اهرم انتقام‌جويي پكن
سيدجلال ساداتيان
كره‌شمالي تلاش مي‌كند خود را قدرتي مستقل و بدون وابستگي به خارج نشان دهد، اما رژه روز شنبه اين كشور، پيام‌هايي مستقيم براي حاميان و دشمنان اين كشور داشت؛ از يك‌سو پيام قدرت و آمادگي در برابر تهديد براي واشنگتن و از سوي ديگر پيام نياز به كمك براي پكن. در چند دهه گذشته رقابت پيونگ‌يانگ با كره‌جنوبي عملا به عنوان تهديدي براي نظاميان امريكايي مستقر در كره‌جنوبي تلقي شده است. پيونگ‌يانگ محروميت‌هاي بسياري را تحمل كرده است. از يك‌سو كه منبع درآمد مشخصي براي تامين نيازهاي اساسي مردمش ندارد، از سوي ديگر هزينه‌هاي كلاني را براي توسعه برنامه هسته‌اي و توليد موشك‌هاي دوربرد بالستيك انجام داده است. اين تناقض در فقدان منابع براي تامين اقتصادي شهروندان در برابر هزينه‌هاي كلان نظامي، ظن و گمان را به اين سمت مي‌برد كه در‌واقع كره‌شمالي حياط خلوت چين است و اين هزينه‌ها از سوي پكن تهيه شده است. از سال 1979 چين كه دنگ شيائو پينگ اصلاحات و درهاي باز اقتصادي را مطرح و توسعه قدرت خود را شروع كرد، به دنبال كمترين تنش با جهان خارج بوده است. در چهار دهه گذشته چين به سمت اقتصاد سوسياليستي باز حركت كرده است كه اقتصادي است كه نه برمبناي سياست‌هاي ليبرالي بازار آزاد است و نه برمبناي سياست بسته و كاملا تماميت‌خواهانه كمونيستي استوار نشده است. رهبران چين در اين سال‌ها تلاش كرده‌اند كه با توجه به شرايط خاص فرهنگي و اجتماعي چين، نوعي پيشرفت پيوسته و مستمر در حوزه صنعت، كشاورزي، فناوري و خدمات داشته باشند. پكن براي پيشبرد برنامه تبديل شدنش به يك قدرت اقتصادي بزرگ به دنبال آرامش و ثبات و عدم تنش با همسايگان و با همه دنيا بود. چين بيش از يك ميليارد نفر جمعيت دارد. فقط خرده‌هاي عدد بيش از يك ميليارد از تمام جمعيت ايران، پاكستان، تركيه و تمام كشورهاي حوزه خليج‌فارس روي هم بيشتر است. بيش از يك ميليارد و 300 ميليون نفر جمعيت را سير كردن و تامين پوشاك و سرپناه و نيازهاي اوليه زندگي، براي يك دولت بسيار سخت است. چين در دهه‌هاي گذشته ضمن اينكه توسعه خودش را در همه بازارهاي دنيا داشته، توانسته است سرمايه‌هاي كلان و فناوري‌هاي روزآمدي را از سراسر جهان جذب كند و حوزه صنعت، خدمات و فناوري اين كشور را به شكل چشمگيري ارتقا دهد.
چين در مسير تبديل شدن به يك قدرت اقتصادي جهاني با چالش‌هايي هم مواجه است. امريكايي‌ها كه با گسترش قدرت چين، موقعيت خود را به عنوان تك ابرقدرت جهان در خطر مي‌بينند در موضوعات مختلف تلاش مي‌كنند تا براي پكن چالش ايجاد كنند. واشنگتن در پرونده‌هاي هنگ‌كنگ، تايوان، مسلمانان ساكن استان سين‌كيانگ و جدايي‌طلبان تبت، فشار فراواني به چين وارد كرده است.
