران سه قوه كه در آن شخص رييس‌جمهور از تهديد بغداد توسط وزير خارجه امريكا خبر داد، بحث ميان رهبران گروه‌هاي نظامي كه از حمله به مواضع امريكا و هر نيروي خارجي ديگري در عراق دفاع مي‌كنند و آنها كه مخالف اين رويه هستند، بالا گرفت. به عنوان نمونه فالح فياض و هادي العامري از نيروهاي نظامي خواستند كه با توجه به آغاز خروج نيروهاي امريكايي از عراق حمله به مواضع امريكا را متوقف كنند. اين دو مقام عراقي هشدار دادند كه احتمال دارد امريكا در مراحل بعدي دست به حمله نظامي به مقرهاي گروه‌هاي شبه‌نظامي بزند كه ادعا مي‌كند در حمله به مواضع اين كشور دست داشتند. مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق در چندماه گذشته از حضور در قدرت، اقدام به اعمال تغييراتي در ساختار نيروهاي امنيتي عراق كرده و حتي برخي او را به سركوب گروه‌هاي شبه نظامي متهم مي‌كنند.المانيتور در بخش‌هايي از اين گزارش مي‌نويسد: «بسته شدن سفارتخانه امريكا در بغداد مي‌تواند به خلأ قدرتي تبديل شود كه بي‌شك به سود ايران خواهد بود. دقيقا نمونه اين اتفاق در سال 2018 رخ داد زماني كه ايالات متحده كنسولگري خود در بصره را بست. بر همين اساس شايد بهتر باشد كه وزارت خارجه امريكا ابتكارهاي ديگر را هم امتحان كند. ابتكارهايي نظير گفت‌وگو با رهبران گروه‌هاي نظامي كه به هر شكل مخالف تداوم حضور نظامي امريكايي‌ها در عراق هستند اما به دنبال تشديد درگيري نظامي هم نيستند.»
پمپئو به دنبال سورپرايز اكتبر در عراق؟
واشنگتن‌پست در گزارشي در اين باره نوشت: درست در آستانه انتخابات، پمپئو مقام‌هاي سياسي در عراق را تحت فشار قرار داده و برحجم تنش با تهران هم افزوده است. تهديد به بستن سفارتخانه امريكا در بغداد توسط پمپئو، مصطفي كاظمي نخست‌وزير عراق را بر سر دو راهي قرار داده است. اين در حالي است كه پيش از اين گفته مي‌شد كاظمي چهره محبوب رييس‌جمهور امريكاست. نويسنده اين مطلب با طرح ادعاي حمايت ايران از برخي گروه‌هاي شبه‌نظامي در عراق مي‌نويسد: «كاظمي مي‌خواهد به درگيري‌هاي نيابتي در عراق پايان بدهد اما قصد خودكشي سياسي هم ندارد. اگر كه امريكا اقدام به بستن سفارتخانه در بغداد بكند بايد اين حركت را آغاز حملات نظامي امريكا به پايگاه‌هاي متعلق به شبه‌نظاميان در عراق هم دانست. عراق زميني است كه برخي از تحليلگران مي‌گويند، مي‌تواند بستر وقوع سورپرايز اكتبر پيش از انتخابات 3 نوامبر شود. بستري كه با درگيري نظامي ميان ايران و امريكا سورپرايز اكتبر را رقم خواهد زد.»
ايگناتيوس، نويسنده اين مطلب براي واشنگتن‌پست در ادامه مي‌نويسد: «ايران تاكنون بسيار محتاط عمل كرده تا در زمين بازي انتخاباتي ترامپ گرفتار نشود و در عراق به گونه‌اي بازي كند كه قابل اثبات نباشد اما حالا پمپئو دست به تهديدي زده كه مي‌تواند احتياط ايران را هم تحت‌الشعاع قرار بدهد. در زمين عراق اگر منافع نيروهاي مورد حمايت ايران هدف قرار بگيرد، تهران واكنش نشان خواهد داد و اگر هم نيروهاي امريكايي هدف باشند دولت ترامپ تمايل به آتش‌بازي خواهد داشت.»ايگناتيوس در ادامه مي‌نويسد: «خطر اولتيماتوم پمپئو هماني است كه از سال 2003 تاكنون وجود داشته است. ايران همسايه عراق است و بازي طولاني مدتي را پيش مي‌برد. امريكا فرسنگ‌ها دورتر است و به نتايج فوري نياز دارد. پرونده عراق همواره در اين سال‌ها به ما نشان داده كه هرچند قدرت نظامي امريكا زياد است، اما نمي‌تواند نتايج مطلوب سياسي واشنگتن را ديكته كند.»
