اختلافات دولت و مجلس بر سر تصميمات اقتصادي و رويكرد سياست خارجي بالا گرفته است
دوئل كلامي سرهنگ و حقوقدان
منازعه سرهنگ و حقوقدان ادامه دارد. اگرچه اين اختلاف ريشه در خاستگاه‌هاي فكري متفاوت دارد، داستان منازعه‌هايي كه به نظر مي‌رسد احتمالا پايان آن مقارن با اتمام كار دولت دوازدهم باشد از مناظره‌هاي انتخاباتي آغاز شد. سال ۹۲ محمدباقر قاليباف رقيب جدي براي حسن روحاني به حساب مي‌آمد و اگرچه با ۶ ميليون راي تقريبا موفق شد يك سوم آراي حسن روحاني را كسب كند اما بسياري معتقدند درگيري‌هاي لفظي كه ميان اين دو در جريان مناظرات درگرفت سرنوشت انتخابات را رقم زد و نمي‌توان گفت كه كنايه «من سرهنگ نيستم، حقوقدانم» حسن روحاني خطاب به قاليباف يا يادآوري «حمله گازانبري» به «سرهنگ» در روند و فرآيند انتخابات بي‌تاثير بود. اين روند در انتخابات رياست‌جمهوري سال ۹۶ هم تكرار و مناظرات تلويزيوني اگرچه كم‌رمق‌تر از دو دوره پيشين اما صحنه اختلافات سياسي جدي و شايد هم به نوعي تداوم «بگم‌بگم‌هاي» مگو شد، اختلافاتي جدي كه حتي پس از پايان رقابت‌هاي انتخاباتي تمامي نداشته و اين روزهاي بحراني هم شاهد تداوم آن هستيم، اگرچه فضاي منازعات امروز با فضاي منازعات انتخابات متفاوت باشد. اگر كنايه‌ها و رويارويي‌ها تا پيش از اين مبتني بر عملكرد گذشته بود، امروز به‌واسطه اينكه دو رقيب انتخاباتي، هر كدام بر مسند رياست يك قوه تكيه زده‌اند، تقابل‌ها معطوف به عملكرد امروز است. اقتصاد با همه كم‌وكيف و ارتباطات داخلي و خارجي و تحريم و ديپلماسي و البته كرونا محورهايي هستند كه روساي دو قوه و اعوان و انصارشان را در مقابل يكديگر قرار داده‌اند تا ملغمه‌اي از انتقاد فني و اختلاف سياسي در عرصه عمومي مطرح شود.
تريبون‌هاي سياسي، نقدهاي اقتصادي
نقد شرايط اقتصادي از چپ و راست شنيده مي‌شود. اقتصاددان، سياستمدار و ديپلمات با هر گرايش سياسي و از نگاه و منظري شرايط اقتصادي امروز را به بوته نقد مي‌كشند. در اين ميان اما برخي فراتر از نقد شرايط موجود و نيم‌نگاهي به اوضاع ديپلماتيك جمهوري اسلامي حمله به دولت را انتخاب مي‌كنند، موضوعي كه از نگاه رييس‌جمهوري مصارف انتخاباتي دارد و حسن روحاني در نشست ديروز هيات دولت اين گروه را خطاب قرار داد و مرثيه‌اي هم از حوادث سال ۹۷ به اين‌سو خواند. او فشار اقتصادي امريكا از سال ۹۷ به بعد را نه تحريم، بلكه جنگ و محاصره اقتصادي توصيف كرد و خطاب به منتقدان گفت كه از تعبيرهاي درست استفاده كنيد؛ چرا كه قبلا هم تحريم داشتيم اما جنگ اقتصادي از سال ۹۷ آغاز شد. او همچنين متذكر شد «به اسم نقد، قواعد بازي سياسي را به هم نزنيم، به اسم نقد دولت، دنبال تطهير امريكا نباشيم، دنبال تبرئه دولت امريكا نباشيم، اين دولت جنايتكار است چرا مي‌خواهيد تبرئه كنيد؟ دولت اخير امريكا دولت جنايتكار است، دولت تروريست است، يك عده مداوم تطهير مي‌كنند، مجاني هم اين كار را مي‌كنند. بعضي از رسانه‌هاي خارجي پول مي‌گيرند و امريكا را تطهير مي‌كنند اما يك عده مجاني امريكا را تطهير مي‌كنند.» رييس‌جمهوري در خلال سخنانش اذعان كرد كه برخي براي انتخابات سال ۱۴۰۰ اين رويه را پيش گرفته‌اند و يادآور شد: «حالا مانده به 1400، هنوز انتخابات مانده، اشكال ندارد براي انتخابات خودتان هر كاري مي‌خواهيد انجام دهيد اما ايجاد روحيه يأس در جامعه خيانت ملي است...» روحاني همچنين از كساني كه اين روزها دولت را با هجمه مواجه مي‌كنند خواست در اين مقطع به دنبال تسويه‌حساب سياسي و جناحي نباشند و از اعضاي دولت نيز درخواست كرد به هيچ عنوان به سمت حاشيه حركت نكنند. در پايان نيز همچون بسياري از سخنراني‌هاي اين مدت اخير گفت