باكو و ايروان آتش‌بس موقتي در قره‌باغ را نقض كردند
غيرنظاميان؛ قربانيان اصلي جنگ
شهاب شهسواري
سه روز بعد از اعلام آتش‌بس موقت ميان آذربايجان و ارمنستان در منطقه قره‌باغ، درگيري‌ها ميان نيروهاي دو طرف بار ديگر در اين منطقه ازسر گرفته شده است. ادامه نبرد در حالي اتفاق مي‌افتد كه به گفته سازمان‌هاي بين‌المللي دست‌كم نيمي از جمعيت منطقه قره‌باغ كوهستاني به دليل جنگ آواره شده‌اند و در هر دو كشور آذربايجان و ارمنستان رقم مبتلايان به بيماري كوويد19 به شكل چشمگيري افزايش پيدا كرده است. ادامه درگيري‌ها در 18 روز گذشته ده‌ها غيرنظامي را به كام مرگ كشيده است، غيرنظامياني كه به دليل خودداري طرف‌ها از اعلام دقيق رقم كشته‌شدگان هنوز آمار دقيق تلفات‌شان روشن نيست. گنجه و استپاناكرت كه هر دو شهرهاي پرجمعيتي هستند روز سه‌شنبه شاهد حملات سنگين توپخانه‌اي و خمپاره‌اي بودند. باكو و ايروان هر يك ديگري را به ازسرگيري حملات متهم مي‌كنند و مدعي هستند كه با قصد دفاع از خود به حملات طرف ديگر پاسخ داده‌اند. به گزارش رويترز روز سه‌شنبه خبرنگاران اين خبرگزاري در منطقه قره‌باغ و در شهر ترتر جمهوري آذربايجان شاهد حملات توپخانه‌اي و راكتي از سوي نيروهاي آذربايجان و ارمنستان بوده‌اند. آتش‌بسي كه از ظهر شنبه ميان دو طرف آغاز شد، حاصل گفت‌وگوهاي 10 ساعته وزراي خارجه دو كشور با وساطت روسيه و با حضور سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه بود. روز جمعه بعد از اعلام اين آتش‌بس دو طرف تاكيد كردند كه آتش‌بس موقتي است و فقط با اهداف بشردوستانه از جمله براي تبادل اجساد كشته‌شدگان و تبادل اسرا با نظارت كميته بين‌المللي صليب سرخ برقرار شده است. وزير خارجه روسيه هم تاكيد كرده است كه اين آتش‌بس به معناي تمام شدن درگيري‌هاي جاري در قره‌باغ نيست و براي ايجاد يك آتش‌بس دايمي بايد مذاكرات ميان طرفين ادامه پيدا كند. دولت‌هاي روسيه، فرانسه و ايالات‌متحده امريكا كه در گذشته تحت ماموريت سازمان امنيت و همكاري در اروپا مسوول ميانجي‌گري ميان دو كشور در قالب نشست 5جانبه گروه مينسك شده بودند، حالا قرار است اين نشست‌ها را در ژنو سوييس انجام دهند. استفان دوجاريك، سخنگوي دبيركل سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه در نشست خبري با رسانه‌ها تاكيد كرد كه سازمان ملل متحد اقدام دو طرف به نقض آتش‌بس را «بسيار نااميد‌كننده» مي‌داند.
نگراني از وضعيت بشري در مناطق درگير جنگ
براساس آمار اعلامي از سوي دو طرف تاكنون نزديك به 600 نفر در اين جنگ جان خود را از دست داده‌اند. اين آمار بدون توجه به تعداد كشته‌شدگان نظامي جمهوري آذربايجان منتشر شده است، چراكه وزارت دفاع آذربايجان رقمي از كشته‌شدگان نظامي اعلام نمي‌كند. براساس اعلام مقام‌ها دولت خودخوانده قره‌باغ كوهستاني تاكنون 542 نظامي اين منطقه جان خود را از دست داده‌اند. در برابر وزارت دفاع آذربايجان از كشته شدن 42 شهروند غيرنظامي آذري و مجروح شدن 206 نفر ديگر سخن گفته است. وزارت دفاع آذربايجان مدعي شده است كه در حمله روز سه‌شنبه ارمنستان به شهر گنجه دست‌كم 10 نفر جان خود را از دست داده‌اند.
