نخستين اقدام‌هاي دولت جديد امريكا در چه حوزه‌هايي خواهد بود؟
سنگلاخ پيش پاي بايدن
شهاب شهسواري
ساعتي بعد از آنكه جو بايدن، نامزد حزب دموكرات براي انتخابات رياست‌جمهوري 2020 امريكا، به عنوان برنده انتخابات و رييس‌جمهور منتخب امريكا معرفي شد، رسانه‌ها گمانه‌زني در مورد اولين اقدام‌هاي دولت آينده او را آغاز كردند. راي‌دهندگان به بايدن با بسياري از اقدام‌ها و سياست‌هاي ترامپ مخالفند، اما برگرداندن همه تصميم‌ها و سياست‌هاي ترامپ، به سادگي امكان‌پذير نيست. روزنامه واشنگتن‌پست، به نقل از منابع آگاه نزديك به كارزار انتخاباتي بايدن نوشته است كه جو بايدن، درست بعد از مراسم تحليفش قصد دارد با امضاي چند فرمان اجرايي، برخي از سياست‌هاي اتخاذ شده از سوي دولت ترامپ از جمله خروج از پيمان آب و هوايي پاريس، دستور خروج از سازمان بهداشت جهاني، دستور منع ورود اتباع كشورهاي مسلمان به امريكا و دستور ممانعت از اجراي قانون تابعيت فرزندان مهاجران غيرقانوني را امضا كند. به نوشته واشنگتن‌پست، بايدن همچنين قصد دارد كه حتي پيش از تحليف رسمي‌اش يك كميته مشورتي براي مقابله با همه‌گيري بيماري كرونا ايجاد كند. به نوشته اين روزنامه بايدن روز دوشنبه يك كارگروه ويژه براي مقابله با شيوع جهاني كرونا تشكيل مي‌دهد. بر اساس اين گزارش كارگروه مذكور به رياست مشترك ويوك مارتي، جراح كل پيشين دولت امريكا و ديويد كسلر، كميسيونر پيشين اداره كل غذا و داروي امريكا اداره خواهد شد. اما همه وعده‌ها و سياست‌هاي بايدن به اين راحتي اجرايي نخواهد شد. مسائل سياست خارجي و سياست‌هاي فدرال كه نياز به قانونگذار در كنگره داشته باشد، قاعدتا چندين ماه وقت دولت بايدن را خواهد گرفت و به احتمال زياد برگرداندن تصميم‌ها و سياست‌هاي ترامپ در بسياري از اين حوزه‌ها، غيرممكن يا دست‌كم بسيار مشكل خواهد بود. يكي از مشكلاتي كه از سوي رسانه‌ها به عنوان مانع در برابر آغاز سريع سياست‌هاي دولت جديد عنوان شده، مساله تيم انتقال قدرت است. به صورت رايج در امريكا از زمان تعيين سرنوشت انتخابات و تعيين رييس‌جمهور منتخب، يك تيم انتقال قدرت موازي با تيم حاكم در كاخ سفيد مستقر مي‌شوند تا مراتب تغيير سياست‌ها و تغيير حكومت را اجرايي كنند. به صورت سنتي، تيم حاكم با تيم انتقالي همكاري مي‌كند تا زمينه‌ها براي اجراي سياست‌هاي تيم جديد آماده شود و عملا رويكرد سياست‌هاي دولت به تدريج به رويكردهاي جديد تبديل شود. با اصرار دونالد ترامپ بر عدم پذيرش نتيجه انتخابات،احتمالا آمادگي كافي در كاخ سفيد براي همكاري با تيم انتقالي وجود نداشته باشد. در چنين شرايطي، اجراي سياست‌هاي دولت بايدن با تاخيرهاي بيشتري مواجه خواهد شد.
ميدان مين سياست خارجي
بايدن در اولين ماه‌هاي رياست‌جمهوري‌اش با تعدادي از موضوع‌هاي فوري و حياتي مواجه است كه مانند ميداني مين‌گذاري شده در مقابل دولت او قرار گرفته‌اند. اقدام‌هاي ترامپ در سياست خارجي، از جمله توافق با طالبان و وعده خروج كامل نظاميان از افغانستان، خروج امريكا از برجام، ناتواني امريكا از توافق با روسيه براي استمرار حيات معاهدات كنترل تسليحات هسته‌اي، خروج از سازمان‌هاي بين‌المللي از يونسكو و شوراي حقوق بشر گرفته تا سازمان جهاني بهداشت و پيمان آب و هوايي پاريس، همگي مسائلي هستند كه بايدن بايد دست‌كم در سال اول رياست‌جمهوري خود براي آنها تصميم جدي بگيرد. مساله رابطه با چين، رابطه با روسيه، مناقشه شبه‌جزيره كره، رابطه با ايران و قطع رابطه دولت ترامپ با فلسطيني‌ها، از جمله مسائلي است كه رسيدگي به آنها شايد بيشتر از چند فرمان اجرايي و چند ماه ابتدايي رياست‌جمهوري وقت ببرد. در عين حال مشخص نيست كه تا چه اندازه دولت بايدن، عملا با برخي اقدام‌هاي ترامپ مخالف باشد. تلاش ترامپ براي برقراري رابطه با كره شمالي، انتقال سفارت ايالات متحده امريكا در سرزمين‌هاي اشغالي فلسطين به قدس اشغالي يا امضاي توافقنامه‌هاي عادي‌سازي روابط ميان دو كشور عربي با رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين، از جمله سياست‌هايي است كه به احتمال بسيار زياد از سوي دولت جديد هم استمرار خواهد يافت و ممكن است تغييري در آنها ايجاد نشود. هر چند اگر دولت بايدن قصد داشته باشد جايگاه پيشين امريكا در ميانجيگري در موضوع فلسطين را احيا كند، قطعا براي بازگشت روابط امريكا با طرف فلسطيني، بايد برخي از اين سياست‌ها را متوقف كند.
