ميراث ديجيتال
سارا كريمان
بارگذاري اولين وب‌سايت در شبكه اينترنت به «تيم برنرزلي» به عنوان پدر و مخترع اينترنت در سال 1991 نسبت داده مي‌شود. بي‌شك تصور دنياي امروز بدون حضور و استفاده از فناوري‌هاي دنياي ديجيتال امري بعيد و دور از ذهن است. مگر در شرايطي كه جهان را به صورت كامل در حالت نابودي و فروپاشي در نظر بگيريم. يقينا دستاوردهاي ديجيتال بزرگ‌ترين و فراگيرترين ساخته فكر و دست بشريت است. بدين لحاظ واجد تعريف مفهوم گسترده واژه فرهنگ مي‌شود. اهميت اين مورد بدان درجه است كه سازمان علمي- فرهنگي ملل متحد «يونسكو» سرفصلي را تحت عنوان منشور حفاظت از ميراث ديجيتال به تصويب رسانده است. يونسكو در تعريف ميراث مي‌گويد:«آنچه امروز با آن زندگي مي‌كنيم و آنچه را كه به نسل‌هاي بعدي منتقل مي‌كنيم.» ميراث چيزي است كه از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و ميراث ديجيتال را دربرگيرنده «منابع فرهنگي، آموزشي، علمي و اداري همچنين اطلاعات فني، حقوقي، پزشكي و ساير اطلاعاتي مي‌داند كه به صورت ديجيتال ايجاد شده يا از منابع آنالوگ موجود به شكل ديجيتال تبديل شده‌اند. اما نكته ظريفي در اينجا وجود دارد كه مستلزم توجه است. با دقت در اين تعريف بيشتر به اين نتيجه مي‌رسيم آن دسته از مواد ديجيتالي كه در حقيقت نسخه ديگر و قابل تكثير از مواد فرهنگي ملموس و ناملموس است بايد در فرآيندها و دستاوردهاي نوين، متغير و رو به گسترش تكنولوژيكي حفاظت شوند. اين حفاظت عمدتا با تكثير، نسخه‌برداري و حفظ ابزارهاي مبدل صورت مي‌گيرد. توضيح آنكه برنامه‌هاي ديجيتال مدام در حال پيشرفت هستند و اين بيم وجود دارد داده‌هاي اطلاعاتي موجود كه نيازمند برنامه‌هاي واسط جهت خوانده شدن و اجرا هستند در آينده به سبب تغييرات و از دور خارج شدن برنامه‌هاي قديمي غيرقابل استفاده شوند. همين نگراني‌ها، برخورد با داده‌هاي ديجيتال را در رده مواد فرهنگي قرار مي‌دهد و موزه‌ها به عنوان مامن و بهترين جايگاه حفاظت از داشته‌هاي فرهنگي آماده مي‌شوند تا نقش جديدي را در زندگي بشريت بپذيرند. همچنين به نظر مي‌رسد در مورد محتواي ديجيتال از يك منظر بتوان به دو نوع دسته‌بندي رسيد. دسته اول توليداتي كه نسخه دوم يك ماده فرهنگي هستند به عنوان مثال نسخه ديجيتال يك كتاب تاريخي و يا عكس تهيه شده از يك اثر موزه‌اي كه تاكيد اوليه منشور يونسكو بر حفظ اين توليد و برنامه يا ابزار مبدل اين كدهاست. دسته دوم فرآورده‌هاي برآمده از ابزارهاي ديجيتال هستند كه ما به ازاي فيزيكي ندارند مثل صفحات وب و يا نوشته‌هاي ارسال شده توسط گوشي‌هاي تلفن همراه در قالب پيامك و غيره. با نگاه گسترده‌تر ما به طيف بزرگي از برنامه‌هاي كاربردي برخورد مي‌كنيم كه در مدت زماني كوتاه، جايگاه مهمي در زندگي انسان‌ها پيدا كرده‌اند و پس از مدتي يا دستخوش تغييرات شده و يا كنار گذاشته شده‌اند. اين توليدات چون در برگيرنده بخشي از خاطره جمعي هستند از منظر موزه‌اي بايد حفاظت شده تا به عنوان بخشي از دانش به نسل‌هاي ديگر منتقل شوند. اگرچه همه مواد ديجيتال از ارزش پايدار برخوردار نيستند اما اگر بخواهيم تداوم ميراث ديجيتال حفظ شود، نيازمند رويكردهاي فعال نگه دارنده هستيم. اگرچه ما در ابتداي اين مسير قرار گرفته‌ايم اما با توجه به اهميت موضوع، فعاليت‌هاي مهمي در زمينه وضع قوانين و اقدامات فرهنگي و اجرايي صورت گرفته و در اين زمينه چشم‌انداز روشني رو به آينده وجود دارد. از جمله موزه‌هاي جذاب كه بر مبناي درك اهميت داده‌هاي ديجيتال به عنوان بخشي از داشته‌هاي فرهنگي بشريت شكل گرفته‌اند، موزه اينترنت در موزه ديجيتال سوئد است كه سال 2014 افتتاح شد و تاريخچه اينترنت در سوئد به عنوان كشوري كه به لحاظ ديجيتال خيلي پيشرفته است را به نمايش مي‌گذارد. ذيل اين عنوان همچنين مي‌توان به موزه اينترنت لس‌آنجلس و موزه اينترنت لندن نيز اشاره كرد. در ايران توجه عمدتا معطوف به استفاده امكانات ديجيتال جهت مستندسازي داشته‌هاي ميراث ملموس و ناملموس بوده و ميراث ديجيتال به مرور مورد توجه بيشتري واقع مي‌شود. در راستاي توجه به اين موضوع برنامه «توسعه و كاربري فناوري ارتباطات و اطلاعات ايران در تير ماه 1381 به تصويب رسيد و به دستگاه‌هاي دولتي ابلاغ شد. اما در حال حاضر جاي خالي موزه‌اي كه به طور اخص به موضوع ميراث ديجيتال بپردازد به صورت جدي احساس مي‌شود.