گردشگري در برزخ

استراتژي «ماندن در خانه» در مبارزه با كرونا، بيش از همه روي صنعت گردشگري تاثير گذاشت. برخي اطلاعات حاكي است بر اثر كرونا، اروپا12 ميليارد يورو در بخش گردشگري زيان ديده است. رشد سومين صنعت پردرآمد دنيا كه با 1.450 تريليون دلار در آمد سالانه و رشد 3.5 درصدي متوالي از سال2009 به بعد پيشتاز بود، دچار وقفه و رشد پايدار مورد انتظار با ابهام مواجه شد. منطقه يورو: اسپانيا، ايتاليا و آلمان و فرانسه كه گردشگري حياتي‌ترين بخش اقتصادي آنها بود، آسيب جدي ديده‌اند. تا پيش از ظهور كرونا، حدود51 درصد گردشگري، 23ميليون شغل و 39 درصد درآمد گردشگري جهان مربوط به اروپا بود.  گردشگري با بيش از 330ميليون شاغل مستقيم، سهم 10.4 درصدي از اشتغال جهان را دارد. طبق اظهار كارشناسان و اطلاعات مراجع ذي‌ربط بين‌المللي، 120 ميليون شغل گردشگري در معرض خطر قرار گرفته است.
ايران با تدابيري از قبيل حذف ويزا براي گردشگران چيني و... در سال 2020، انتظار ورود11 ميليون نفر گردشگر خارجي را داشت. از نظر فعالان بخش خصوصي، سال98 سال خوبي براي گردشگري نبود. اما امسال با حضور اين مهمان ناخوانده، گفته مي‌شود 97 درصد فعاليت بخش متوقف شده است. بيش از 12هزار راهنماگردشگر بيكار شده‌اند. بسياري از دفاتر خدمات گردشگري، تعطيل، تغيير شغل يا تعديل نيرو كرده‌اند. بسياري از هتل‌ها حتي در شهرهايي مانند مشهد كه با توجه به مولفه فرهنگي- مذهبي، كمتر تحت‌تاثير نوسانات بيروني هستند، تعطيل و هتل‌هاي فعال نيز با ضرايب اشغال۵ تا 20درصد فعاليت مي‌كنند. به سبب ركود بازار گردشگري، حدود ۱۳۰ رشته كسب و پيشه متاثر و مرتبط با گردشگري نيز آسيب جدي ديده‌اند. كشورهاي جهان از جمله حوزه اروپا، تدابيري نسبتا موثر براي كمك به فعالان و بر پا نگهداشت اين صنعت كردند. دستگاه متولي گردشگري نيز در هفته‌هاي گذشته، با احساس سبك شدن اثرات كرونا، دستورالعمل آغاز فعاليت‌هاي گردشگري و سفر مطمئن در چارچوب مراقبت و ايمني چندجانبه خدمات‌دهندگان، گردشگران و ناظران را صادر كرد. اين دستورالعمل‌ها ناظر به گردشگران انفرادي و گروه‌هاي اندك است كه در مفاهيم گردشگري براي احتساب رشد و توسعه در تحولات اقتصادي و اجتماعي گردشگري، شاخص‌هاي گويايي به شمار نمي‌روند. تدبير ديگر، اعطاي تسهيلات به برخي رسته‌هاي گردشگري در قالب 13 رسته كسب و كار خصوصي و تعاوني آسيب‌ديده از كرونا بود كه جدا از اينكه تاكنون اقدام بارزي در اين زمينه مشهود نيست، بخش خصوصي به راهگشا و كارساز بودن آن نيز چندان اميدوار نيست.  