منابع گازي بيروت و تل‌آويو را پاي ميز مذاكره نشاند
وجب‌هاي ارزشمند شرق مديترانه
شهاب شهسواري
روز چهارشنبه، دور دوم از گفت‌وگوهاي نمايندگان لبنان و نمايندگان رژيم اسراييل با وساطت سازمان ملل متحد و ايالات متحده امريكا در مورد تعيين مرزهاي آبي ميان دو طرف برگزار شد. دور اول اين مذاكرات يك ماه قبل و در چهار نشست غيرمستقيم و باواسطه برگزار شده بود. رسانه‌هاي لبناني دور دوم گفتوگوها را بسيار تند و پرتنش توصيف كرده‌اند. كشف منابع گازي در آب‌هاي مديترانه شرقي، اختلاف‌هاي مرزي ميان لبنان و رژيم اشغالگر همسايه جنوبي‌اش را از زمين به دريا برد. جايي كه زاويه خط مرزي كه آب‌هاي داخلي دو طرف را از يكديگر جدا مي‌كند، مي‌تواند ميلياردها مترمكعب گاز طبيعي بيشتر يا كمتر براي هر طرف ايجاد كند. به گفته تحليلگران نمايندگان بيروت در اين مذاكرات تلاش مي‌كنند تا حداكثر ميزان ممكن سرزمين را از طرف مقابل دريافت كنند. دولت لبنان بارها تاكيد كرده است كه مذاكرات حاضر به معناي مذاكرات عادي‌سازي روابط يا صلح با همسايه اشغالگر جنوبي نيست، بلكه فقط مذاكرات فني براي تعيين خط مرزهاي آبي ميان دو كشور است. با اين حال مقاومت لبنان با بدبيني به اين گفتوگوها نگاه مي‌كند و معتقد است كه اين مذاكرات تحت فشار تهديد تحريم‌هاي ايالات متحده امريكا و وضعيت بد اقتصادي لبنان، ممكن است مذاكراتي از موضع ضعف باشد و طرف مقابل با وعده‌هاي كوتاه‌مدت براي خلاص شدن لبنان از بحران‌هاي جاري، بتواند امتيازهايي بلندمدت از نمايندگان بيروت بگيرد.
خوشبيني موهوم واشنگتن
بعد از سه سال تلاش از سوي امريكا و سازمان ملل متحد، عاقبت بيروت و تل‌آويو مهرماه سال جاري اعلام كردند كه براي مذاكره در مورد مرزهاي آبي آمادگي دارند. درست يك هفته بعد از آنكه بحرين و امارات متحده عربي، توافقنامه عادي‌سازي روابط با رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين را امضا كردند، دولت امريكا با اشتياق از يك «پيروزي تاريخي جديد» و مذاكرات مرزي ميان لبنان و تل‌آويو با ميانجيگري واشنگتن و سازمان ملل خبر داد. اين مذاكرات در طول دو هفته گذشته در دو نشست برگزار شده‌اند و به نظر مي‌رسد كه چندين نشست ديگر براي به نتيجه رسيدن آن لازم باشد، چراكه با كشف منابع انرژي در مديترانه، آب‌هاي شرق اين دريا بيش از هر زمان ديگري براي كشورهاي ساحلي ارزشمند شده‌اند. به گزارش رسانه‌ها، هر دو طرف نقشه‌هايي را ارايه داده‌اند كه زاويه خط مرزي ميان دو طرف به شكل قابل توجهي به نفع يكي از طرفين شيب پيدا كرده است. اين اختلافات عظيم باعث مي‌شود كه خوشبيني در مورد دستاوردي عظيم از اين مذاكرات تا حد زيادي موهوم به نظر برسد. با اين حال برخي مقام‌هاي امريكايي در مورد دورنماي توافق صلح ميان بيروت و تل‌آويو حرف مي‌زنند. هر چند رييس‌جمهور، رييس مجلس و مقام‌هاي ارشد مقاومت لبنان هرگونه تلاش را براي عادي‌سازي روابط مردود دانسته‌اند و مذاكرات را منحصرا فني و در مورد مرزهاي آبي توصيف كرده‌اند. هر وجب بيشتر از آب‌هاي سرزميني مي‌تواند براي يك طرف ميلياردها دلار درآمد بيشتر ايجاد كند، در نتيجه به نظر مي‌رسد كه مذاكره‌كنندگان براي وجب به وجب مرزها با يكديگر در ميز مذاكره بجنگند.