رسانه‌ها به نقل از شهروندان غيرنظامي در استپان‌كرات مركز حكومت خودخوانده قره‌باغ كوهستاني و گنجه از شهرهاي بزرگ جمهوري آذربايجان نقل كرده‌اند كه انتظار داشتند آتش‌بس باعث پايان حملات به اين شهرها شود، اما در طول روزهاي گذشته اساسا اثر آتش‌بس را احساس نكرده‌اند و حملات به همان صورت گذشته در اين شهرها ادامه داشته است. سرگئي لاوروف، روز سه‌شنبه در ديدار با همتاي ارمني‌اش تاكيد كرد كه مسكو از دو طرف مي‌خواهد تا به تصميم براي آتش‌بس پايبند باشند. لاوروف تاكيد كرد: «كسي انتظار ندارد كه يك آتش‌بس بلافاصله و همزمان همه مشكلات را حل كند.» به گزارش رويترز، مارتين شوئپ، مدير منطقه‌اي كميته بين‌المللي صليب سرخ در اوراسيا گفته است كه دسترسي كارشناسان اين كميته به مناطق مختلف به دليل شرايط امنيتي غيرممكن است و اين كميته در گفت‌وگوهاي مستمر با
دو طرف قرار دارد تا بتواند تبادل اجساد و اسرا را تا جاي ممكن تسريع و تسهيل كند. شوئپ همچنين گفته است كه كميته بين‌المللي صليب سرخ خواستار كمك 10 ميليون دلاري اعضا براي رسيدگي به اوضاع انساني در مناطق آسيب ديده از جنگ شده است. به نوشته رويترز اين درگيري‌ها در شرايطي رخ داده است كه براساس آمار اعلام شده از سوي ايروان و باكو در طول دو هفته گذشته تعداد مبتلايان به بيماري كوويد19 در ارمنستان دو برابر شده و در آذربايجان با 80درصد رشد همراه بوده است.
وزارت دفاع جمهوري آذربايجان روز سه‌شنبه مدعي شد كه نيروهاي ارمني بدون مقدمه شهرهاي آق‌دام، گورانبوي و ترتر را در خاك اين كشور زير آتش گرفته‌اند و به شكل فاحشي آتش‌بس بشردوستانه را نقض كرده‌اند. سرهنگ واقف درگاهلي، سخنگوي وزارت دفاع جمهوري آذربايجان گفته است: «نيروهاي آذري به هيچ‌وجه آتش‌بس بشردوستانه را نقض نكرده‌اند.» در برابر شوشان استپانيان، سخنگوي وزارت دفاع ارمنستان اين ادعا را كاملا رد كرده است و مدعي شده كه نيروهاي آذري بودند كه از نيمه شب گذشته حملاتي را از تمام جبهه‌هاي عليه قره‌باغ آغاز كرده‌اند و از جنوب، شمال، جنوب شرق و شرق به سمت قره‌باغ با پشتيباني توپخانه سنگين پيش‌روي كرده‌اند.