چندي پيش، رييس‌جمهور به وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، تاكيد كرد با ابلاغ دستورالعمل‌هاي بهداشتي لازم براي بازگشت فعالان گردشگري و صنايع دستي به چرخه فعاليت، زمينه نقش‌آفريني موثر فعالان گردشگري و صنايع دستي را در تحقق شعار «جهش توليد» فراهم آورد. روحاني با تاكيد بر اينكه چرخه گردشگري در زندگي اقوام و روستاييان مهم است، تاكيد كرد با همكاري ستاد مقابله با كرونا و تبيين و رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي، اقدامات لازم در جهت انجام سفر‌هاي مردم براي پيشبرد امورشان و رونق گردشگري صورت پذيرد. اما اين تدابير و آرزوها، با عود كردن دوباره كرونا و تهديد شيوع فراگير آن با رونق سفرها، بسان افول ستاره فرو نشست. بخش خصوصي به تدابير متوليان در كمك براي سرپا نگهداشتن صنعت گردشگري باور ندارد. نشست‌ها را تشريفاتي و فرمايشي و بي‌نتيجه مي‌داند. همچنين هتل‌ها مصرند كه داراي تمامي امكانات لازم براي پيشگيري از آلودگي ميهمانان به كرونا برابر پروتكل‌هاي اعلام‌شده هستند. راهكارهاي پيشنهادي مراجع ذي‌ربط از جمله ستاد ملي مبارزه با كرونا جز اين است. اخيرا رسانه‌ها تصميمات جديد ستاد ملي مبارزه با كرونا مبني بر كاهش ترددها، دوركاري پنجاه درصد كاركنان در شهرهاي با ضريب خطر بالا، كاربرد تجهيزات بيشتر پيشگيري و... را اطلاع‌رساني كردند. افق‌هاي رونق گردشگري همچنان رو به تيرگي است. برخي كارشناسان و فعالان اين صنعت، نوميدانه از احتمال دوام رشد منفي گردشگري و عدم امكان رونق دوباره اين صنعت تا سال ۲۰۲۵ سخن گفته‌اند. زماني دست‌اندركاران نه تنها تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴- ورود سالانه ۲۰ ميليون گردشگر- بلكه آرزوي جايگزيني گردشگري به جاي نفت و رهايي از اين كالاي استراتژيك تنش‌زا و آشوب‌برانگيز را داشتند. كالايي كه دستاوردش در صد سال اخير براي كشور، بي‌خيالي به برنامه‌ريزي براي اقتصاد و توسعه پايدار و ثمره‌اش مرگ خلاقيت‌هاست. آرزوي يكي از معاونين گردشگري كشور رسيدن روزي بود كه در چاه‌هاي نفت بسته شود تا سياستگذاران و تصميم‌گيران به اهميت اقتصاد گردشگري معطوف شوند.  امروز اما هم نفت و هم گردشگري در مصاف با ريزترين پيكارجوي سلامت انسان، شكسته‌اند. جذاب‌ترين‌ها غالبا شكننده‌ترين‌ها هستند. سلطه كرونا البته برخي رشته‌هاي گردشگري از جمله گردشگري مجازي و الكترونيك، تله مديسين و... را به رونق آورد.  گرچه اميد است كه اين وضع دير نپايد اما  اگر كرونا سالياني همسفر ناخواسته ما در مسير زندگي بود چه؟ آيا نبايد سفر كرد؟ آيا در انزواي خويش و اعتكاف خويش، مي‌توان معاش كرد؟ چگونه چين كه منشا اين ويروس بود، خود با بيشترين جمعيت، كمترين آسيب را از اين بلا ديده است؟ چرا توان داشتن فناوري‌اي كه سوژه مبتلا و ناقل را در محل و بين انبوه جمعيت تشخيص دهد، نداريم؟ امروز ركود بازار، بيكاري شاغلين، مشكلات بيمه و ماليات و درخواست انواع مفاصا حساب از مراكز خدمات گردشگري، اخبار ناخوشايند تعطيلي دفاتر مسافرتي و هتل‌ها و بعضا رويكرد به فروش هتل‌ها، احساس يأس حاكم بر فعالان، در كنار مشكلات اقتصادي و اجتماعي عمومي جامعه، صنعت گردشگري را در برزخ نشانده است. دل‌مشغول‌كننده‌تر از همه نه چرايي بلكه، بي‌پاسخ ماندن پرسش اساسي: چگونگي برون‌رفت صنعت گردشگري از بحران و شرايط مبتلا به، از سوي متوليان و سياستگذاران حاكميتي  و  فعالان  بخش  خصوصي  است.