راه حل مشكلات لبنان
ابوالقاسم دلفي
در شرايطي كه امريكا و ارتجاع عرب به سركردگي عربستان سعودي نهايت تلاش خود را براي تدارك و تشديد فشار بر جمهوري اسلامي ايران به عمل آورده و در يك هماهنگي تقريبا علني، مترصد هستند تا از اوضاع به هم ريخته لبنان در جهت تامين منافع رژيم صهيونيستي و محدود كردن هر چه بيشتر دايره و حوزه فعاليت‌هاي حزب‌الله لبنان، سوءاستفاده كنند به نظر مي‌رسد كه تحركات و ابتكارات فرانسه و امانوئل ماكرون رييس‌جمهور اين كشور در لبنان پنجره‌اي متفاوت و قابل توجه در اوضاع داخلي اين كشور گشوده كه چنانچه عنصر اعتماد، شفافيت و منافع مردم لبنان در آن پررنگ‌تر باشد مي‌تواند نقطه اتكايي براي ديپلماسي اصولي و صلح‌جويانه جمهوري اسلامي ايران براي تاثير‌گذاري در صحنه همكاري با فرانسه در تحولات منطقه‌اي محسوب شود. مصطفي اديب پس از كمتر از يك ماه از تعيين به عنوان نخست‌وزير احتمالي لبنان به منظور تشكيل كابينه و تلاش براي خارج‌سازي اين كشور از اوضاع جاري، با انصراف از ماموريت محوله و تسليم استعفاي خود به رييس‌جمهور لبنان مجددا عازم برلين محل ماموريت قبلي خود به عنوان سفير لبنان در آلمان شد.
با استعفاي مصطفي اديب به علت ناتواني در اجراي ماموريت نخست‌وزيري لبنان، اوضاع پيچيده و بحراني اين كشور كه در پي انفجارهاي چند ماه پيش بندر بيروت بسيار وخيم شده بود، وارد مرحله ديگري از زندگي پر پيچ و خم سياسي - اجتماعي و اقتصادي خود شد كه عمدتا تحت تاثير دخالت‌هاي خارجي و منطقه‌اي است كه همواره لبنان را حوزه نفوذ و قدرت نمايي خود قرار داده‌اند.
امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه به دنبال انفجارات لبنان و بندر بيروت، طي دو سفر به اين كشور در طول دو ماه گذشته ظاهرا در تلاش است تا از لبنان به عنوان حياط خلوت ديپلماسي منطقه‌اي فرانسه حمايت‌هاي لازم را به عمل آورد و با اهرم‌هاي فشار خود، مجددا روند دلخواه راهبرد و ديپلماسي فرانسه در لبنان را برقرار سازد.
به دنبال استعفاي مصطفي اديب و اعلام موافقت ميشل عون رييس‌جمهور لبنان با اين استعفا، رييس‌جمهور فرانسه طي مصاحبه شديداللحني از كاخ اليزه در پاريس نظرات خود را پيرامون اوضاع جاري لبنان و علت ناكامي‌هاي فعلي در آن كشور تشريح كرد. ماكرون در بخشي از اين اظهارات به تماس‌هاي تهران و پاريس در خصوص تحولات لبنان اشاره كرد كه حكايت از وجود ارتباطاتي بين دو كشور براي حل و فصل مشكلات لبنان دارد. اظهارات رييس‌جمهور فرانسه كه با تاييد ضمني سخنگوي وزارت امور خارجه رو به رو شد، نشانگر تمايل دو كشور و وجود زمينه‌هاي بالقوه براي همكاري‌هاي مجدد تهران و پاريس در بازگرداندن احتمالي آرامش به لبنان است. نگاهي به محتوا و سمت و سوي اظهارات رييس‌جمهور فرانسه در خصوص تحولات لبنان و متهم كردن كليه احزاب سياسي لبنان در به شكست كشاندن ماموريت مصطفي اديب به ويژه اتهاماتي كه نصيب حزب‌الله لبنان شده است، مي‌تواند در ميزان صداقت و راستي‌آزمايي ابتكار فرانسه براي اوضاع لبنان موثر باشد.
