نهادهاي حقوق بشري سياست دولت‌هاي اروپايي را عامل موج تازه مرگ پناهجويان مي‌دانند
رها شده در ميان امواج خروشان
شهاب شهسواري
در يك هفته گذشته بيش از 100 پناهجو بر اثر واژگون شدن قايق‌هاي‌شان در آب‌هاي مديترانه جان خود را از دست داده‌اند. با بروز سه حادثه واژگون شدن قايق‌هاي حامل پناهجويان در درياي مديترانه طي هفته گذشته، رقم پناهجويان جان‌باخته بر روي آب‌هاي درياي مديترانه از ابتداي سال 2020 تاكنون به 700 نفر رسيده است. در يك حادثه دلخراش پنجشنبه هفته گذشته دست‌كم 74 پناهجو بر اثر واژگون شدن قايق‌شان در درياي مديترانه جان خود را از دست دادند كه در ميان آنها يك كودك 6 ماهه هم حضور داشت. در اين ميان خبرهايي هم از جان‌باختن و گرفتار شدن پناهجويان ايراني در اروپا و آفريقا منتشر شده است. اوايل آبان‌ماه بود كه يك قايق حامل پناهجويان ايراني كه از طريق كانال مانش از فرانسه عازم بريتانيا بود سرنگون شد و يك خانواده پنج نفره ايراني، از جمله سه كودك جان خود را از دست دادند. 29 ايراني ديگر در ميان 57 سرنشين يك كشتي قاچاقچيان انسان در تركيه بودند كه سه هفته پيش در نزديكي سواحل مصر دچار نقص فني شد. اين 29 نفر اكنون در بازداشتگاه‌هايي در مصر نگهداري مي‌شوند.
فعالان حقوق بشر، با اشاره به فرا رسيدن فصل سرما و نامناسب‌تر شدن وضعيت امنيت درياي مديترانه و ديگر مسير‌هاي عبور و مرور مهاجران در كنار سياست‌هاي سختگيرانه اخير دولت‌هاي اروپايي، به ويژه ايجاد محدوديت براي فعاليت كشتي‌هاي امداد و نجات غيردولتي و همچنين بستن مرزها به دليل شيوع كرونا، پيش‌بيني مي‌كنند كه موج جديد مرگ و مير پناهجويان در دريا، به شكل چشمگيري در ماه‌هاي پيش رو افزايش پيدا كند. در حال حاضر دست‌كم 6 كشتي نجات متعلق به سازمان‌هاي غيردولتي و مردم‌نهاد كه پناهجويان سرگردان را از آب‌هاي مديترانه نجات مي‌دهند، در بنادر ايتاليا متوقف شده‌اند. علاوه بر اين به گفته سازمان‌هاي حقوق بشر و حاميان پناهجويان، وضعيت نگهداري پناهجويان بازداشتي در كشورهايي مانند ليبي، مراكش، مصر و تركيه، به‌شدت وخيم است و بسياري از پناهجوياني كه به شكل اجباري از ميانه راه به اين كشورها مسترد مي‌شوند در مراكز نگهداري پرخطر و زير تهديد خشونت‌هاي شديد زندگي مي‌كنند.سازمان پزشكان بدون مرز با انتشار بيانيه‌اي روز جمعه به‌شدت از سياست‌هاي اتحاديه اروپا در مقابل پذيرش پناهجوياني كه تلاش مي‌كنند از طريق مديترانه به قاره اروپا وارد شوند انتقاد كرد. در اين بيانيه آمده است: «دولت‌هاي اروپايي بايد از فرافكني مسووليت مرگ فجيع اين افراد بر عهده قاچاقچيان بي‌رحم انسان دست بكشند. دولت‌هاي اروپايي بايد بپذيرند كه مرگ دسته جمعي افراد در اين رويدادها، تلفات جانبي تصميم‌هاي حساب شده و سياسي آنها است. قطعا بايد با قاچاق انسان مبارزه شود، اما نه با هزينه كردن جان قربانيان قاچاق انسان، كه به جاي دريافت كمك‌هاي بشردوستانه و حمايت، يا اجبارا به چرخه آزار و حبس بر مي‌گردند يا رها مي‌شوند تا در دريا غرق شوند.»
