نهال‌هاي امروز
رادين رحيميان
دانش‌آموزان را مي‌توان نهال‌هايي دانست كه امروز در زمين جامعه كاشته شده‌اند و اميد است روزي به ثمر بنشينند تا بتوانند در كنار درختان بالغ به فعاليت بپردازند و زماني حتي جانشين آنان بشوند. البته تشبيه انسان به عنوان موجودي اجتماعي به امور طبيعي ازجمله تشبيه دانش‌آموز به عنوان نهال به‌طور كامل و مطلق صحيح نيست و بايد به وجوه افتراق آنها توجه كرد؛ نمي‌توان امور طبيعي و انساني را يكسان شمرد اما طبيعتا براي شكل گرفتن هر تشبيهي نياز به وجه شبه داريم كه اينجا قصد پرداختن به وجوه شباهت بين مشبهي به نام دانش‌آموز و مشبه‌بهي به اسم نهال را داريم.
مهم‌ترين اشتراك بين نهال و دانش‌آموز اين است كه هر دو در بستري يكسان با پيشينيان خود يعني درختان پرثمر و افراد بالغ جامعه رشد مي‌كنند پس نمي‌توان دانش‌آموزان را از عرصه‌هاي اجتماعي جدا دانست، زيرا دانش‌آموزي وجود ندارد كه در محيطي خارج از جامعه بشري تحصيل بكند و اساسا چنين امري محال است چون نظام آموزش و پرورش يكي از نهاد‌هاي اجتماعي است. حال ممكن است ميزان مشاركت دانش‌آموزان در عرصه‌هاي اجتماعي مورد مناقشه قرار گيرد.
در اين ايام يعني ۱۳ آبان سالروز شهادت تعدادي از دانش‌آموزان در محوطه دانشگاه تهران مي‌توان بيشتر به نقش اين بازيگران اجتماعي پرداخت. اين واقعه و تسخير سفارت امريكا در تهران به دست جوانان دو فعاليتي است كه بيان‌كننده حضور سياسي و اجتماعي جوانان و نوجوانان است؛ كساني كه نقش خود را به عنوان كنشگران اجتماعي به منصه ظهور رسانده‌اند. براي بررسي اهميت اين نقش و پررنگ بودن آن مي‌توان به وقايع بعد ازآن اشاره كرد كه هر كدام آثار فراواني بر فضاي اجتماعي ايران داشته‌اند پس به هيچ عنوان نمي‌توان نقش اين قشر هر چند كه هنوز به بلوغ نرسيده‌اند را ناديده گرفت.
در عين حال باز هم اين سوال مطرح مي‌شود كه اين ايفاي نقش به چه اندازه‌اي باشد كه نه موجب از بين رفتن نهال‌ها به علت شكنندگي باشد و نه باعث بشود روزي كه هنگام ثمر دادن نهال‌ها رسيد از انجام وظايف اجتماعي خود سرباز بزنند و موجب اختلال در جامعه بشوند. براي جواب اين سوال مي‌توان به روانشناسي رشد مراجعه كرد. در اسلام مراحل رشد انسان تا ۲۱ سالگي به سه مرحله تقسيم مي‌شود كه خب عمده زمان سومين و آخرين دوره دربرگيرنده ايام دانش‌آموزي است. پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند: الولدُ سيدٌ سبع سِنين و عبدٌ سبع سِنين و وزيرٌ سبع سِنين. هفت سال ابتدايي كه كودكان هنوز به‌طور كامل وارد چرخه آموزش نشده‌اند و نياز جدي‌اي براي آموزش فعاليت‌هاي اجتماعي به كودكان نيست، اما در هفت سال دوم بايد در تاديب اجتماعي دانش‌آموزان كوشيد. دانش‌آموزان در اين سن بايد تدريجا با ارزش‌ها و هنجار‌هاي مقبول آشنا بشوند و در انتها از آنان انتظار مي‌رود كه بتوانند در حد خودشان هنجار‌ها و ارزش‌ها را بشناسند و توانايي تمييز دادن رفتارهايي كه موجب ترقي آنان در جهان اجتماعي مي‌شود را با رفتارهايي كه موجب طرد شدن آنان مي‌شود، داشته باشند.
در راستاي تحقق اين امر اي كاش آموزش و پرورش ما به جاي اينكه كتبي مثل تفكر و سواد رسانه‌اي، تحليل فرهنگي و انسان و محيط زيست را كه در سال‌هاي پاياني تحصيل كه تقريبا نظام ذهني دانش‌آموزان شكل گرفته است را وارد بودجه‌بندي آموزشي كند، از مقاطع تحصيلي پايين‌تر اين كتاب‌ها را البته متناسب با درك هر سن وارد برنامه درسي كند. به‌طور خلاصه در هفت سال دوم است كه دانش‌آموزان بايد الفباي زندگي اجتماعي را بياموزند.
پيامبر گرامي اسلام مي‌فرمايند: هفت سال سوم انسان به مثابه وزير و مشاور است و در اين هفت سال است كه مي‌توان از دانش‌آموزان توقع داشت به تدريج وارد فعاليت‌هاي اجتماعي بشوند البته به شرطي كه در هفت سال دوم نظام آموزشي توانسته باشد دانش‌آموزان را با نقش خود و ديگر اجزاي جامعه آشنا كرده باشد. در راستاي كمك به ورود دانش‌آموزان از مرحله نوجواني و جواني به بزرگسالي مي‌توان از فعاليت‌هاي تشكيلاتي استفاده كرد كه مي‌توانند با فراهم كردن محيطي آزمايشي به عبور از هفت سال سوم به بزرگسالي و تبديل شدن به درختاني پرثمر بسيار كمك كنند. در همين راستا در كشور ما مي‌توان به ظرفيت سازمان دانش، انجمن‌هاي اسلامي و بسيج دانش‌آموزي اشاره كرد كه برگزار كننده و مجامع قانوني فعاليت‌هاي تشكيلاتي هستند و مي‌توانند با دخالت دادن جوانان در حد خودشان براي انجام امور كشور به آشنايي جوانان با نقش خودشان كمك بسزايي كنند.
در واقع هفت سال آخر است كه از دانش‌آموزان توقع مي‌رود نقشي كه جامعه به آنان محول كرده است را بر عهده بگيرند و انجام آن را تمرين كنند تا بتوانند در هنگام بزرگسالي از ايفاي نقش خود به خوبي بر بيايند و موجب رشد و تعالي جامعه بشوند. جوانان كشور ما نشان داده‌اند كه هرگاه نياز باشد و زمان اقتضا كند، دلاورانه و شجاعانه در عرصه‌هاي اجتماعي حضور داشته‌اند و امروز اميد مي‌رود با فراهم كردن محيطي مناسب براي پرورش آنان همچون گذشته حضوري پررنگ در فضاي اجتماعي كه روزي خود نيز تبديل به كنشگران اصلي آن مي‌شوند، داشته باشند.
عضو مجلس دانش‌آموزي