تاب‌آوري در بحران
فروغ معيري‌راد
تاب‌آوري بخشي از توانايي يك انسان محسوب مي‌شود كه با استفاده از آن مي‌تواند شرايط نامطلوب را پشت‌سر بگذارد و به نحو مناسبي از آن استفاده كند. انساني كه تاب‌آور است از هر بحران يك فرصت طلايي مي‌سازد، تاب‌آوري ظرفيتي براي مقاومت در برابر استرس و فاجعه است.
پژوهش‌ها نشان مي‌دهند افراد واكنش‌هاي هيجاني متفاوتي نسبت به حوادث استرس‌زاي زندگي نشان مي‌دهند. يكي از عوامل تاثيرگذار بر سازگاري افراد با موقعيت‌هاي دشوار زندگي تاب‌آوري است.
تاب‌آوري به فرآيندي پويا اطلاق مي‌شود كه افراد در زمان مواجهه با شرايط ناگوار يا ضربه‌هاي روحي، رفتار انطباقي مثبت از خود نشان مي‌دهند. اين خصيصه تابع توانايي دروني شخص و مهارت‌هاي اجتماعي و تعامل با محيط است و به عنوان يك ويژگي مثبت متبلور مي‌شود.
تاب‌آوري متغيري است كه مي‌تواند آثار نامطلوب بسياري از مشكلات و بيماري‌هاي جسمي و رواني را كاهش دهد. تاب‌آوري جايگاه ويژه‌اي در حوزه‌هاي روانشناختي تحولي و بهداشت رواني يافته است و به‌گونه‌اي كه هر روز بر شمار پژوهش‌هاي مرتبط با اين سازه افزوده مي‌شود. هنگامي كه فرد با يك موقعيت هيجاني سخت و طاقت‌فرسا مواجه مي‌شود داشتن احساس خوب و خوش‌بيني همچنين داشتن سرسختي و تاب‌آوري براي كنترل هيجان‌هاي او كافي نيست. فرد نياز دارد كه در اين لحظات بهترين كاركرد شناختي را داشته باشد و تلاش مي‌كند تا هيجان‌هاي خود را به شيوه‌هاي سازنده و مثبت كنترل كند بنابراين راهبردهاي تنظيم هيجاني به عنوان يك ابزار به فرد كمك مي‌كند و هنگام مواجهه با يك رويداد تهديدآميز و ناخوشايند پاسخ مناسبي ابراز كند.
عوامل مختلفي با تاب‌آوري ارتباط دارند. مطابق يافته‌هاي پژوهشي يكي از ويژگي‌هاي مهم تاب‌آوري راهبردهاي تنظيم هيجان است. تنظيم هيجان به فرآيندهاي دروني و بيروني اطلاق مي‌شود كه مسووليت كنترل، ارزيابي و تغيير واكنش‌هاي عاطفي فرد را در مسير تحقق اهداف بر‌عهده دارد. بنابراين تنظيم هيجان شامل راهبردهايي است كه باعث كاهش، افزايش و حفظ هيجان كنار آمدن فرد با موقعيت تنيدگي‌زا مي‌شود. افراد و جوامع مي‌توانند حتي پس از مصيبت‌هاي ويرانگر به بازسازي زندگي خود بپردازند. تاب‌آور بودن به اين معنا نيست كه از اين طريق بتوان زندگي بدون استرس و درد را تجربه كرد. مردم پس از گرفتاري و از دست دادن‌ها به احساس غم، اندوه و طيف وسيعي از احساسات ديگر مي‌رسند.