آب‌هاي گازدار مديترانه
بيروت و تل‌آويو سال‌هاي سال بود كه در آب‌هاي منطقه به صورت غيررسمي به اكتشاف مشغول بودند، اما كشف ميدان گازي عظيم موسوم به لوياتان كه درست در آب‌هاي مورد مناقشه دو طرف قرار دارد، باعث شد تا ادعاهاي دو طرف در مورد مالكيت بر اين ميدان يا حق بهره‌برداري مشترك از آن جدي شود. سال ۲۰۱۷ رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين كه جز يك مثلث باريك در جنوب كه به ماهيگيران غزه اختصاص داده است، تمام آب‌هاي ساحلي فلسطين را در اختيار خود تلقي مي‌كند، اعلام كرد كه قصد دارد بهره‌برداري از منابع گاز طبيعي ميدان عظيم لوياتان را آغاز كند، امري كه با اعتراض شديد دولت لبنان مواجه شد كه اعلام كرد اين ميدان در آب‌هاي داخلي اين كشور قرار دارد. از زمان كشف ميادين انرژي در آب‌هاي شرق مديترانه، تنش‌هاي منطقه‌اي ميان طرف‌هاي صاحب منفعت در منطقه افزايش يافته است. از يك سو تركيه با يونان و قبرس در مورد مرزهاي آبي درگير است و از سوي ديگر لبنان و رژيم اسراييل. مصر كه پيش از اين مرزهاي آبي خود را با تل‌آويو نهايي كرده بود، با يونان هم قرارداد مرزي امضا كرده است، اما قرارداد مرزي مصر و يونان، با آب‌هاي مورد ادعاي تركيه تداخل دارد. مصر به دنبال كشف ميدان گازي ظهر- كه از آن با عنوان ميدان فوق عظيم ياد مي‌كند - چند اكتشاف بزرگ ديگر هم در آب‌هاي جنوب شرقي مديترانه انجام داده است كه مي‌تواند به تدريج اين كشور را به يك كشور بي‌نياز از واردات انرژي و حتي صادركننده گاز طبيعي تبديل كند.
براي لبنان و اسراييل اما شرايط متفاوت است؛ برخلاف مصر، آب‌هاي سرزميني دوطرف بدون مدعي نيست. ميدان عظيم گاز طبيعي كشف شده در مديترانه مي‌تواند سرنوشت هر يك از دو طرف را به شكل چشمگيري تغيير دهد. ميدان موسوم به لوياتان به حدي ذخاير گازي دارد كه مي‌تواند رژيم اشغالگر را از واردكننده انرژي به يك صادركننده گاز طبيعي تبديل كند. در برابر لبنان در شرايطي كه با شديدترين بحران اقتصادي از زمان جنگ داخلي تاكنون مواجه شده است، به شدت به درآمد حاصل از استحصال گاز از اين ميدان احتياج دارد. لبنان از دو سال و نيم پيش قرارداد حفاري در دو چاه زيردريايي را با كنسرسيوم بين‌المللي متشكل از توتال، اني و نوواتك امضا كرده است.
جنگ هفت دهه‌اي
جنگ لبنان و اسراييل از زمان تاسيس رژيم اشغالگر در مرزهاي شمالي لبنان، هرگز به صورت رسمي پايان نيافته است. هر چند رژيم اسراييل با كمك امريكا توانسته در دهه‌هاي پاياني قرن بيستم توافق‌هاي صلح رسمي با اردن و مصر امضا كند، اما لبنان و سوريه، دو همسايه ديگر فلسطين در مرزهاي شرقي و شمالي اراضي اشغالي، هرگز حاضر به چشم‌پوشي از حقوق خودشان و حق بازگشت آوارگان فلسطيني در سرزمين‌شان نشدند. هر چند اردن سهمي از سواحل مديترانه ندارد، اما مصر بر اساس توافق صلح مرزهاي آبي خود را با رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين مشخص كرده است. رژيم اسراييل سال ۱۹۷۸ رسما بخش‌هاي وسيعي از جنوب لبنان را به تصرف خود درآورد. اين اشغالگري تا سال ۲۰۰۰ كه نهايتا مقاومت حزب‌الله باعث عقب‌نشيني كامل اين رژيم از خاك لبنان شد. از زمان آغاز عقب‌نشيني رژيم اسراييل از خاك لبنان، محدوده موسوم به خط آبي مرز محدوده عقب‌نشيني اين رژيم تعيين شده است، هر چند اين خط با مرزهاي بين‌المللي مورد موافقت سال ۱۹۴۹، منطبق نيست و بخش‌هايي از خاك لبنان را همچنان تحت سلطه نيروهاي اشغالگر نگه مي‌دارد. آتش‌بس ميان لبنان و رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين، بر اساس قطعنامه ۴۲۵ شوراي امنيت سازمان ملل متحد برقرار شده است. اين قطعنامه درست همزمان با هجوم اسراييل به خاك لبنان در سال ۱۹۷۸ صادر شد، اما اجراي آن ۲۲ سال توسط تل‌آويو به تاخير افتاد. بر اساس اين قطعنامه، نظارت بر آتش‌بس در جنوب لبنان، بر عهده نيروهاي موقت سازمان ملل در لبنان (يونيفيل) است. اما جز اختلافات ارضي و ادعاي لبنان مبني بر عدم عقب‌نشيني كامل نيروهاي رژيم اشغالگر از خاك لبنان، مساله مرزهاي آبي موضوع مهم ديگري است كه هنوز بعد از ۷ دهه ميان دو طرف حل نشده باقي مانده است.