دولت‌هاي اروپايي
مسوول مرگ پناهجويان هستند
حسيبه حاج صحراوي، مشاور امور بشردوستانه سازمان پزشكان بدون مرز مي‌گويد: «اشك تمساح در مقابل فاجعه‌اي كه مقابل چشم‌مان رخ مي‌دهد، كافي است. مسووليت تمام اين مرگ‌ها فقط بر عهده كشورهاي عضو اتحاديه اروپا است. اين رويدادها نتيجه مستقيم و قطعي سياست‌هاي جنايتكارانه و عدم همكاري و توقيف فعالانه كشتي‌هاي نجات سازمان‌هاي مردم‌نهاد و خيريه است.» اين فعال حقوق بشر ادامه داد: «اينكه كميسيون اتحاديه اروپا و دولت‌هاي اروپايي ادعا كنند از مرگ فجيع پناهجويان غصه‌دار شده‌اند، در بهترين حالت دو رويي و رياكاري است. بايد دورويي را كنار بگذارند و مسووليت‌شان را بپذيرند: سرگرداني و مرگ پناهجويان در دريا، نتيجه مستقيم رويكرد اين دولت‌ها در برابر مهاجرت است.»
بر اساس آمار موجود از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون دست‌كم 700 پناهجويي كه از سواحل ليبي با استفاده از قايق به سمت اروپا حركت كرده‌اند، جان خود را از دست داده‌اند. دست‌كم 267 تن از اين افراد در دو ماهي جان خود را از دست داده‌اند كه كشتي امداد و نجات غيردولتي سي‌واچ4 (Sea Watch 4) توسط مقام‌هاي ايتاليايي در بندر پالرمو توقيف شده است. اين كشتي يكي از شش كشتي امداد و نجات است كه از سوي مقام‌هاي دولت‌هاي اروپايي به بهانه «نگراني‌ها امنيت دريانوردي» از تردد در آب‌هاي آزاد منع شده‌اند. در حال حاضر كشتي امداد و نجات غيردولتي اوپن آرمز (Open Arms) تنها كشتي غيردولتي است كه براي نجات پناهجويان آواره در درياي مديترانه مشغول فعاليت است.
پزشكان بدون مرز در گزارش خود مي‌نويسد: «دولت‌هاي اروپايي به جاي اينكه به تعهدات بين‌المللي خود براي كمك به افراد وامانده بر روي دريا عمل كنند، تصميم گرفته‌اند كه ابزارها و ظرفيت‌هاي امداد و نجات را بيش از پيش محدود كنند. دولت‌هاي اروپايي از يك سو ادعا مي‌كنند كه از اقدام‌هاي بشردوستانه مردم‌نهادهاي امداد و نجات دريايي حمايت مي‌كنند و ارزش اين اقدام‌ها را قدر مي‌شناسند، از سوي ديگر به صورت سازمان‌يافته در حال غيرقانوني اعلام كردن و جرم‌انگاري كردن فعاليت‌هاي اين سازمان‌هاي غيردولتي هستند.
وضعيت وحشتناك
مراكز نگهداري پناهجويان در ليبي
همزمان با اين سنگ‌اندازي‌ها و مانع‌تراشي‌ها از سوي دولت‌هاي اروپايي، دخالت گارد ساحلي ليبي و توقف پناهجويان در ماه‌هاي اخير به شكل چشمگيري افزايش يافته است. در طول يك هفته از 3 تا 9 نوامبر 2020 دست‌كم 1000 پناهجو در آب‌هاي ساحلي ليبي توسط گارد ساحلي اجبارا به خاك ليبي بازگردانده شده‌اند. ويليام هنكويين، مدير برنامه پزشكان بدون مرز در ليبي مي‌گويد: «وضعيت غيرانساني مراكز نگهداري پناهجويان در ليبي، بارها و بارها مستند شده و براي مقام‌هاي اروپايي تشريح شده است. بازداشت بدون محاكمه فقط بخشي از مشكل هزاران انسان آسيب‌پذيري است كه در چرخه خشونت آن گير افتاده‌اند. رهبران و دولت‌هايي كه از بازداشت و استرداد اجباري پناهجويان حمايت مي‌كنند بايد خودشان وضعيت اين مراكز را ببينند و نتيجه اقدامات‌شان را مشاهده كنند.» اين مقام پزشكان بدون مرز در ليبي مي‌گويد: «قتل، گروگان‌گيري و خشونت‌هاي شديد، از جمله شكنجه براي باج‌گيري از فرد بازداشتي يا خانواده‌اش، تهديدهاي روزمره‌اي هستند كه باعث مي‌شوند بسياري از افراد در اين كمپ‌ها و مراكز نگهداري بيش از گذشته به فكر استفاده از هر راهي براي عبور از درا بيفتند.» فعالان حقوق بشر بارها تاكيد كرده‌اند كه بازداشت اجباري پناهجويان در ليبي و مراكز نگهداري پناهجويان در كشورهايي مانند تركيه و يونان يا تلاش براي استرداد آنها به كشوري كه به هر دليل از آن فرار كرده‌اند، نه تنها كمكي به كاهش تلفات و رنج‌هاي اين انسان‌ها نمي‌كند بلكه درست به اندازه رها كردن آنها براي غرق شدن در دريا، خطرآفرين و مرگ‌آور است.