به عبارت بهتر، تاب‌آوري مفهومي روانشناختي است كه مي‌خواهد توضيح دهد افراد چگونه با موقعيت‌هاي غيرمنتظره برخورد مي‌كنند، با اين اوصاف تاب‌آوري نه‌تنها افزايش قدرت تحمل و سازگاري فرد در برخورد با مشكل بلكه مهم‌تر از آن حفظ سلامت رواني و حتي تاب‌آوري افراد را توانمند مي‌كند تا با دشواري‌ها و ناملايمات زندگي و شغلي روبه‌رو شوند بدون اينكه آسيب ببينند و حتي از اين موقعيت‌ها براي شكوفايي و رشد شخصيت خود استفاده كنند. نكته‌اي كه بايد به آن توجه كرد اين است كه درست است تاب‌آوري به قابليت تطابق انسان در مواجهه با بلايا يا فشارهاي جانكاه، غلبه يافتن و حتي تقويت شدن با آن تجارب اطلاق مي‌شود اما اين خصيصه در كنار توانايي‌هاي دروني شخص و مهارت‌هاي اجتماعي او همچنين در تعامل با محيط تقويت مي‌شود، توسعه مي‌يابد و به عنوان يك ويژگي مثبت متبلور مي‌شود. نتيجه اينكه تاب‌آوري در هر سن و در هر سطحي رخ مي‌دهد و سازه‌اي شناختي و قابل آموزش است يعني تاب‌آوري پديده‌اي ذاتي نيست بلكه از طريق تمرين، آموزش، يادگيري و تجربه حاصل مي‌شود.
افراد تاب‌آور نسبت به موقعيت آگاه و هوشيارند، احساسات و هيجان‌هاي خود را مي‌شناسند بنابراين از علت اين احساسات نيز باخبرند و هيجان‌هاي خود را به شيوه سالم مديريت مي‌كنند. از سوي ديگر احساسات و رفتارهاي اطرافيان‌شان را نيز درك مي‌كنند و در نتيجه بر خود، محيط و اطرافيان‌شان تاثير مثبتي مي‌گذارند و مي‌پذيرند كه موانع بخشي از زندگي هر انسان است. يكي ديگر از ويژگي‌هاي افراد تاب‌آور اين است كه مي‌دانند زندگي پراز چالش است. آنها مي‌دانند كه ما نمي‌توانيم از بسياري مشكلات اجتناب كنيم ولي مي‌توانيم در برابر آنها باز و منعطف باشيم و اشتياق خود را براي سازگار شدن با تغييرات حفظ كنيم و داراي منبع كنترل دروني هستند. افراد تاب‌آور، خود را مسوول شرايط خويش مي‌دانند و براي هر مشكل، شكست و مساله، منابع بيروني را سرزنش نمي‌كنند. آنها سهم خود را در امور زندگي همراه با مسووليت پذيرفته‌اند و بر اين باورند هر عملي كه انجام مي‌دهند بر زندگي‌شان بازتاب مي‌يابد. البته واضح است كه برخي عوامل از كنترل ما خارج است نظير بلاياي طبيعي. اين افراد قادرند با پيدا كردن راه‌حل موثر بر موقعيت و آينده خود تاثير مثبت بگذارند. از مهارت‌هاي حل مساله برخوردارند وقتي بحران پديدار مي‌شود، افراد تاب‌آور قادرند با استفاده از فنون حل مساله به راه‌حل‌هاي امن و مطمئن برسند. در حالي كه ساير افراد در اين موقعيت‌هاي سخت دچار استرس زياد مي‌شوند و نمي‌توانند راه‌حل مناسب و مفيدي انتخاب كنند. افراد تاب‌آور شبكه حمايتي و عاطفي و ارتباطات محكم اجتماعي دارند. چنين ارتباطاتي به آنها كمك مي‌كند درباره نگراني‌ها و چالش‌هاي خود با كسي صحبت كنند، از مشورت، همدلي و همراهي آنها بهره‌مند شوند، راه‌حل‌هاي جديد را كشف كنند و در مجموع از لحاظ رواني احساس قدرت و آرامش كنند. خود را فردي قرباني و ناتوان تصور نمي‌كنند. بنابراين افراد تاب‌آور هر زمان كه ضرورت ايجاب كند از اين منابع درخواست كمك مي‌كنند. منابع حمايتي تخصصي شامل روانشناسان و مشاوران متخصص، كتاب‌هاي خودياري و مانند آن است.
روانشناس باليني