تركيه و انتخابات امريكا
محمود فاضلي
انتخابات امريكا تاكنون در هيچ دوره‌اي به اين اندازه در تركيه از نزديك دنبال نشده بود. اردوغان با تاخير پيروزي بايدن را تبريك گفت و در پيام كوتاهش اظهار اميدواري كرد «نتايج انتخابات براي ملت دوست و هم‌پيمان امريكا مفيد باشد. روابط تركيه و امريكا استراتژيك است و امروز چالش‌هايي كه ما در سطح جهاني و منطقه‌اي مقابل آنها هستيم از ما مي‌طلبد اين روابط را بر اساس منافع و ارزش‌هاي مشترك توسعه داده و تقويت كنيم.»
روابط دوجانبه تركيه و امريكا در برخي موضوعات سياسي و نظامي به خوبي پيش نمي‌رود. تركيه و امريكا اگرچه هم‌پيمان هستند، اما سياست خارجي و رويكرد امريكا در دوران دولت ترامپ نسبت به تركيه چندان راضي كننده نبود. در دوره ترامپ روابط تركيه با امريكا، هيچ يك از مسائل دوجانبه و منطقه‌اي به شكل مورد نظر تركيه به نتيجه نرسيد و تركيه در رابطه با سوريه از امريكا حمايت مورد نظر خود را دريافت نكرد.
همزمان گروهي از مقامات امريكا معتقدند بايدن به خوبي بر اهميت تركيه واقف است و بايدن هم‌پيمانان‌مان امريكا را در اسرع وقت گرد هم خواهد آورد. تركيه براي امريكا بسيار مهم است و كشوري نيست كه با آن روابط مستحكم برقرار نشود. بايدن نيز اين را خوب مي‌داند. او براي روابط با تركيه اهميت بسياري قائل است و براي ارتقاي آن به شكلي كه براي هر دو كشور منافع بيشتري داشته باشد، تلاش خواهد كرد. اما گروهي ديگر معتقدند با انتخاب بايدن او در مقابل تركيه موضع قوي‌تري اتخاذ خواهد كرد. برخي انتخاب بايدن را «پايان دوره اردوغان» ارزيابي و در اين چارچوب پرونده‌هايي را مطرح مي‌كنند كه هر يك مي‌تواند اردوغان را با مشكل مواجه كند، امريكا مي‌تواند از اين پرونده استفاده ابزاري كرده و تركيه را به مسيري كه مي‌خواهد، هدايت كند.
رويكرد دولت جديد امريكا در موضوعاتي همچون سوريه، شرق مديترانه، عراق، آذربايجان، قبرس، مناسبات آنكارا –آتن بر تركيه اثرگذار خواهد بود. تركيه از موضع امريكا در چارچوب تنش شرق مديترانه ناراحت است. بايدن در مسائل بين تركيه و يونان و در مساله قبرس همواره از مواضع يونان حمايت كرده و در تحولات شرق مديترانه رويكرد ضد تركيه اتخاذ كرد. سفر اخير پمپئو به تركيه و ديدار با اسقف اعظم كليساي ارتدوكس مستقر در استانبول با ناخشنودي آنكارا روبه‌رو شد. اين رفتار پمپئو مي‌تواند به مناسبات تركيه - امريكا آسيب وارد كند. پمپئو حتي قبل از اينكه وزير خارجه شود، اظهارات توهين‌آميزي عليه اردوغان داشت و حمايت پمپئو از قبرس (يوناني‌نشين) ادامه داشت. به اعتقاد تركيه چون دوره ماموريت پمپئو به پايان مي‌رسد، شوونات وزارت خارجه امريكا را به جاي نياورده و عدم ديدارش با مقامات تركيه به منافع امريكا صدمه مي‌زند. گروهي واكنش امريكا به تبديل كاربري اياصوفيه به مسجد و مخالفت با سياست‌هاي تركيه در رابطه با آذربايجان را تنها منجر به تقويت اردوغان و تشديد مخالفت افكار عمومي با امريكا