رد موج مسمومي كه در مورد دسترسي به يك شكل دارويي ايجاد شد
مشاهدات «اعتماد»: انسولين آنالوگ موجود است
گروه اجتماعي
اطلاع‌رساني غلط برخي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي درباره كمبود دو نوع انسولين آنالوگ (مصطلح به انسولين قلمي) جنجال رسانه‌اي به راه انداخت. جنجالي كه بخشي از آن ناشي از عدم فرهنگ‌سازي درباره مصرف دارو بدون توجه به نام تجاري آن است و بخش ديگر هم همان برندينگ و توجه خواسته يا ناخواسته برخي پزشكان به يك برند خاص از يك دارو و تجويز آن است. البته نبايد فراموش كرد مشكلات ناشي از تحريم‌ها و دشواري‌هاي نقل و انتقالات ارزي و همچنين تاخير بانك مركزي در تخصيص ارز مورد نياز واردكنندگان دارو در اين سال‌ها گاه و بي‌گاه به كمبود برخي از داروهاي حياتي منجر شده است.
از چند روز قبل، اخباري در شبكه‌هاي اجتماعي درباره كمبود «انسولين» منتشر شد و كاربران شبكه‌هاي اجتماعي با جنجال درباره كمبود داروي انسولين در كشور، نسبت به مرگ زودهنگام بيماران ديابتي به دليل كمبود دارو خبر‌سازي كردند. موج اين خبر‌سازي ادامه داشت تا اينكه روز يكشنبه، رييس سازمان غذا و دارو با اشاره به اينكه انسولين آنالوگ، با دريافت سهميه ارز معادل 600 ميليارد تومان، يكي از ارزبرترين داروهاي وارداتي كشور است، توضيح داد كه كمبودهاي مقطعي اين شكل دارويي، به دليل مشكلات ناشي از تامين و انتقال ارز به شركت‌هاي خارجي طرف قرارداد به دليل تحريم‌هاي اقتصادي اتفاق مي‌افتد و افزود: «ظرف روزهاي گذشته ۲ محموله از انواع انسولين آنالوگ از گمرك ترخيص شده و طي هفته جاري به نسبت آمار بيماران سراسر كشور بين داروخانه‌هاي منتخب توزيع مي‌شود. همچنين محموله‌هاي بعدي اين دارو طي فواصل زماني وارد كشور خواهد شد. در حال حاضر هم توزيع اين دارو در داروخانه‌هاي منتخب، سهميه‌بندي شده تا مديريت بهتري بر دسترسي آن قابل اعمال باشد و بيماران مي‌توانند با مراجعه به داروخانه‌هاي منتخب، داروي خود را تهيه كنند اما از آنجا كه تحريم‌هاي اقتصادي، واردات برخي از داروها و تجهيزات پزشكي را با مشكلات عديده مواجه كرده، به بيماران توصيه مي‌كنيم با مشورت پزشك خود به جاي نوع آنالوگ، از ويال انسولين رگولار و NPH كه هيچ تفاوتي با انسولين آنالوگ ندارد و به وفور در بازار يافت مي‌شود، استفاده كنند.»
واقعيت كمبود «انسولين» چه بود
مرور اخبار رسمي از سال 1386 و همزمان با آغاز تحريم‌هاي اقتصادي، ما را به خبرهايي درباره كمبود مقطعي انسولين آنالوگ (قلم‌هاي انسولين) در كشور هدايت مي‌كند. ظرف 13 سال گذشته، انسولين آنالوگ در مقاطعي دچار كمبود شده و اين كمبود هم مربوط به تمام برندهاي اين داروي مورد نياز بيماران ديابتي نبوده است، بلكه در مواردي، به دليل وارد نشدن دارو يا حتي ترخيص نشدن دارو از گمرك يا تاخير در نقل و انتقال ارز تامين دارو، تهيه و توزيع انسولين آنالوگ در كشور دچار اختلال شده است. اما روال معمول توزيع اين دارو ظرف سال‌هاي گذشته اين‌طور بوده كه اولا از دهه 70 به بعد، توليد داخلي انسولين انساني و قابل استفاده به شكل ويال‌هاي تزريقي با سرنگ، در حدي افزايش يافته كه اين شكل دارويي، هيچ‌گاه حتي در زمان شدت گرفتن تحريم‌ها، دچار كمبود نبوده و از چندي قبل هم يك شركت ايراني، قادر به توليد و توزيع عمومي انسولين آنالوگ در بازار مصرف شده چنانكه اخيرا، مدير كل داروي وزارت بهداشت به خبرگزاري ايرنا گفت كه همزمان با توليد انسولين رگولار و NPH در داخل كشور، اين شركت ايراني ماهانه دو ميليون عدد انسولين آنالوگ توليد و روانه بازار مي‌كند و اعلام كرده كه مي‌تواند ميزان توليد اين شكل دارويي را به ۱۰ ميليون عدد در ماه برساند. علاوه بر اين، سازمان غذا و دارو از چندي قبل، با تهيه فهرستي از داروخانه‌هاي منتخب شامل داروخانه‌هاي دانشگاهي، دولتي، شبانه‌روزي و تعدادي از داروخانه‌هاي وابسته به بخش خصوصي، توزيع بيمه‌اي انسولين آنالوگ را به اين داروخانه‌ها محول كرده و در ساير داروخانه‌ها هم بيماران در صورت تمايل مي‌توانند انواع انسولين آنالوگ را با قيمت آزاد خريداري كنند.
