شراكت همزمان چين با ايران و اعراب
مترجم: هديه عابدي
در حالي كه ايران و چين مشغول مذاكره بر سر طرح همكاري‌هاي راهبردي 25 ساله هستند، مقامات چيني همچنان به تلاش‌هاي خود براي گسترش روابط دوجانبه با كشورهاي حوزه خليج فارس ادامه مي‌دهند، امري كه مي‌تواند پيامدهاي غيرمنتظره‌اي براي روابط ميان ايران و همسايگان جنوبي‌اش داشته باشد.
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران هفته گذشته به دعوت همتاي چيني خود وانگ يي در رأس هياتي بلندپايه به شهر تنگ‌چونگ استان يونن در جنوب غرب چين سفر كرد. اين مذاكرات كه ظاهرا براي انجام چكش‌كاري‌هاي نهايي توافق 25 ساله همكاري‌هاي جامع و راهبردي ميان ايران و چين برگزار شد براي هر دو كشور حائز اهميت بود.
اين گفت‌وگوها كه در پنجاهمين سالگرد آغاز روابط ديپلماتيك ميان دو كشور انجام گرفت، فرصتي ايده‌آل بود براي اينكه بالاخره دو طرف توافق بلندمدت خود را اعلام كنند. انتظارات زيادي از اين سفر مي‌رفت.
اما همزمان با سفر ظريف به چين در روز 10 اكتبر، ديپلمات ارشد چيني يانگ جيه‌چي نيز به ابوظبي سفر كرد تا با شيخ محمد بن زائد آل نهيان، وليعهد امارات متحده عربي ديدار كند.يانگ كه پيش‌تر وزير امور خارجه و سفير چين در امريكا بود اكنون يكي از اعضاي دفتر سياسي كميته مركزي حزب كمونيست چين و رييس كميسيون امور خارجه اين كميته است.به گزارش پايگاه خبري تحليلي «المانيتور» زمان‌بندي اين سفر نشان مي‌دهد كه چين تلاش مي‌كند در روابط خود با ايران و كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس توازن ايجاد كند. درست در زماني كه ظريف به چين رفته بود تا در مورد توافق همكاري‌هاي بلندمدت و راهبردي با وزير خارجه اين كشور گفت‌وگو كند، يك ديپلمات ارشد چيني نيز مشغول مذاكره با وليعهد ابوظبي براي گسترش روابط دوجانبه بود. اين مساله جاي هيچ سوءتفاهمي را براي شركاي عرب چين باقي نمي‌گذارد.يانگ در ديدار خود با بن‌زائد با تاكيد بر اينكه پكن به دنبال پيشرفت بيشتر شراكت راهبردي و جامع خود با امارات است، يادآور شد وليعهد در جريان سفر سال گذشته خود به چين بر سر همكاري‌هاي بلندمدت پكن- ابوظبي به يك توافق مهم دست يافته است. به علاوه يانگ اعلام كرد، چين مي‌خواهد غناي روابط راهبردي خود با امارات را بيشتر كند، راهبردهاي توسعه دو كشور را با هم هماهنگ كرده و اجراي مشترك طرح جاده ابريشم جديد را با امارات پيش ببرد.
پكن مدت‌هاست شراكت بلندمدت خود با عربستان سعودي و امارات متحده عربي را آغاز كرده است. ابوظبي به عنوان شريك تجاري مهم چين در شوراي همكاري خليج فارس 28 درصد از تجارت غيرنفتي چين با منطقه را به خود اختصاص داده است. هزاران شركت چيني در امارات مستقر هستند و به واسطه آن 200 هزار شهروند چيني در اين كشور عربي زندگي مي‌كنند. ابوظبي يكي از مراكز مالي منطقه و دومين اقتصاد بزرگ جهان عرب محسوب مي‌شود.حال پكن مي‌خواهد روابط راهبردي جامع خود را با امارات گسترش دهد، كاري كه پيش از اين در مورد روابط خود با عربستان انجام داده است. اما اگر چين تلاش مي‌كند در روابط خود با كشورهاي مهم جهان عرب و ايران توازن ايجاد كند، آيا امتياز فوق‌العاده‌اي به تهران داده است؟
توافق ايران و چين كه نخستين بار در جريان سفر سال 2016 رييس‌جمهور اين كشور، شي جين پينگ به تهران مطرح شد هنوز با گذشت 4 سال در دست بررسي است و جزييات آن به اطلاع عموم نرسيده است.
با اين حال بر اساس پيش‌نويسي كه چند ماه قبل در رسانه‌هاي ايران منتشر شد، اين توافق چين را ملزم مي‌كند تا سقف 400 ميليارد دلار در بخش‌هاي مختلف ايران سرمايه‌گذاري كند و در عوض به مدت 25 سال منابع انرژي خود را به طور پيوسته از ايران دريافت كند.
طرف ايراني پس از تصويب پيش‌نويس سند همكاري در هيات دولت در تاريخ 21 ژوئن فعال‌تر شده و فرآيند نهايي شدن مذاكرات را سرعت بخشيده است. سفر ظريف به چين در راستاي همين اقدامات و تلاش‌هاست.