مي‌دانند. بايدن همواره از ادعاي نسل‌كشي ارامنه حمايت كرده است. اردوغان به‌رغم مخالفت‌هاي امريكا، از روسيه سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 خريداري كرد. خلوصي آكار وزير دفاع ملي تركيه اخيرا پيشنهاد تركيه براي تشكيل يك كارگروه مشترك جهت بررسي و رفع نگراني‌هاي امريكا در خصوص سازگاري جنگنده‌هاي اف-35 و سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 را مطرح كرد. به گفته او اين سامانه دفاع موشكي، به همان شكلي كه در برخي كشورهاي عضو پيمان ناتو به كار برده مي‌شود، در تركيه مورد بهره‌برداري قرار خواهد گرفت. ترك‌ها بارها تكرار كرده‌اند كنترل و آمادگي‌هاي مربوط به سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 كه از روسيه خريداري كرده طبق برنامه ادامه دارد. با خريد سامانه‌هاي دفاع موشكي، بسياري از دموكرات‌ها خواستار اعمال تحريم عليه تركيه شدند. با پيروزي بايدن در انتخابات امريكا، تركيه به فعاليت‌هاي خود در موضوع اعاده فتح‌الله گولن و ساير اعضاي اين گروه ادامه مي‌دهد. وزارت دادگستري تركيه تاكنون 7 پرونده جداگانه در مورد اعاده گولن به امريكا فرستاده است. تركيه بعد از هر انتخابات در امريكا، درخواست خود براي اعاده گولن و اعضاي گروهش از امريكا را تكرار مي‌كند و انتظار مي‌رود در اولين ديدار دوجانبه اردوغان- بايدن اين موضوع مجددا مطرح شود. اما با توجه به سياست‌هاي حمايتي بايدن از گروه گولن مشخص نيست وي چه پاسخي به درخواست اردوغان دهد. احتمال مي‌رود او نيز مانند روساي جمهوري قبلي به تاكتيك سرگرم كردن تركيه ادامه دهد. پس از پيروزي بايدن در انتخابات، بعضي از اعضاي گروه گولن در شبكه‌هاي اجتماعي پيام‌هايي در حمايت از بايدن منتشر كردند. مساله كردها نيز مي‌تواند يكي از مسائل مهم در مناسبات دوجانبه باشد. حساسيت‌هاي بايدن با ترامپ تفاوت دارد. بايدن خروج از سوريه و عراق در شرايطي كه هنوز تهديد داعش ادامه دارد را صحيح ارزيابي نمي‌كند. اين نيز به معناي ادامه مشاركت با كردها در سوريه است. در موضوع پ.ك.ك احتمال بروز تغييراتي در سياست‌هاي بايدن وجود دارد. حمايت امريكا از پ.ك.ك/پ.ي.د و ارسال هزاران كاميون حاوي سلاح به سوريه نيز هميشه موجب گلايه تركيه بوده است. بايدن در مورد درگيري‌ها در عراق، سوريه و ليبي بر اين باور است كه امريكا بايد نقش رهبري خود را ايفا كند و با اجراي اين سياست، تضادها و اختلاف‌نظرها با تركيه اجتناب‌ناپذير خواهد بود. احتمالا بايدن هم تمايل استفاده از ادلب با حفاظت تركيه، به عنوان يك برگ برنده در برابر دمشق و شركاي آن را حفظ خواهد كرد. بايدن برخلاف ترامپ، ممكن است نظر مساعدي به مكانيسم راه‌حل مشترك ترك - روس در عرصه‌هاي درگيري نداشته باشد. بايدن مانورهاي تركيه در شرق مديترانه را با سياست اين كشور در مورد ليبي مرتبط دانسته و خواستار توقف آن است. مساله قره‌باغ هم به عنوان يك موضوع روز مهم است. بايدن روابط بسيار حسنه‌اي با ارمني‌ها دارد.