برخي صاحبان داروخانه‌هاي منتخب ديروز به «اعتماد» گفتند كه در حال حاضر، علاوه بر موجودي كافي انسولين رگولار و NPH (ويال‌هاي تزريقي انسولين با استفاده از سرنگ) در داروخانه‌هاي كشور، انسولين آنالوگ هم دچار كمبود نيست جز دو نوع از توليدات شركت «نوانورديسك» كه اتفاقا، پزشكان معالج هم با علم به كمبود اين دو نوع شكل دارويي، براي بيماران خود همين‌ها را تجويز مي‌كنند كه علت اين اتفاق هم مشخص نيست.
صاحب يكي از داروخانه‌هاي منتخب در مركز تهران در توضيح جزيي‌تر به «اعتماد» گفت: «انسولين‌هاي آنالوگ نورپيد NOVORAPID و نووميكس NOVOMIX شركت نوانورديسك از چندي قبل ناياب شده كه احتمالا ناشي از تاثير تحريم‌ها و مشكلات نقل و انتقالات ارزي است و هر چه به شركت تلفن مي‌زنيم و درخواست مي‌دهيم، بي‌جواب مي‌ماند اما انسولين آنالوگ از ساير توليد‌كنندگان ايراني و خارجي در داروخانه‌ها به فراواني موجود است ولي نمي‌دانيم چرا همه بيماران، سراغ همين انسولين‌هاي ناياب اين شركت خارجي را مي‌گيرند.»
به گفته اين داروخانه‌دار، از چندي قبل انسولين آنالوگ ساخت يك شركت ايراني هم وارد داروخانه‌ها شده كه از نظر كيفيت، هيچ تفاوتي با نوع خارجي ندارد ضمن آنكه حالا سه مدل از انسولين آنالوگ شركت «زانوفي» هم به دليل فعاليت نمايندگي اين شركت در ايران، به فراواني و بدون هيچ محدوديت توزيع، در داروخانه‌ها موجود است اما بيماران ديابتي، فقط سراغ همان انسولين‌هاي ناياب شركت نوانورديسك را مي‌گيرند كه از چندي قبل مقرر شده صرفا به ازاي ثبت‌نام در سامانه دارويي مشخص و با ارايه كد ملي و تحت سهميه‌هاي محدود عرضه شود.
صاحب يك داروخانه منتخب در شهر قدس هم به «اعتماد» گفت كه ويال انسولين رگولار و NPH پوشش بيمه‌اي 95 درصدي دارد و هيچ محدوديتي هم در توزيع ندارد ولي بيماران مي‌آيند و اصرار بر همان نوع كمياب آنالوگ دارند كه اين داروخانه‌دار هم ناچار شده اين شكل دارو را فقط به بيماراني بفروشد كه نسخه متخصص غدد ارايه كنند اما تاكيد مي‌كند كه انسولين‌هاي آنالوگ ايراني و خارجي هم تحت پوشش بيمه هستند و بيماران فقط 10 درصد از قيمت دارو را پرداخت مي‌كنند.