مكرون در درجه اول از همه نيروهاي سياسي لبنان، رهبران‌شان و سران قواي لبنان كه به گفته وي تعهدات‌شان را در مقابل فرانسه عملي نكرده‌اند انتقاد كرد. به اعتقاد رييس‌جمهور فرانسه مسووليت شكست و ناكامي ماموريت مصطفي اديب در تشكيل كابينه، «خيانت جمعي احزاب سياسي لبنان » بوده است.
مكرون در اظهارات خود تندترين انتقادات را عليه حزب‌الله لبنان و طايفه شيعه اين كشور ابراز كرد . به ادعاي او حزب‌الله لبنان نمي‌تواند همزمان ارتشي باشد در جنگ با اسراييل، شبه نظامياني در مقابل غير نظاميان در سوريه به شكل افسارگسيخته داشته باشد و در ضمن يك حزب قابل احترام در لبنان هم باشد. همچنين رييس‌جمهور فرانسه به حزب‌الله توصيه كرده است كه اين تشكيلات بايد نشان دهد به تمامي لبناني‌ها احترام مي‌گذارد . به زعم مكرون طي روزها و هفته‌هاي اخير حزب‌الله بر خلاف اين رويه عمل كرده و نبايد گمان كند كه بيش از آنچه كه هست، قوي است. سيد حسن نصرالله دبيركل حزب‌الله لبنان سه‌شنبه شب مواضع و ديدگاه‌هاي تشكيلات خود را در قبال اظهارات بعضا مغرضانه رييس‌جمهور فرانسه در قبال نقش حزب‌الله در تحولات لبنان بيان كرد .ليكن قبل از اظهارنظرات ايشان و طي چند روز گذشته محافل سياسي و رسانه‌اي لبنان عكس‌العمل‌هاي مختلفي در قبال ابتكار و مواضع اخير مكرون رييس‌جمهور فرانسه ابراز داشته‌اند. احمد قبلان مفتي جعفري لبنان ضمن انتقاد از اظهارات و مواضع رييس‌جمهور فرانسه خاطرنشان كرده است كه آنچه را كه مكرون بيان داشته يك ناعدالتي سياسي است زيرا آنان كه امكان مبارزه براي حمايت از لبنان را فراهم مي‌سازند، عناصر مقاومت هستند و نه يك گروه شبه‌نظامي. به گفته قبلان ابتكار فرانسه مي‌بايد شامل همه لبنان و لبناني‌ها شود و نبايد تنها گروهي كه جاده‌ها را مي‌بندند يا فشار اقتصادي به وجود مي‌آورند را شامل شود ما در قبال ابتكار فرانسه كاملا باز هستيم ولي هيچگاه به چيزي كمتر از منافع يك مجموعه ملي رضايت نخواهيم داد. روزنامه النهار در تحليل خود پيرامون اظهارات رييس‌جمهور فرانسه خاطرنشان مي‌سازد كه عصبانيت مكرون از شكست مصطفي اديب در تشكيل كابينه خيلي غيرمنتظره نبود، ليكن انتقاد تند او از طايفه شيعه لبنان بسيار معني‌دار بوده و مي‌توان گفت كه شكست ماموريت اديب را مشخصا متوجه حزب‌الله كرده است. روزنامه الاخبار در تيتر تحليل خود در اين موضوع، ياد‌آوري كرده است كه «مكرون به واشنگتن و رياض پيوست. » الاخبار با اين تيتر سعي كرده است كه نزديكي مواضع فرانسه به امريكا و عربستان را عليه حزب‌الله تصوير كند و اضافه كرده است كه اظهارات لبناني امانوئل مكرون بسيار « غيرمحترمانه » بوده تا جايي كه خود را به منزله «رييس‌جمهور خودخوانده لبنان» قلمداد كرده است. به نوشته الاخبار و به نقل از محافل نزديك به گروه هشتم مارس اين رييس‌جمهور فرانسه بوده است كه در قبال تعهد خودش در تشكيل يك دولت « تعامل ملي » خيانت كرده است.
