واشنگتن ديگر تمايلي به مداخله و اظهارنظر براي حل مناقشه قره باغ ندارد
امريكاي ترامپ: انزواطلب، گوشه‌گير و تنها
شهاب شهسواري
ايالات متحده امريكا به تدريج از عرصه سياست بين‌الملل كاملا كناره‌گيري مي‌كند. دولت واشنگتن كه روزگاري نه چندان دورپاي ثابت همه درگيري‌هاي منطقه‌اي بين‌المللي بود حالا در بسياري از رويدادهاي بين‌المللي سكوت را ترجيح مي‌دهد. تازه‌ترين شاهد از انزواطلبي واشنگتن، سكوت مشهود اين كشور در جريان درگيري‌ها ميان جمهوري ارمنستان و جمهوري آذربايجان است. ايالات متحده امريكا 28 سال پيش يكي از 3 واسطه بين‌المللي در مناقشه قره‌باغ بود كه با همراهي روسيه و فرانسه به نمايندگي از سازمان امنيت و همكاري در اروپا،گروه مينسك را براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ تشكيل دادند. سال 1994 دو سال بعد از آغاز جنگ ميان آذربايجان و ارمنستان، واشنگتن، پاريس و مسكو توانستند يك آتش‌بس ميان دو كشور برقرار كنند. اما حالا شرايط تغيير كرده است. هفته پيش زماني كه روسيه و فرانسه بيانيه‌اي مشترك براي دعوت از طرفي براي صلح در قره‌باغ كوهستاني منتشر كردند، غيبت امريكا از اين بيانيه كاملا مشهود بود.
كناره‌گيري از سياست بين‌الملل
تا چندي پيش ادعاهاي امريكا در مورد برنامه‌ريزي براي عقب‌نشيني از سوريه، عراق و افغانستان از سوي تحليلگران چندان جدي گرفته نمي‌شد. اما با گذشت 3 سال و نيم از دولت دونالد ترامپ، اين وعده‌ها بيش از هر زمان ديگر به عملي شدن نزديك شده‌اند. امريكا تنها 200 نيرو در خاك سوريه نگه داشته است، در افغانستان به دوستان جديدش در طالبان تعهد داده كه تا ارديبهشت ماه سال آينده حتي يك نظامي امريكايي را نيز در خاك افغانستان نگه ندارد و در عراق نه تنها به سرعت تعداد نيروهاي امريكا در حال كمتر شدن است و به 3500 نيرو رسيده بلكه حتي گمانه‌زني‌ها در مورد تعطيلي سفارت امريكا هم مطرح شده است، سفارتي كه سال پيش ده‌ها نيروي آن از خاك عراق خارج شدند و حالا زمزمه‌هاي تعطيلي آن به گوش مي‌رسد.
مساله كاهش حضور ديپلماتيك امريكا در سطح جهان از 3 سال پيش و زماني كه ركس تيلرسون، وزير خارجه كابينه ترامپ بود، مطرح شده بود. بسياري از نمايندگي‌هاي ديپلماتيك امريكا در سراسر جهان بدون سفير مانده بودند و دولت به وزارت خارجه براي كوچك كردن حجم عملياتي اين وزارتخانه فشار مي‌آورد. در دوران مايك پمپئو اين كوچك‌سازي و خالي ماندن كرسي‌هاي سفارت ادامه پيدا كرد. دولت امريكا به تدريج كمتر و كمتر در مورد مسائل مختلف با متحدانش مشورت مي‌كرد و چندان حضور موثري در سازمان‌هاي بين‌المللي نشان نمي‌داد. خروج از پيمان‌ها و سازمان‌هاي بين‌المللي اقدام ديگري بود كه علاقه دولت امريكا را به كناره‌گيري از ديپلماسي جهاني نشان مي‌داد. خروج از برجام، پيمان آب و هوايي پاريس، مذاكرات پيمان تجارت دو سوي اقيانوس آرام، يونسكو، شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد و بسياري ديگر از معاهدات ريز و درشت دو‌جانبه و چندجانبه، امريكا را به تدريج به بازيگري تنها و جدا از جامعه جهاني تبديل كرده است. در ماه‌هاي گذشته نماينده امريكا در سازمان ملل متحد، زماني كه با مخالفت يك جاي جامعه جهاني با تلاش‌هايش براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران مواجه شد با صداي بلند تاكيد كرد كه ايالات متحده امريكا اصلا نگران نيست كه در اقداماتش تنها بماند.