صاحب يكي ديگر از داروخانه‌هاي منتخب در جنوب تهران به «اعتماد» مي‌گويد كه سهولت استفاده در استفاده از انسولين‌هاي آنالوگ، دليل اصلي ترجيح به ويال‌هاي انسولين رگولار و NPH است و تاكيد مي‌كند: «از افت و خيز مد در بازار طبابت غافل نشويد. بيماران، مثل بچه‌هاي بازيگوش، گاهي هم به دست همديگر نگاه مي‌كنند و كافي است از پزشك‌شان بشنوند كه مثلا فلان بيمار، مدت‌هاست كه انسولين رگولار را كنار گذاشته و حالا از نوع آنالوگ استفاده مي‌كند. اين حس رقابت‌جويي، قدرت تفكر را از بيمار مي‌گيرد و حاضر است به هر قيمت، خودش را با مد روز وفق دهد. البته پزشك هم بي‌تقصير نيست. پزشك بايد بيمار را تفهيم كند كه داروي موجود، يعني داروي خوب مگر آنكه عوارض آسيب‌رسان داشته باشد. چطور بيمار تا 10 سال قبل انسولين رگولار استفاده مي‌كرده و هيچ مشكلي نداشته ولي حالا اگر انسولين قلمي نزند، قندش افت مي‌كند؟»
جو مسمومي كه اين روزها به دنبال اطلاع‌رساني غلط شبكه‌هاي اجتماعي در جمعيت بيماران ديابتي ايجاد شده، شائبه كهنه ويزيتوري براي برخي داروهاي برند را هم پررنگ مي‌كند. اگر كيفيت يك دارو يا ميزان تاثير‌گذاري آن يا حتي شدت عوارض احتمالي در ويال‌هاي انسولين رگولار و NPH يا حتي انسولين‌هاي آنالوگ ايراني يا ساير برندهاي موجود در بازار غير از توليدات شركت نوانورديسك، در اين سال‌ها توسط جامعه پزشكي زير سوال رفته بود، حالا قابل باورتر بود كه كمبود و ناياب شدن دو مدل از انسولين‌هاي آنالوگ يك برند، آسيب جسمي به بيماران ديابتي بزند. «اسدالله رجب»؛ رييس هيات‌مديره انجمن ديابت ايران در گفت‌وگو با «اعتماد»، احتمال چنين شائبه‌اي را رد يا تاييد نمي‌كند اما خطاب به بيش از 500 هزار بيمار ديابتي نيازمند تزريق روزانه سه نوبت انسولين مي‌گويد: «بر اساس نتايج تحقيقات باليني، كيفيت انسولين آنالوگ با انسولين انساني (ويال‌هاي تزريقي با سرنگ) هيچ تفاوتي ندارد و تنها فرق، سرعت اثرگذاري آنهاست به اين معنا كه ممكن است انسولين آنالوگ، سريع‌تر اثر كند و انسولين انساني، اثرگذاري كندتر داشته باشد كه اتفاقا براي بيماران ايراني به دليل فرهنگ غذايي رايج در كشورمان كه متمايل به غذاهاي سرخ كرده و چرب و شيرين است، هر چه تاثير‌گذاري انسولين كندتر باشد، مثل يك ميان وعده غذايي عمل مي‌كند و نياز بيمار به مصرف دوز جديد، ديرتر اتفاق مي‌افتد.»
رجب با تاكيد بر اينكه انسولين براي بيماران ديابتي، يك مايع حيات است، از بيماراني كه اين روزها سرگردان تهيه برندهاي ناياب انسولين آنالوگ شده‌اند، مي‌خواهد كه به خاطرات 20 سال و 30 سال قبل خود رجوع كنند؛ به نيمه دهه 70 كه تنها داروي موجود براي بيماران ديابتي، ويال‌هاي انسولين رگولار و قابل تزريق با سرنگ بود و به سال‌هاي پاياني دهه 60 كه هنوز انسولين در كشور توليد نمي‌شد و بيماران بايد براي دريافت انسولين به بيمارستان‌ها مراجعه مي‌كردند تا تزريق دارو در بيمارستان براي‌شان انجام شود.
رجب مي‌گويد: «اگر انسولين رگولار، ضرر داشت حالا نيمي از بيماران ديابتي ما فوت كرده بودند. بيماران ديابتي ما بايد اين آگاهي را داشته باشند كه سرنگ و پمپ و قلم، ابزار مصرف دارو هستند و آنچه مهم است كيفيت داروست. داروي موجود در داروخانه، كالايي است كه كيفيت آن توسط سازمان غذا و دارو تاييد شده و آسيب‌رسان نيست حتي اگر شكل دارويي آن، جديد و به‌روز نباشد. انسولين انساني، امروز در سراسر اروپا و امريكا ميليون‌ها مصرف‌كننده دارد و در كشور آلمان، بيش از 100 هزار بيمار ديابتي مصرف‌كننده ويال انسولين انساني (رگولار يا NPH) هستند كه اگر اين شكل دارويي آسيب‌رسان بود، بسيار زودتر، استفاده آن را ممنوع مي‌كردند.»
بيماران نيازمند در سراسر كشور مي‌توانند براي اطلاع از داروخانه‌هاي منتخب توزيع‌كننده آن دسته از انسولين آنالوگ كه در حال حاضر كمياب است، به سايت سازمان غذاو دارو مراجعه كرده و با مشاهده فهرست استاني داروخانه‌هاي توزيع‌كننده نزديك‌ترين داروخانه به محل زندگي خود را شناسايي و مراجعه كنند. علاوه بر اين سامانه تلفني 1490 هم كارشناساني دارد كه قادر به استخراج ميزان موجودي داروهاي كمياب در داروخانه‌ها و راهنمايي بيماران براي مراجعه به نزديك‌ترين داروخانه در تمام استان‌ها هستند.