چين نياز داشت براي بازدارندگي در مقابل اين تهديدات امريكا، موقعيتي را براي فشار به امريكا پيدا كند. كره‌شمالي بهترين جايي بود كه چيني‌ها مي‌توانستند كمك‌هاي تسليحاتي خودشان را به آنجا سرازير كنند. اگر امريكايي‌ها تهديداتي را متوجه منطقه نفوذ چين كردند، چين تمايل دارد كه بتواند از طريق كره‌شمالي با اين تهديدات مقابله كند. اما به‌رغم سال‌ها كمك تسليحاتي و نظامي به كره‌شمالي، مردم كره‌شمالي از اين كمك‌ها محروم بودند. در طول دو دهه گذشته، امريكا تلاش كرده تا اهرم كره‌شمالي را ناكارآمد كند، از يك طرف فشار تحريم‌هاي بين‌المللي عليه پيونگ‌يانگ و از سوي ديگر تلاش‌هاي ديپلماتيك براي مهار قدرت نظامي و هسته‌اي كره‌شمالي، راهكار امريكا براي مهار كره‌شمالي بوده است. سال‌ها مذاكره در قالب چندجانبه و با حضور كره‌جنوبي، ژاپن و ديگر بازيگران منطقه‌اي نتوانست كره‌شمالي را وادار به كنار گذاشتن برنامه‌هاي بلندپروازانه نظامي‌اش كند. ايراد اصلي كره‌شمالي به اين مذاكرات اين بود كه همواره طرف‌هاي گفت‌وگو با كره‌شمالي خواهان برداشته شدن گام اول از سوي پيونگ‌يانگ و بعد از آن دادن امتيازات از سوي طرف‌هاي خارجي بودند. بعد از روي كار آمدن دونالد ترامپ در كاخ سفيد، واشنگتن قالب چندجانبه‌گرايي را كنار زد و شخص رييس‌جمهور مستقيما وارد گود تلاش ديپلماتيك براي خنثي كردن قدرت هسته‌اي كره‌شمالي شد. اما اين تلاش‌ها هم تاكنون نتيجه‌اي در برنداشته است. حتي امتيازاتي كه كيم جونگ اون به ترامپ داد، از جمله انفجار تاسيسات آزمايش تسليحات هسته‌اي، از نظر برخي كارشناسان اقداماتي نمايشي بود كه اثر چنداني در توان نظامي و هسته‌اي كره‌شمالي نداشت. اما مهم‌ترين دليل ناموفق ماندن مذاكرات با كره‌شمالي، تاثير پكن در رهبري كره‌شمالي است. پكن روز به روز تهديدهاي بيشتري از سوي امريكا احساس مي‌كند، دعواي تعرفه‌اي و جنگ تجاري باعث شده تا پيش‌بيني تبديل شدن چين به عنوان قطب اول اقتصادي و صنعتي جهان در سال 2025 دست‌كم 5 سال به تاخير بيفتد. در چنين شرايطي چيني‌ها آمادگي ندارند كه ابزار و اهرم فشار خود بر واشنگتن را كنار بگذارند. موشك بالستيك عظيمي كه در رژه نظامي به مناسب 75 سالگي حزب كمونيست كارگران كره‌شمالي به نمايش گذاشته شد، بيش از هر چيز نمايشي از آمادگي چين براي مقابله با تهديدهاي امريكاست. همزمان اشك‌هاي كيم جونگ اون و عذرخواهي‌اش از مردم به اين دليل كه نتوانسته از لحاظ اقتصادي نيازهاي آنها را تامين كند، تلويحا تلنگري به چين است. استنباط من اين است كه كيم با اين عذرخواهي تلاش كرد از دوستانش در پكن بخواهد كه به عنوان پاداش وفاداري چند دهه‌اي كره‌شمالي به همسايه بزرگ خودش، كمك‌ها به اقتصاد بحران‌زده و نيازمند كره‌شمالي افزايش پيدا كند تا شهروندان كره‌شمالي هم بتوانند از موقعيت ويژه كره‌شمالي در سياست خارجي چين بهره‌مند شوند.