نگراني از دامنه‌دار شدن جنگ قره‌باغ
شعله‌ور شدن مناقشه ميان دو جمهوري پيشين اتحاد جماهير شوروي، نگراني‌ها در مورد تبديل شدن نبردهاي دو كشور به يك جنگ تمام عيار و حتي كشيده شدن پاي نظاميان خارجي و قدرت‌هاي منطقه‌اي در اين جنگ را افزايش داده است. بين سال‌هاي 1991 تا 1994 دست‌كم 30 هزار نفر در جنگ ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان جان خود را از دست دادند. اما تحليلگران معتقدند كه در سال‌هاي اخير قدرت نظامي هر دو طرف به شكل چشمگيري افزايش يافته است و هر دو كشور به سلاح‌هاي مدرن‌تر و با قابليت كشتار بيشتر مجهز شده‌اند. در چنين شرايطي در صورت تبديل شدن جنگ جاري به يك جنگ تمام عيار، رقم تلفات مي‌تواند به شكل چشمگيري افزايش پيدا كند. ديگر نگراني مطرح شده در مورد نبردهاي اخير ادعاي حضور شبه‌نظاميان افراطي خارجي در دو طرف ميدان نبرد است. ارمنستان، روسيه و تعدادي از رسانه‌هاي غربي گزارش‌هايي در مورد انتقال شبه‌نظاميان افراطي سوريه به جمهوري آذربايجان از طريق خاك تركيه منتشر كرده‌اند. در برابر اين ادعا، باكو هم با ادعايي مشابه دولت ارمنستان را به استفاده از مزدوران سوري، لبناني و عراق از ميان ارمني‌ها و كردهاي اين سه كشور متهم كرده است.
تركيه: حمايت از باكو را قطع نمي‌كنيم
دولت باغچه‌لي، از حاميان اصلي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه مدعي شده است كه دولت‌هاي غربي و روسيه اجازه نمي‌دهند كه تركيه در مذاكرات آتش‌بس نقشي داشته باشد و عامدانه تركيه را از روند مذاكرات كنار گذاشته‌اند. به اعتقاد اين سياستمدار تركيه آتش‌بس اخير و پيشنهادهاي كشورهاي خارجي به آذربايجان يك «دام» در مقابل باكو است. باغچه‌لي گفته است: «باكو بايد حاكميتش را بر قره‌باغ احيا كند و ارمنستان را تا جايي كه مي‌خورد، بزند.» عصر روز گذشته، رجب طيب اردوغان در گفت‌وگو با شارل ميشل رييس شوراي اروپا خواستار محكوميت ارمنستان از سوي اروپا شد و مدعي شد كه ايروان با حمله به اهداف در تووز و گنجه باعث به خطر افتادن امنيت انتقال انرژي به اروپا شده است. همزمان مولود چاوش اوغلو، وزير خارجه تركيه در كنفرانس مطبوعاتي مشترك با همتاي سوئدي خود در آنكارا درخصوص درگيري‌هاي منطقه قره‌باغ كوهستاني گفت كشورش در كنار كشورِ برادر، جمهوري آذربايجان به عنوان يك كشور و ملت در هر شرايطي مي‌ايستد. او گفت: ما از همه تصميمات (جمهوري) آذربايجان چه سياسي و چه ميداني حمايت مي‌كنيم. در برابر رييس‌جمهور ارمنستان در گفت‌وگو با روزنامه آلماني بيلد گفته است كه جامعه جهاني بايد اقدام تركيه در ريختن نفت روي آتش جنگ را محكوم كند. آرمن سركيسيان در گفت‌وگو با بيلد گفته است: «من نگرانم، چراكه يك طرف سوم مستقيما وارد جنگ شده است. اگر فقط مساله قره‌باغ كوهستاني و جمهوري آذربايجان بود، اميدوار بودم كه به سرعت اين مناقشه مهار شود.» دفتر دادستاني كل ارمنستان امروز سه‌شنبه اعلام كرد يك پرونده جنايي با موضوع تروريسم بين‌المللي از سوي دادستان‌هاي ارمنستان درباره حضور ادعايي مزدوران خارجي در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ كوهستاني گشوده شده است.