تمديد اجباري معافيت عراق از تحريم
اما تحول دوم در آستانه سفر فواد حسين به تهران تمديد معافيت عراق از تحريم‌هاي واشنگتن براي خريد برق از ايران به مدت 60 روز بود. براساس آنچه در رسانه‌ها منتشر شده وزير امور خارجه امريكا، يك روز قبل از انقضاي معافيت 120 روزه قبلي، با تمديد معافيت عراق موافقت كرده است. پيش از اين واشنگتن معافيت‌هاي بغداد از تحريم ايران را به مدت 90 يا 120 روز تمديد مي‌كرد كه اين‌بار با كوتاه كردن اين بازه زماني آن را به 60 روز رسانده است. عراق براي توليد برق شديدا به گاز ايران نياز دارد. يك‌سوم برق توليدي عراق توسط نيروگاه‌هايي انجام مي‌شود كه سوخت آنها گاز وارداتي از ايران است. تدابير امريكا براي قطع اين وابستگي هنوز به نتيجه نرسيده است.
دولت ترامپ هيچ‌گاه از تمديد معافيت‌هاي تحريمي عراق براي تداوم خريد برق از ايران خرسند نبوده، اما راهكارهاي پيش روي دولت‌هاي متفاوت در اين كشور براي قطع وابستگي همگي در بلندمدت قابل تحقق هستند. پس از آنكه مصطفي الكاظمي در بهار سال جاري اختيار دولت در عراق را به دست گرفت، پمپئو در ارديبهشت ماه اعلام كرد كه در راستاي نشان دادن حسن نيت و حمايت از دولت جديد، امريكا با اعطاي معافيت ۱۲۰ روزه واردات انرژي از ايران موافقت كرده است. دولت كاظمي با علم به حساسيت ترامپ به تداوم خريد برق بغداد از ايران پس از ديدار با او در كاخ سفيد در مرداد ماه اعلام كرد كه وزارت نفت عراق با شركت‌هاي بزرگ نفتي امريكا و از جمله با شركت شورون، قراردادهاي متعددي امضا كرده است كه مي‌توانند از وابستگي عراق به گاز و برق ايران بكاهد. البته عراقي‌ها براي آرام‌تر كردن امريكا ادعا مي‌كنند كه مي‌توانند تا پنج سال ديگر در اين زمينه به خودكفايي برسند. وزير نفت عراق يك بازه زماني پنج ساله را براي اجراي پروژه‌هاي نفت و گاز اين كشور در نظر گرفته است. بر اساس تصميم دولت عراق، اين كشور بايد حداكثر تا سال ۲۰۲۵ ميلادي در زمينه‌هاي تامين گاز و برق خود به خودكفايي كامل برسد. همچنين حميد حسيني، رييس اتاق بازرگاني ايران و عراق اخيرا اعلام كرده است كه ايران روزانه بين ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ مگاوات برق به عراق صادر مي‌كند. افزون بر اين، ميزان واردات گاز طبيعي عراق از ايران حدود ۳۸ ميليون مترمكعب در روز است. عراق براي نيروگاه‌هاي برق خود نيازمند واردات گاز طبيعي است. ايران و عراق در ماه ژوئن سال ميلادي جاري (۲۰۲۰) بر سر ادامه صادرات گاز و برق به عراق براي دو سال آينده به توافق رسيدند.به گزارش «اعتماد»، پرونده‌هاي دوجانبه از جمله اموال بلوكه شده ايران در عراق كه تهران به دليل تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا نمي‌تواند به راحتي آنها را در شبكه مالي بين‌المللي به گردش درآورد و همچنين ازسرگيري دوباره رفت‌وآمدهاي شهروندان دو كشور كه به دليل كرونا با محدوديت‌هايي روبه‌رو شده است نيز در جريان سفر دو روزه فواد حسين به تهران مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند.
ظريف: هرگونه حمله به اماكن ديپلماتيك محكوم و غيرقابل قبول است
در ديدار روز گذشته محمدجواد ظريف و فواد حسين موضوعات مختلف مرتبط با روابط دو كشور، مسائل منطقه و همچنين تحولات صحنه بين‌المللي مورد گفت‌وگو و تبادل نظر قرار گرفت.
وزير امور خارجه در اين ديدار با اعلام حمايت جمهوري اسلامي ايران از روند سياسي و حاكميت عراق، امنيت اين كشور را براي جمهوري اسلامي ايران با اهميت خواند.ظريف با اشاره به حملات انجام شده به اماكن ديپلماتيك جمهوري اسلامي ايران و ضرورت تضمين عزت و امنيت ديپلمات‌هاي ايراني در عراق، هر گونه حمله به اماكن ديپلماتيك را محكوم و غيرقابل قبول دانست و توقف اين گونه اقدامات را مورد تاكيد قرار داد. وزير خارجه كشورمان با اشاره به اقدام تروريستي رژيم امريكا در ترور سپهبد شهيد سردار حاج قاسم سليماني در خاك عراق، ايفاي مسووليت دولت عراق در اين زمينه را خواستار شد.
فواد حسين، وزير امور خارجه عراق نيز در اين ملاقات با تاكيد بر اهميت راهبردي مناسبات ايران و عراق گفت: روابط تهران و بغداد از تاريخ كهن و جغرافياي مشترك بهره‌مند است و تنها به منافع اقتصادي و مصالح سياسي خلاصه نمي‌گردد. وي افزود: عراق اجازه نمي‌دهد تهديدي از خاك اين كشور متوجه همسايگانش شود.