پيمان‌هاي كنترل تسليحات
روز پنج فوريه سال 2021، درست 15 روز بعد از مراسم تحليف برنامه‌ريزي شده براي جو بايدن، موعد انقضاي معاهده كنترل تسليحات هسته‌اي نيواستارت فرا مي‌رسد. دولت ترامپ در طول يك سال گذشته بهرغم برگزاري دو دور مذاكره با روسيه، نتوانست به توافقي براي تمديد اين معاهده يا امضاي معاهده‌اي جديد برسد. معاهده نيواستارت، از جمله معاهداتي است كه از دهه 1980 ميان امريكا و شوروي و پس از آن روسيه، براي كنترل تعداد كلاهك‌هاي هسته‌اي و كوچك كردن زرادخانه‌هاي هسته‌اي اين دو ابرقدرت هسته‌اي امضا شد. توافق استارت (START) سال 1991 ميان جورج هربرت واكر بوش، رييس‌جمهور پيشين امريكا و ميخاييل گورباچف، رهبر وقت اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي امضا شد. اين پيمان پيش از آنكه در سال 2011 منقضي شود با پيمان مسكو مشهور به سورت (SORT) جايگزين شد. سال 2011 و يك‌سال پيش از انقضاي پيمان مسكو، بعد از آنكه مذاكرات براي تدوين پيمان استارت 2 با شكست مواجه شد، دولت باراك اوباما و ديميتري مدودف، روساي جمهور امريكا و روسيه، توافق نيواستارت (New START) را امضا كردند. اين توافق 5 فوريه سال آينده ميلادي، اواسط بهمن ماه سال جاري شمسي منقضي مي‌شود. ماه گذشته ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه پيشنهاد داد كه پيمان نيواستارت براي يك‌سال ديگر تمديد شود، اما اين پيشنهاد با موافقت دولت ترامپ مواجه نشد. حالا تيم انتقالي دولت بايدن، بايد دست‌كم براي توافقي موقت براي تمديد اين توافق مهم كنترل تسليحات هسته‌اي آماده شود. دولت دونالد ترامپ، سال گذشته از توافق كنترل نيروهاي هسته‌اي ميانبرد (INF) ميان روسيه و امريكا هم خارج شده بود. مشخص نيست كه آيا دولت آينده امريكا براي از سرگيري تعهد به توافق INF يا توافقي جديد با روسيه در مورد موشك‌‌هاي هسته‌اي ميانبرد، تمايل داشته باشد. كارشناسان معتقدند كه انقضاي نيواستارت و عدم تعهد امريكا و روسيه به INF باعث از سرگيري يك مسابقه تسليحات هسته‌اي خطرناك خواهد شد.