ادعاهاي ضدايراني رسانه‌هاي تركيه
رسانه‌هاي تركيه به ويژه حاميان دولت در طول هفته‌هاي گذشته براي حمايت از موضع دولت تركيه براي حمايت بدون قيد و شرط از جنگ، در حالت آتش‌بار قرار گرفته‌اند. در اين ميان جمهوري اسلامي ايران نيز از تركش حملات اين رسانه‌ها در امان نمانده است. روز سه‌شنبه روزنامه ديلي صاباح تركيه با انتشار يادداشتي به‌شدت از اقدام ايران در «محكوم نكردن ارمنستان» انتقاد كرده است. اين روزنامه‌نگاري با استفاده از عباراتي تند و ضدايراني مي‌نويسد: «اظهاراتي همچون وحدت اسلامي، قوانين بين‌المللي و حسن همجواري در قفقاز [كه توسط ايران بيان مي‌شود] حرف‌هاي توخالي بيش نيستند.» ادعاهايي از اين دست در برخي رسانه‌هاي تركيه در شرايطي مطرح مي‌شود كه ايران بر اساس مواضع اصولي خود همواره از تماميت ارضي جمهور آذربايجان در مقابل اشغالگري خارجي حمايت كرده است. شاهد اين ادعا روابط محكم و دوستانه ميان و تهران و باكو، طي ساليان گذشته است كه بارها و بارها در ديدارهاي دو‌جانبه و سه‌جانبه، بر صميميت و گرماي اين روابط از سوي سران جمهوي آذربايجان تاكيد شده است. به‌رغم اين رابطه صميمانه، رسانه‌هاي نزديك به حكومت تركيه قصد دارند با اتهام‌زني‌هاي بي‌اساس و واهي، نه تنها رابطه گرم و صميمانه ميان ايران و باكو را تخريب كنند، بلكه تهران را در موقعيتي قرار دهند كه مانند آنكارا با اظهارات جانبدارانه و بي‌فكرانه، هيزم به آتش مرگبار جنگ قره‌باغ بريزد.
مصطفي جانر كه پژوهشگر موسسه خاورميانه در دانشگاه زكرياي تركيه معرفي شده است، در اين روزنامه مي‌نويسد: «ايران بارها اعلام كرده است كه در موضوع قره‌باغ بي‌طرف است و همواره اعلام آمادگي مي‌كند كه ميان طرفين ميانجي‌گري كند. ...علي‌رغم اينكه موضع اعلامي تهران پذيرش قطعنامه‌هاي شوراي امنيت در مورد اشغال بخش‌هايي از خاك آذربايجان موافق است، اما هرگز حاضر نشده ايروان را به خاطر استمرار اين اشغالگري و نقض فاحش قطعنامه‌ها محكوم كند.» اين يادداشت در ادامه مدعي مي‌شود: «ايران دو نيروگاه در نزديكي مرزهايش با منطقه قره‌باغ ساخته است، هر چند تهران ادعا مي‌كند كه اين نيروگاه‌ها در چارچوب قراردادي با باكو ايجاد كرده، اما گفته مي‌شود كه توافق محرمانه‌اي ميان تهران و حكومت خودخوانده ناگورنو قره‌باغ در اين مورد وجود دارد.» نويسنده روزنامه ديلي صاباح يك گام پيشتر گذاشته و از رسانه‌هاي ايران هم انتقاد كرده و گفته است كه ادعاهاي تبليغاتي «رژيم اسد» را در مورد انتقال شبه‌نظاميان سوري به آذربايجان بازنشر مي‌كنند. اين نويسنده با تكرار عبارت ساختگي «هلال شيعي» مي‌نويسد: «در حالي كه همه سياست‌هاي ايران معطوف به ايجاد اين هلال است، اما وقتي نوبت به جمهوري آذربايجان مي‌رسد كه غالب مردمش مسلمان شيعه هستند، اين سياست را كنار مي‌گذارد.» اين نويسنده ايران را «به تلاش براي هژموني» در منطقه قفقاز متهم مي‌كند و مي‌گويد كه يكي از دلايل ايران در عدم حمايت از آذربايجان «نگراني از رقابت آذربايجان در سلطه بر قفقاز» است. او دلايل ديگر بي‌ميلي تهران به حمايت از باكو در جنگ را بيم از گسترش احساسات جدايي‌طلبي در ميان جمعيت آذري و ترك‌زبان ايران و همچنين روي آوردن تركيه به خريد گاز از آذربايجان به جاي ايران عنوان مي‌كند.