البته آنچه در برخورد با رفتار و ابتكار فرانسه در لبنان مي‌توان مشاهده كرد، نگاه‌ها و برداشت‌هاي متفاوتي از اين حركت راهبردي رييس‌جمهور فرانسه براي حل مشكلات لبنان است. گروهي بر اين نظرند كه فرانسه به نيابت يا بدون هماهنگي امريكا و ارتجاع عرب درصدد است كه با اقدامات خود در لبنان، در درجه اول حزب‌الله را از يك نيروي مقاومت موثر در تحولات داخلي و منطقه‌اي هرچه بيشتر دور ساخته و در نتيجه آن فشار بيشتر بر جمهوري اسلامي ايران و انزواي تهران را در منطقه زمينه‌سازي كند.
نگاه ديگري كه در آن عنصر بدبينانه و بي‌اعتمادي به رفتار و ابتكار فرانسه در لبنان را كمرنگ‌تر و شايد هم خوشبينانه پردازش مي‌كند، بيان و تبيين افكار رييس‌جمهور فرانسه براي ارايه ابتكاراتي جهت خلاصي لبنان از وضعيت فعلي در چارچوب هويت منطقه‌اي است. بر پايه اين فرض، ابتكار فرانسه، از ابتدا براي كمك به لبنان درگير شرايط سخت و بحراني، طراحي شده است. بدين منظور اوضاع سخت و بحراني اقتصاد لبنان و شرايط مالي اجتماعي اين كشور را وجه‌المصالحه اقدامات اصلاحي در ساختار سياسي و مالي اين كشور قرار داده است.
مكرون در سفر اول خود به لبنان در ماه اوت گذشته از تشكيل دولت وحدت ملي در اين كشور كه شامل حال همه احزاب از جمله حزب‌الله باشد استقبال كرده بود. او ساعاتي بعد از اين تصميم، در صحبت‌هايش با رسانه‌ها و افكار عمومي لبنان از موضوع تشكيل دولت «عهده‌دار ماموريت و مستقل » كه حمايت احزاب سياسي مختلف را داشته باشد و علي‌الاصول، حزب‌الله نيز مي‌بايد در بين اين احزاب سياسي وجود داشته باشد صحبت به ميان آورده است. رييس‌جمهور فرانسه در سفر دوم خود كه در تاريخ اول سپتامبر گذشته و به دنبال مسووليت يافتن مصطفي اديب جهت تشكيل كابينه صورت گرفت، هيچ صحبتي از چگونگي توزيع وزرا و اختصاص وزير دارايي به جامعه شيعه لبنان به ميان نياورد و همين موضوع، به‌رغم اينكه همه احزاب در آن مقطع اذعان كردند به تحقق آن كمك خواهند كرد توهماتي به وجود آورد.
با توجه به مواضع دبيركل حزب‌الله در قبال اظهارات رييس‌جمهور فرانسه كه در فضاي داخلي لبنان انعكاسات خود را خواهد داشت ليكن به نظر مي‌رسد دغدغه‌ها و نگراني‌هاي عمومي طائفه شيعه لبنان در قبال راهبرد فرانسه براي خروج لبنان از بحران، دامنه وسيعي دارد.