تنزل مقام نماينده در گروه مينسك
گاردين در گزارشي مي‌نويسد كه غيبت امريكا بيش از هر كس براي كري كاوانا، فرستاده پيشين امريكا براي حل مناقشه ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان دردناك بود. اين ديپلمات پيشين امريكا از جمله افرادي است كه غيبت امريكا از اين بيانيه را شاهدي ديگر از كناره‌گيري امريكا از ميادين تنش در سراسر جهان مي‌بينند. نگراني كه مدت‌هاست با بي‌ميلي دولت دونالد ترامپ به پركردن پست‌هاي خالي ديپلماتيك در سراسر جهان و كاهش بودجه دستگاه ديپلماسي در ميان كارشناسان سياست خارجي امريكا گسترش يافته است. كري كاوانا معتقد است كه فرانسه و روسيه اصولا به خودشان زحمت نداده بودند كه بيانيه مشترك را با امريكايي‌ها هماهنگ كنند. بي‌ميلي امريكا به مساله ناگورنو- قره‌باغ از دو سال پيش كاملا روشن شده بود. زماني كه وزارت خارجه امريكا تصميم گرفت، نماينده جديدش را در گروه مينسك معرفي كند، اندرو شوفر را به عنوان فرستاده معرفي كرد اما خلاف رسم 25 سال پيش از آن حاضر نشد كه مقام سفير به اين نماينده بدهد. در نتيجه در گروه مينسك نماينده امريكا به لحاظ تشريفات ديپلماتيك جايگاه سياسي پايين‌تري نسبت به نمايندگان روسيه و فرانسه داشت. كري كاوانا مي‌گويد:«چنين اقدامي از سوي امريكا در يك درگيري منطقه‌اي به شدت متوازن و بسيار پيچيده باعث مي‌شود تا تلاش‌هاي ديپلماتيك مشروعيت خود را به تدريج از دست بدهد. حفظ جايگاه ديپلماتيك [نماينده امريكا در گروه مينسك] و برابري او با نمايندگان ديگر مهم بود چرا كه به ارمنستان و آذربايجان اين احساس را مي‌داد كه در يك فرآيند كاملا متوازن قرار دارند. اما حالا با تنزل جايگاه نماينده امريكا، دو كشور احساس مي‌كنند كه روسيه بلامنازع در گروه مينسك ميدان‌دار است.» توماس دو وال، پژوهشگر مسائل قفقاز در موسسه كارنگي اروپا به گاردين مي‌گويد:«امريكايي‌ها كاملا از اين قضيه عقب‌نشيني كرده‌اند. ترامپ اگر هم اسم جمهوري آذربايجان را در زندگي‌اش شنيده باشد فقط به اين دليل بوده كه مي‌خواسته يك برج ترامپ آنجا بسازد.» دولت ايالات متحده امريكا كاملا در مورد اين مناقشه سكوت اختيار كرده است. مايك پمپئو، وزير خارجه كابينه دونالد ترامپ تا زماني كه در مصاحبه‌اي از او در مورد شعله‌ور شدن مجدد آتش جنگ ميان باكو و ايروان سوال شد هيچ چيز در اين مورد نگفته بود. وقتي هم كه در جواب سوال مصاحبه‌كننده در مورد اين مناقشه اظهارنظر كرد، حرف‌هايش چندان جدي و تعهدآور نبود. پمپئو در مصاحبه با فاكس نيوز گفت:«موضع ما اين است كه مناقشه مذكور ميان اين دو كشور بر سر تملك يك ميزان مشخص از زمين است. ما كاملا از بين‌المللي شدن اين قضيه استقبال نمي‌كنيم. به اعتقاد ما، خارجي‌ها بايد بيرون گود بمانند. ما خواستار آتش‌بس هستيم، خواهان اين هستيم كه دو طرف عقب بنشينند. با رهبران دو كشور صحبت كرده‌ايم و از آنها خواسته‌ايم كه اين كارها را بكنند.»
