هدايت درباره فرديد

صادق هدايت (‌1330‌‌-1281) و احمد فرديد (1373-1289) دو تن از بحث برانگيزترين چهره‌هاي فرهنگي در ايران معاصر هستند. اولي، نويسنده‌اي بسيار سرشناس و در ميان عموم اهالي ادبيات و فرهنگ، بسيار قدرديده و مورد توجه با سرنوشتي اندوهبار و با آثاري كه هر يك بارها توسط اهل تحقيق، در داخل و خارج از ايران، مورد نقد و بررسي و واكاوي قرار گرفته و براساس آنها و زندگي خالق‌شان، آثار گوناگون سينمايي و نمايشي ساخته شده است، دومي، فيلسوفي جنجالي و بحث‌برانگيز با دامنه تاثيري به مراتب محدودتر اما نزد اهل فلسفه و علوم انساني، بسيار شناخته شده و بر شمار قابل‌توجهي از اهالي فكر و فلسفه در ايران اثرگذار كه ديدگاه‌هايش به ويژه در دهه‌هاي شصت و هفتاد خورشيدي، بسيار موثر بود و طرفداري يا مخالف آشكار و صريح با آنها، به يكي از معيارهاي جناح‌بندي فضاي روشنفكري ايران بدل شد.  هدايت و فرديد، با دو خاستگاه اجتماعي و سن و سال حدودا متفاوت، يكي از خانواده‌هاي اشرافي ساكن در تهران و ديگري برآمده از خانواده‌اي احتمالا متمول در يزد، با يكديگر مراوده و آشنايي داشتند و فرديد كه سن و سال كمتري داشته، در نشست و برخاست‌ها و جمع مشهور دوست و رفقاي هدايت حضور داشته است. فرديد همچنين در سال‌هاي پيش از انقلاب، دو مقاله درباره آشنايي خودش با هدايت و ديدگاه‌ها و انديشه‌هاي او مي‌نويسند. در گفتار حاضر در صفحه پيش رو، محمد زارع شيري، دانش‌آموخته و پژوهشگر حوزه فلسفه، ضمن مقايسه اين دو دوست و رفيق، به نقد و بررسي اين مقاله‌ها مي‌پردازد.
اما هدايت نيز به ويژه در برخي نامه‌هايش اشاراتي مستقيم به احمد فرديد دارد. هدايت در گزارش گمان شكن كه ترجمه‌اي از يك متن پهلوي است و در سال 1321 يا 1322 منتشر شده، در حاشيه صفحه 48 به يادداشت مرحمتي «آقاي فرديد» درباره ريشه مشترك احتمالي دو اصطلاح «دهر» و «ديرند» اشاره مي‌كند. اما مهم‌تر از آن 82 نامه مشهور و بسيار مهم هدايت به دوستش حسن شهيد نورايي (1330-1291) است. هدايت در 16 نامه مستقيما به فرديد اشاره مي‌كند. به زعم نگارنده اشارات هدايت به فرديد در اين نامه‌ها، تلويحي اما بسيار هوشمندانه و نشانه شناخت دقيق هدايت از فرديد و گرايش‌ها و رويكردهاي فكري اوست، كوتاه سخن آنكه همين دو جمله، تفاوت اساسي نگاه هدايت به ربوبيت سبحاني فرديد را آشكار مي‌سازد و نشان مي‌دهد كه اين هر دو، به رغم اشتراك نظر احتمالي در شناخت و فهم مشكله ايرانيان، در پاسخ به آن اختلاف نظري عميق و بنيادي داشتند.