وزارت خارجه پيگير وضعيت 29 پناهجوي ايراني گرفتار در مصر
سعيد خطيب‌زاده در خصوص اخبار منتشر شده در برخي رسانه‌هاي گروهي و شبكه‌هاي اجتماعي در مورد وضعيت تعدادي از هموطنان ايراني كه در مسير مهاجرت در درياي مديترانه شناورشان دچار مشكل شده و هم اكنون در مصر به سر مي‌برند، اظهار داشت: حسب اطلاعات واصله از دفتر حفاظت منافع جمهوري اسلامي ايران در قاهره، روز دوشنبه هفته جاري مورخ ۱۹ آبان، پليس و سپس وزارت امور خارجه مصر در تماس با دفتر حفاظت منافع جمهوري اسلامي ايران در قاهره اطلاع دادند كه نيروي دريايي مصر تعدادي از سرنشينان ايراني يك شناور حامل آنان را در درياي مديترانه كه دچار نقص فني شده و درخواست كمك كرده بود، نجات داده و اكنون اين افراد در مصر و در شهر «مرسا مطروح» هستند. وي افزود: در تماس تلفني مجدد پليس مصر در روز سه‌شنبه، مورخ ۲۰ آبان اطلاع داده شد كه افراد ياد شده در حال انتقال به قاهره هستند و اين افراد در تاريخ ۲۱ آبان جهت احراز هويت به دفتر حفاظت منافع ايران در قاهره منتقل شدند. خطيب‌زاده تصريح كرد: بر اساس اطلاعات دريافتي از دفتر حافظ منافع كشورمان در قاهره، متأسفانه هيچكدام از افراد يادشده در هنگام حضور در دفتر حفاظت از منافع كشورمان داراي اوراق هويتي نبوده‌اند، اما ظواهر امر ايراني بودن آنها را محرز كرده و اظهارات شفاهي نامبردگان با اطلاعات داده شده در يادداشت رسمي صادره از سوي وزارت امور خارجه مصر منطبق بوده و دال بر اين بود كه افراد يادشده با يك فروند شناور از مبدأ تركيه و حامل پرچم كشور تركيه به سمت اروپا در حال عبور بودند كه شناور حامل ايشان دچار حادثه و نقص فني شده و پس از درخواست كمك توسط يك فروند كشتي مصري در عمق درياي مديترانه نجات داده شده‌اند. خطيب‌زاده با اشاره به پيگيري نمايندگي كشورمان در قاهره از وضعيت اين افراد افزود: اين افراد ظاهرا به منظور گذراندن دوران قرنطينه بهداشتي در محلي در شهر «مرسا مطروح» در شمال غربي مصر نگهداري شده و پس از آن براي احراز هويت به قاهره و سپس به دفتر حفاظت منافع ايران منتقل شدند و نظر به همراه نداشتن اوراق هويتي، با تك‌تك افراد گفت‌وگو و مشخصات آنان براساس اظهارات شفاهي ثبت شده و در صورت مساعدت فوري خانواده‌هاي آنان، احراز قطعي هويت در كوتاه‌ترين زمان ممكن صورت خواهد گرفت و هركدام از افرادي كه تمايل به بازگشت به كشور را داشته باشند، با صدور برگ عبور، زمينه بازگشت‌شان به ايران سريعا فراهم خواهد شد و در صورت عدم تمايل، طبيعتا دولت مصر در خصوص آنان حسب قوانين اين كشور تصميم‌گيري خواهد كرد. وي خاطرنشان كرد: دفتر حفاظت منافع جمهوري اسلامي ايران در قاهره بلافاصله پس از اطلاع رسمي از موضوع از سوي دولت مصر، تماس‌هاي مستمر خود را با طرف‌هاي ذي‌ربط در وزارت خارجه و پليس مصر برقرار كرد و اين تماس‌ها و همكاري‌ها براي تعيين تكليف نهايي اين افراد همچنان ادامه دارد. همچنين به هنگام حضور افراد يادشده در نمايندگي ايران نيز حداكثر خدمات و تسهيلات و پذيرايي به آنها صورت گرفته و تقريبا همه آنان موفق شدند با استفاده از امكان ارتباطي نمايندگي، با خانواده‌هاي خود صحبت كنند كه در اين خصوص از حسن برخورد و استقبال گرم نمايندگي كشورمان تشكر و قدرداني كردند. وي افزود: جمهوري اسلامي ايران از اقدام انسان‌دوستانه دولت مصر و نيروي دريايي اين كشور در نجات جان اين مسافران و نيز خدمات رفاهي داده شده به آنان، تشكر و قدرداني مي‌كند.