رضا زبيب، يكي از دستياران آقاي ظريف پيش از سفر او به چين در گفت‌وگو با خبرگزاري صدا و سيما گفت: اميدواريم با سفر آقاي ظريف به چين قدم بزرگي در راستاي نهادينه شدن سند توافق 25 ساله ميان دو كشور برداشته شود، توافقي كه زمينه را براي گسترش روابط اقتصادي دو طرف مهيا مي‌كند.
پس از تصويب پيش‌نويس سند در هيات دولت اكنون توپ در زمين چين است. با اين حال وزير خارجه چين پس از ديدار با ظريف تنها از حمايت پكن از تهران و پايبندي چين به توافق هسته‌اي سال 2015 سخن گفت و حرفي از توافق همكاري راهبردي با تهران نزد. پيش از اين گفت‌وگوها هوا چوني‌اينگ، سخنگوي شوراي دولتي چين گفته بود: در جريان سفر دكتر ظريف به چين، او با وانگ يي وزير امور خارجه و عضو شوراي دولتي چين گفت‌وگو خواهد كرد. ما مي‌خواهيم براي تعميق شراكت راهبردي و جامع خود با ايران همكاري كنيم.در اين بين پايگاه خبري گلوبال تايمز چين با شور و حرارت از سفر يانگ به امارات و گسترش هر چه بيشتر روابط گزارش داده اما در مورد سفر ظريف و توافق 25 ساله ايران و چين تقريبا سكوت كرده است. بيانيه رسمي دولت چين روي توافق هسته‌اي تمركز كرده بود و ديگر رسانه‌هاي چيني نيز همين خط را دنبال كرده‌اند.
چين ظاهرا در آخرين مراحل مطالعه طرح همكاري قرار دارد. پس از اعلام نهايي، توافق جامع همكاري ميان دو كشور اين پتانسيل را دارد تا به يك نقطه عطف تبديل شود. اين توافق همچنين مي‌تواند روي غرب و ديگر كشورهاي جهان تاثير شگرفي بگذارد.
محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهور ايران نتايج سفر ظريف را ستوده و آن را سفري «بسيار موفقيت‌آميز» توصيف كرده است. به گفته او ظريف و همتاي چيني «مذاكرات بسيار جامعي را در خصوص مسائل دوجانبه، اقتصادي، سياسي و فرهنگي همچنين طرح همكاري 25 ساله انجام داده‌اند.»درست چند روز پس از سفر ظريف به چين، حسن روحاني رييس‌جمهور ايران تلويحا اعلام كرد اولويت تهران تقويت روابط با چين، همسايگان و اتحاديه اقتصادي اوراسيا در همه حوزه‌ها از جمله انرژي و فناوري است.اما هنوز چيزي روي كاغذ نيامده است. ممكن است چين نخواهد به صورت عمومي خود را متعهد به اين توافق نشان دهد چراكه به دنبال تنش در منطقه نيست و ترجيح مي‌دهد از دور نظاره‌گر باشد. پكن مدت‌هاست با كشورهاي نفتخيز حوزه خليج فارس روابط تجاري پايدار و خوبي دارد و داد و ستد در اين منطقه موانع بالقوه‌اي را كه تجارت با ايران به وجود مي‌آورد، ندارد.
چين از ترس تحريم‌هاي امريكا، واردات نفتش از ايران را كاهش داد و روابط تجاري دو طرف سال گذشته يك سوم و امسال 62 درصد افت كرد. در مقابل با وجود شيوع ويروس كرونا، واردات چين از امارات در سال جاري 11 درصد افزايش يافت. البته واردات اين كشور از رياض 28 درصد كاهش يافت اما هنوز نسبت به ميزان كاهش واردات از ايران ناچيز است. چين به لطف تحريم‌هاي امريكا اكنون بيش از پيش به منابع انرژي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس وابسته شده است.چين با درك نگراني‌هاي رياض و ابوظبي پس از امضاي توافق هسته‌اي با ايران، روابط خود با اين دو كشور را ارتقا بخشيد تا به آنها اطمينان دهد، برجام قرار نيست توازن قدرت در منطقه را تغيير دهد. بر اساس پيش‌نويسي كه منتشر شده بسياري از بندهاي توافق ايران و چين مشابه سند همكاري‌هاي چين و جهان عرب است.
توافق جامع چين با ايران درست همانند توافق اين كشور با كشورهاي عرب شامل همكاري در حوزه‌هاي زيرساخت، انرژي، سرمايه‌گذاري تجاري، فناوري هوافضا و هسته‌اي، كشاورزي و حتي تجهيزات نظامي است و پكن قرار نيست چيز تازه‌اي به ايران ارايه كند.
زماني كه چين و ايران بالاخره توافق بلندمدت خود را رسمي كنند، جزييات اين قرارداد براي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس- كه مدت‌هاست روابط خود را با چين گسترش داده‌اند- چيز جديدي نخواهد داشت. در درازمدت ايران ممكن است تاب‌آوري خود در برابر كشورهاي حوزه خليج فارس را بالا ببرد چراكه آنها نيز شركاي نزديك پكن محسوب مي‌شوند.