اولين نكته‌اي كه در مقطع بعد از سفرهاي دوگانه ماكرون به لبنان در افكار عمومي اين كشور مطرح شد، ايراد به اين بخش از طرح فرانسه است كه فاقد مكانيزم روشن براي اجراي آن است.در حالي كه شوراي متشكل از چهار تن از نخست‌وزيران سابق لبنان در انتخاب مصطفي اديب نقش اساسي داشتند با تهيه ليست پيشنهادي سه نفره براي پست نخست‌وزيري آينده لبنان و ارايه آن به حزب‌الله، نظر اين حزب را جويا مي‌شوند . حزب‌الله به‌رغم اينكه با كانديداهاي معرفي‌شده نظر مساعد نداشته، معذالك با پيشنهاد نخست‌وزيري مصطفي اديب به خاطر اجماع نظرات بقيه احزاب لبنان موافقت مي‌كند. به گفته منابع ياد شده در حالي كه نخست‌وزيران سابق در تمامي انتخاب‌هاي مصطفي اديب اعمال نفوذ مي‌كرده‌اند، تشكيلات حزب‌الله و سازمان امل از تمامي روندهاي انتخابي حتي در مورد وزراي شيعه كنار گذاشته شده بودند . در عين حال در افكار عمومي و بر اساس اظهارات رييس‌جمهور فرانسه طايفه شيعه لبنان متهم است كه با اصرار بر انتخاب وزير اقتصاد و دارايي توسط آنها، موجبات شكست ماموريت نخست‌وزير تعيين شده را فراهم كردند گفته مي‌شود نحوه رفتار مصطفي اديب توسط عمار موسوي مسوول روابط بين‌الملل حزب‌الله در ملاقاتش با برونو فوشه سفير فرانسه در لبنان كه سابقا در تهران هم سفير فرانسه بوده، مطرح شده است.
در چارچوب شرايط تشريح شده، جامعه شيعه لبنان به اين برداشت مي‌رسد كه با وضعيت مشابه سال 2005 و پس از ترور رفيق حريري روبه‌رو شده كه مسير آن حذف شيعه از دايره مديريتي لبنان را به دنبال خواهد داشت .ايراد بعدي جامعه شيعه لبنان به ابتكارات مكرون، ناديده گرفتن تلاش‌هاي بين‌المللي براي به شكست كشاندن آن است كه اقدامات امريكايي‌ها در اعمال فشار‌هاي اقتصادي بر لبنان و حزب‌الله، سفرهاي مكرر مقامات امريكايي متعاقب سفرهاي مكرون به لبنان و مواضع مكرر آنها عليه خطوط قرمز لبنان و بالاخره نطق سراپا انتقادي ملك سلمان در سازمان ملل عليه حزب‌الله، از جمله آنها است. نكته بعدي كه مي‌تواند در طايفه لبناني حساسيت بسزايي داشته باشد، تلاشي بود كه مكرون در نطق خود براي ايجاد فاصله بين امل و حزب‌الله به‌كار گرفته است . وي در اظهارات خود چنين وانمود مي‌كند كه گويي برخي شيعيان از ترس سلاح حزب‌الله از موضع اين تشكيلات شيعي حمايت مي‌كنند. بدين‌ترتيب فرانسه در جهت جدايي بين شيعيان نفاق‌افكني كرده است، همچنان كه امريكايي‌ها از طريق اعمال تحريم عليه معاون رييس مجلس لبنان (علي حسن خليل) اقدام كردند. به‌رغم وضعيت فوق‌الذكر، شيعيان لبنان به دليل احساس مسووليت خود در قبال منافع ملي كشورشان مي‌توانند در مقابل ابتكاراتي كه تعادل و توازن سياسي و قومي را در لبنان فراهم سازد از خود گذشتگي داشته و براي تحقق آن همكاري كنند. همچنين فرانسوي‌ها به خوبي به ياد دارند كه در دوران بحران انتخاب رياست‌جمهوري آقاي ميشل عون، در شرايطي كه اين كشور براي مدت‌هاي مديد در بن بست سياسي قرار گرفته بود همكاري‌ها و تبادل نظر‌هاي تهران - پاريس چه نتايج و دستاورد‌هايي براي لبنان و منطقه به همراه آورد . اگر اصول و مباني همكاري‌ها صادقانه در مسير حركتي راهبرد آرامش بخشي در لبنان فراهم باشد، همسويي ايران و فرانسه در لبنان، مسلما مي‌تواند روابط دوجانبه تهران - پاريس در حوزه‌هاي منطقه‌اي را نيز متاثر كند.