برنامه پنج‌ساله جديد چين
تمركز بر توانمندي‌هاي داخلي كاهش وابستگي به خارج
مترجم: گلي اصغري
جهان اغلب در مورد پروژه‌ها و سياست‌هاي پراگماتيك يا راهبردي چين - از طرح «ساخت چين 2025» تا ابتكار «كمربند و جاده (پروژه راه ابريشم جديد) » - دچار سوءبرداشت شده و آنها را طرح‌هاي مخرب و فريبكارانه دانسته است. امروز نيز ديدگاه‌ها در‌خصوص «برنامه پنج‌ساله» جديد چين به همين سمت رفته است.
رهبران چين اكنون مشغول انجام ويرايش‌هاي نهايي روي چهاردهمين برنامه پنج‌ساله اين كشورند كه از سال 2021 تا 2025 را پوشش مي‌دهد. اما يكي از بخش‌هاي اين برنامه، يعني راهبرد موسوم به «گردش دوگانه» توجه جهان را به خود جلب كرده است. بسياري نگرانند درست در زماني كه اقتصاد جهان وارد ركود مي‌شود، چين بخواهد تمركز خود را بر داخل كشور بگذارد. اما اين نگراني‌ها بي‌مورد است.
شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين مي‌گويد: راهبرد گردش دوگانه به معناي آن است كه چين براي توسعه درازمدت عمدتا بر «گردش داخلي» - چرخه داخلي توليد، توزيع و مصرف- اتكا خواهد داشت. اين امر وابستگي چين به بازارها و فناوري‌هاي خارجي را كم مي‌كند.
اما اين بدان معنا نيست كه چين خود را از جهان جدا مي‌كند. براي درك معناي درست آن بايد ابتدا بدانيم سياستگذاران چيني در مورد روند توسعه چين در درازمدت چه فكري مي‌كنند.
بر خلاف رهبران غربي كه اغلب در رشته حقوق يا اقتصاد تحصيل كرده‌اند، سياستگذاران چيني اغلب دانشمند و مهندس هستند. در نتيجه، تفكر آنها بيشتر بر اساس شرايط سيستمي است. برنامه پنج‌ساله چين پر از بخش‌هاي سيستمي و مهندسي است، از جمله «طرح معماري بالا به پايين»، شبكه‌ها، پلتفرم‌ها و فرآيندها. اين رويكرد بدان معناست كه سياستگذاران چيني به چيزي فراتر از مدل‌هاي رايج اقتصاد خرد (ميكرو) و كلان (ماكرو) نگاه كرده‌اند و ملاحظات فرا (متا) و مياني (مزو) را نيز درنظر گرفته‌اند.
در سطح فرا، سياستگذاران چيني به دنبال دستيابي به چيزي هستند كه پدر برنامه اتمي اين كشور، يعني كيان شوئسن، «سيستم عظيم مجموعه باز» مي‌ناميد. براساس آنچه كيان و همكارانش نوشته‌اند، نمي‌توان انتظار داشت چنين سيستم عظيمي صرفا با استفاده دقيق از «علم» و تقليل‌گرايي نهفته در آن اداره شود. در عوض، در مديريت اين سيستم بايد «از كيفيت تا كميت، از مهندسي فرامصنوعي استفاده كرد»؛ يعني فرآيند تحليل كيفي كه درنهايت با آزمايش داده‌ها به صورت تجربي تكميل مي‌شود.
دنگ شيائوپينگ اين رويكرد را با نظريه خود، يعني «احساس كردن سنگ‌ها زير پا هنگام عبور از رودخانه» به تكامل رساند. چند دهه بعد، رابرت شيلر، برنده جايزه نوبل، اين مفهوم را از اين هم فراتر برد و نشان داد چگونه فاكتورهاي كيفي مثل داستان‌هاي عامه‌پسند بر سيستم‌هاي پيچيده تاثير مي‌گذارد و چقدر براي توصيف دقيق نتايج، به آنها نياز داريم.