تكيه بر اختيارات رياست‌جمهوري
بر اساس گزارش‌ها تيم انتقال قدرت بايدن، قصد دارند با توجه به پيچيدگي شرايط اكثريت دموكرات‌ها در كنگره امريكا و احتمال استمرار سلطه جمهوري‌خواهان بر سنا، براي برگرداندن برخي از اصلي‌ترين سياست‌هاي اجرا شده توسط ترامپ در دوران رياست‌جمهوري‌اش، از اختيارات رياست‌جمهوري بهره‌گيري كنند و مسائلي را كه مي‌توان با دستور رييس‌جمهور حل كرد به قوه مقننه نسپارند. بر اساس آخرين آمار شمارش آراي انتخابات كنگره امريكا، هر چند پيش‌بيني مي‌شود دموكرات‌ها در مجلس نمايندگان در ابعادي كوچك‌تر از گذشته اكثريت خود را حفظ كنند، اما به احتمال زياد نتيجه تقسيم كرسي‌هاي سنا به انتخابات دور دوم در ايالت جورجيا موكول خواهد شد كه دو كرسي اين ايالت دو ماه ديگر تعيين سرنوشت مي‌شوند. در حال حاضر پيش‌بيني مي‌شود 48 كرسي قطعي سنا به دموكرات‌ها و متحدان مستقل‌شان برسد و 50 كرسي سنا در اختيار جمهوري‌خواهان باقي بماند. دو كرسي ايالت جورجيا، تنها بخت دموكرات‌ها براي 50-50 كردن كرسي‌هاي سناست. اين دو كرسي تا پيش از انتخابات در اختيار جمهوري‌خواهان بود و همزمان با انتخابات رياست‌جمهوري براي تعيين سرنوشت آنها راي‌گيري شد، اما نهايتا هيچ يك از نامزدهاي دموكرات و جمهوري‌خواه براي دو كرسي نتوانستند بيش از 50 درصد آرا را براي راهيابي به سنا به دست بياورند. اگر دو نامزد دموكرات، بتوانند رقباي جمهوري‌خواه خود را در انتخابات 5 ژانويه شكست دهند، آنگاه تعداد كرسي‌هاي دو حزب مساوي مي‌شود كه با توجه به انتخاب رييس‌جمهور دموكرات، راي تعيين‌كننده بن‌بست‌شكن معاون رييس‌جمهور، در اختيار دموكرات‌ها خواهد بود. بر اساس گزارش واشنگتن‌پست، اقدام‌هاي ديگري از جمله امضاي فرمان اجرايي عدم دخالت كاركنان كاخ سفيد در تحقيقات قضايي، پس گرفتن نزديك به 100 فرمان اجرايي دونالد ترامپ در مورد مسائل مربوط به بيمه سلامت عمومي، بهداشت و محيط زيست نخستين اقدام‌هاي بايدن در كاخ سفيد خواهد بود.
عملي شدن برخي وعده‌هاي جو بايدن، منوط به اكثريت قاطع در مجلس نمايندگان و سناست. بايدن وعده داده است كه برنامه كاهش عمومي ماليات‌ها را كه جمهوري‌خواهان در آغاز دوران رياست‌جمهوري ترامپ تصويب كردند، جايگزين كند. وعده ديگري كه دموكرات‌ها چندين دوره است پيگيري آن را به راي‌دهندگان‌شان وعده مي‌دهند، سختگيرانه‌تر كردن قوانين فروش اسلحه و مسووليت كيفري توليدكنندگان است. وعده بايدن ارسال لايحه‌اي براي پركردن حفره‌هاي قانوني كه باعث مي‌شود توليدكنندگان از مسووليت كيفري به خاطر استفاده غيرقانوني از سلاح‌هاي‌شان فرار كنند و همچنين افزايش سختگيري‌هاي مربوط به بررسي سوابق خريداران اسلحه است. جمهوري‌خواهان به شدت مخالف چنين تغييراتي در قوانين امريكا هستند و در صورت ارايه لوايحي در مورد افزايش ماليات‌هاي ثروتمندان و سختگيري در قوانين خريد و فروش اسلحه از تمام توان خود براي جلوگيري از تصويب آن استفاده خواهند كرد. به همين دليل حتي اگر اكثريت شكننده‌اي در سنا نصيب دموكرات‌ها شود، احتمال اينكه جمهوري‌خواهان بتوانند با جذب يكي، دو راي دموكرات اين پيشنهادها را با شكست مواجه كنند، زياد است. پروژه اصلاح قوانين مهاجرتي نيز پرونده ديگري است كه پرداختن به آن براي دولت بايدن بسيار مشكل خواهد بود. دولت‌هاي اوباما و ترامپ، هر چند اقداماتي براي تغيير در نظام مهاجرت امريكا انجام دادند، اما هيچ يك موفق نشدند كه اهداف مهاجرتي‌شان را به صورت يك قانون جامع در امريكا حاكم كنند. جو بايدن وعده داده است تا قانون جامعي براي مهاجرت تهيه كند، اما بعيد به نظر مي‌رسد كه دست‌كم در يك‌سال اول رياست‌جمهوري، فرصتي براي او ايجاد شود تا چنين قانوني را به تصويب كنگره برساند. بهرغم مشكلات احتمالي رويارويي با سنايي كه اكثريت آن در اختيار جمهوري‌خواهان باشد، جو بايدن در سابقه چند دهه‌اي عضويتش در سناي امريكا، به سياستمداري معامله‌گر مشهور شده بود كه مي‌تواند دو سوي راهروهاي سنا را به يكديگر وصل و اختلافات ميان دو حزب را با مذاكره حل و فصل كند. مشخص نيست حزب جمهوري‌خواه تا چه اندازه مايل به همكاري با يك دولت دموكرات باشد و جو بايدن تا چه اندازه هنرهاي معامله‌گري و مذاكره‌اش را از دوران سنا به خاطر داشته باشد، اما دور از ذهن نيست كه دولت جو بايدن بتواند با ايجاد نوعي اجماع ملي، برخي از سياست‌هاي مرضي‌الطرفين را با همكاري كنگره عملي كند. شايد يكي از اين سياست‌ها كه در روزهاي اول بتواند شكلي از اجماع و اتحاد ميان دو حزب را نشان دهد، قانونگذاري‌هاي فدرال در مورد مبارزه با شيوع كرونا باشد.