نگراني از ناخرسندي پوتين
دولت ايالات متحده امريكا در دوران دونالد ترامپ نسبت به دوره‌هاي پيشين از بسياري از درگيري‌هاي عمده بين‌المللي به ويژه اگر در حوزه نفوذ روسيه باشند، دوري گزيده است. ترامپ همواره از اعلام مواضعي كه مي‌تواند باعث ناخرسندي ولاديمير پوتين شود، خودداري كرده است. در هفته‌هاي گذشته، دو متحد امريكا يعني بريتانيا و ليتواني به شدت تلاش كردند تا وزارت خارجه امريكا را به موضع‌گيري قاطعانه و جدي‌تر در مقابل مساله سركوب معترضان در بلاروس همچنين مسموميت الكسي ناوالني سياستمدار منتقد پوتين راضي كنند اما اين تلاش‌هاي به نتيجه‌اي نرسيده است.
رويكرد متفاوت با دولت‌هاي پيشين
سفارتخانه‌هاي امريكا در جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان هر دو با انتشار بيانيه‌هايي جداگانه نسبت به سفر به اين دو كشور براي شهروندان امريكايي هشدار صادر كرد. اما وزارت خارجه در مورد سفر شهروندان امريكايي به اين دو كشور سكوت اختيار كرد و هيچ بيانيه‌اي صادر نكرد. توماس دو وال مي‌گويد:«وزارت خارجه امريكا حتي از صدور يك بيانيه خشك و خالي كه در آن نسبت به اين درگيري ابراز نگراني شود هم باز ماند در‌واقع مي‌توان گفت كه اساسا در جريان وقايع حواس‌شان به اين موضوع نبود.»
بعد از بيانيه مشترك فرانسه و روسيه 5 روز طول كشيد تا گروه مينسك با مشاركت ايالات متحده امريكا يك بيانيه صادر كند. در بيانيه مشترك سه جانبه كه روز پنجشنبه هفته گذشته منتشر شد، درگيري ميان دو كشور محكوم شده بود. سال 2016 زماني كه دو كشور وارد يك جنگ 4 روزه با هم شدند كاملا شرايط فرق مي‌كرد و رفتار وزارت خارجه امريكا كاملا متفاوت بود. اولسيا وارطانيان كارشناس مسائل قفقاز در انديشكده گروه بين‌المللي بحران به گاردين مي‌گويد:«در آن روزگار ما شاهد بوديم كه شخص وزيرخارجه با رهبران دو كشور تماس گرفت و گفت‌وگو كرد.» بر خلاف 4 سال پيش در درگيري‌هاي هفته گذشته استيون بيگون، معاون وزير خارجه با وزراي خارجه دو كشور تماس گرفت. وارطانيان مي‌گويد:«جان كري، وزير خارجه وقت شخصا همراه با وزراي خارجه فرانسه و روسيه در نخستين نشست رسمي روساي‌جمهور آذربايجان و ارمنستان شركت كرد. حضور جان كري واقعا موثر بود چرا كه دو طرف براي اولين بار به سازوكارهايي دست پيدا كردند كه شرايط را آرام كند و جلوي تشديد درگيري‌ها را بگيرند.» وارطانيان مي‌گويد: «از زماني كه ترامپ روي كار آمده است عملا هرگونه علاقه‌اي به موضوع قفقاز جنوبي از دستگاه ديپلماسي امريكا محو شده و رفت و آمدهاي ديپلماتيك براي حل اين موضوع به شكل چشمگيري كاهش يافته است. افرادي كه در گذشته نمايندگي امريكا در منطقه را بر عهده داشتند مرتب به آنجا سفر مي‌كردند، نظرات رهبران و جامعه مدني را مي‌شنيدند و با مواضع آنها آشنا مي‌شدند و ارزيابي مي‌كردند كه چه مي‌توان كرد. وقتي كه به واشنگتن برمي‌گشتند، پيشنهادهايي را بر اساس شنيده‌ها و دريافت‌هاي‌شان در سفر روي ميز مي‌گذاشتند. البته همان زمان هم همه پيشنهادها به درد بخور و كارآمد نبود اما قطعا برخي از آنها به كاهش تنش‌ها كمك مي‌كرد. واقعيت اين است كه وقتي اين دو كشور را به حال خودشان رها كنيد، احتمال درگيري ميان آنها افزايش پيدا مي‌كند، اين مساله را در گذشته شاهد بوديم حالا هم شاهد تكرار آن هستيم.»