وقتي اين فرآيندها، چرخه‌ها و حلقه‌هاي بازخورد -مثلا به دليل موانع بروكراتيك- با سياست‌ها و رويه‌هاي دولت همخواني نداشته باشند، زنجيره عرضه متوقف مي‌شود. راهبرد گردش دوگانه با هدف جلوگيري از اين اتفاق تدوين شده است و از رويكردهاي انعطاف‌پذير، تطبيق‌پذير، نهادي و ساختاري براي اين منظور بهره مي‌برد.
در حال حاضر، تنش‌هاي چين و امريكا كه بزرگ‌ترين شريك تجاري پكن محسوب مي‌شود، بالا گرفته است و آخرين نمونه آن را در تصميم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، مبني بر جلوگيري از فعاليت اپليكيشن‌هاي چيني وي‌چت و تيك‌تاك در ايالات‌متحده شاهد بوديم. اكنون بيش از هميشه احتمال انشقاق اقتصادي وجود دارد.
در چنين شرايطي، راهبرد گردش دوگانه چين، واكنشي پراگماتيك به فشارهاي داخلي و خارجي است كه اين كشور با آن روبه‌روست. هدف سياستگذاران چيني اين است كه با بهره‌گيري از جمعيت 1.4 ميليارد نفري اين كشور و 400 ميليون مصرف‌كننده طبقه متوسط آن، مقاومت زنجيره عرضه و بازار چين را بالا ببرند.
امروزه بسياري از شركت‌هاي چيني و دولت‌هاي محلي تلاش مي‌كنند خود را با شرايط بازارهاي داخلي و بين‌المللي كه با سرعت در حال تغيير است، وفق دهند. راهبرد گردش دوگانه با ايجاد بازارهاي ملي آزادتر و متحدتر براي محصولات و خدمات، سرمايه انساني، مالي و فيزيكي و فناوري و اطلاعات، به اين فرآيند كمك مي‌كند. همچنين كاري مي‌كند همه ذي‌نفعان سيستم بدانند بايد انتظار چه چيزي را داشته باشند.
اما تقويت توليد ملي و چرخه‌هاي مصرف به معناي نابود كردن تجارت خارجي، سرمايه‌گذاري، گردشگري و شبكه‌هاي آموزش نيست؛ برعكس، چين قصد دارد به گشودن درهاي اقتصاد خود به روي جهان، به ويژه در حوزه بازارهاي مالي ادامه دهد. معناي گردش دوگانه اين است كه تبادلات خارجي به شيوه‌اي گسترش مي‌يابد كه مكمل اقتصاد داخلي باشد. اگر ديگر كشورهاي جهان مايل باشند مثلا در حوزه‌اي مثل توسعه محصولات و خدمات سبز، به اين شيوه با چين همكاري كنند، پكن نيز از اين همكاري استقبال مي‌كند. در غير اين صورت، چين به نقاط قوت قابل‌توجه خود -از پايگاه عظيم مصرف‌كنندگان گرفته تا توانمندي‌هاي نوآورانه در حال پيشرفت- براي حفظ رشد و توسعه خود اتكا مي‌كند. به زبان ساده، اگر جهان آماده همكاري با چين نباشد، پكن خود را با شرايط جديد وفق مي‌دهد. جهان اغلب در مورد پروژه‌ها و سياست‌هاي پراگماتيك يا راهبردي چين -از طرح «ساخت چين 2025» تا ابتكار «كمربند و جاده (پروژه راه ابريشم جديد)»- دچار سوءبرداشت شده و آنها را طرح‌هاي مخرب و فريبكارانه دانسته است. اما چين نمي‌تواند نحوه برداشت ديگران از اقدامات خود را تغيير دهد و قرار هم نيست سياست‌هاي خود را براي راضي كردن منتقدان عوض كند. بر اساس پيش‌بيني‌هاي صندوق بين‌المللي پول، چين تنها اقتصاد بزرگ جهان است كه انتظار مي‌رود در سال 2020 و 2021 رشد مثبت را تجربه كند. در چنين شرايطي، دليلي ندارد پكن به حرف منتقدان اهميتي بدهد.
منبع: پراجكت سينديكيت