كه دست دوستي به سمت همه قوا و اركان كشور دراز كرده و به دنبال تسويه‌حساب سياسي و حاشيه‌سازي نيست. فارغ از حرف‌هاي سربسته و دربسته هميشگي روحاني در جلسات هيات دولت كه مخاطب آن تلويحا مجلس و رييس قوه مقننه است، در يك هفته گذشته ماجراي «بودجه سال ۱۴۰۰» اين اختلافات را در عرصه عمومي عيان كرده است. چند روز پيش بود كه قاليباف از تريبون مجلس بعد از انتقادهاي هميشگي از دولت گفت كه بي‌تفاوتي نسبت به گراني‌ها و رها كردن بازار و بي‌توجهي به توليد ملي، به پاستور و بهارستان و باب‌همايون و ميرداماد ارتباط دارد نه به جورجيا و ميشيگان و آريزونا، پس به مردم آدرس غلط ندهيد. اظهاراتي كه روحاني نيز به آن پاسخي تلويحي داد. پس از آن عبدالناصر همتي، رييس كل بانك مركزي در نامه‌اي از قاليباف خواست كه بانك مركزي را وارد مباحث سياسي و حاشيه‌اي نكند و سپس محمدباقر نوبخت، رييس سازمان برنامه و بودجه نيز در نامه‌اي بار ديگر شرايط تحريمي را يادآور شد و گفت كه مردم ايران به جاي اعانه و يارانه از مديران خود رفع تحريم و برداشتن زانوي زور از گلوي اقتصاد ايران را با حفظ عزت ملي طلب مي‌كنند. اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهوري هم وارد اين منازعه تريبوني شد و تلويحا و بدون اشاره به قاليباف گفت كه برخي اظهارنظرهايي مي‌كنند كه نشان مي‌دهد كم‌ترين آشنايي با اقتصاد ندارند. علاوه بر واكنش‌هاي اين چند روز، فرهاد دژپسند، وزير اقتصاد و دارايي نيز ديروز در نامه‌اي بلند بالا به رييس مجلس اهم اقدامات انجام شده در راستاي «عبور از فشارهاي حداكثري دشمن و به حداقل رساندن تبعات منفي» آن را ارايه كرد. محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهوري نيز در حاشيه جلسه هيات دولت روز چهارشنبه به اختلافات بودجه‌اي ميان دولت و مجلس واكنش نشان داد. مساله بودجه و البته طرح الزام دولت به پرداخت يارانه كالاهاي اساسي كه از سوي شوراي نگهبان رد شد و مجموعه اتفاقات اقتصادي مدت اخير يكي از مهم‌ترين محورهاي اختلافي ميان دولت و مجلس است كه اغلب با چاشني سياسي‌كاري همراه مي‌شود. مخالفت با طرح الزام دولت به پرداخت يارانه كالاهاي اساسي با واكنش‌هاي بسياري از سوي مجلسي‌ها مواجه شد و مدتي است كه دوباره تريبون مجلس و رسانه‌هاي آن به تريبوني براي حمله به دولت تبديل شده است. خبرگزاري خانه ملت در گزارشي به اظهارات محسن زنگنه عضو كميسيون برنامه و بودجه، مهدي طغياني سخنگوي كميسيون اقتصاد، جلال رشيدي كوچي عضو كميسيون امور داخلي و شوراها و فاطمه محمد‌بيگي عضو هيات‌رييسه كميسيون بهداشت و درمان عليه دولت اشاره و دولت را به سياسي‌كاري و مخالفت با كمك معيشتي به مردم متهم كرد. همچنين سيد جواد حسيني‌كيا عضو كميسيون صنايع در نطق ميان دستورش شرايط سخت اقتصادي را نتيجه بي‌تدبيري و بي‌عرضگي دولت خواند. الياس نادران به رييس‌جمهوري تذكر داد و گفت «عُرضه و بي‌عُرضگي است نه مساله اينكه تحريم» و در نامه‌اي به حسن روحاني ضمن برشمردن مشكلات اقتصادي خطاب به او نوشت: «آقاي روحاني! باور عمومي بر اين است كه شما كشور را رها كرده‌ايد، آيا يك روز صحبت از جنگ اقتصادي و روز ديگر صلح امام حسن(ع) دشمن را جري‌تر نمي‌كند؟ متأسفانه نگاه به بيرون براي حل مسائل داخلي راهبردي بود كه ۷ سال فرصت براي بالندگي اقتصاد و توليد كشور را گرفت.» از آنجا كه ديروز نشست مجلسي‌ها معطوف به حمله به دولت با محوريت بودجه، كمك معيشتي و مذاكره با امريكا بر سر برجام بود هيات رييسه نيز در اين مسير عقب ننشست و سيداميرحسين قاضي‌زاده هاشمي، نايب‌رييس مجلس گفت كه خبردار شده دولت قول كمك معيشتي و پرداخت وام يك ميليوني داده، موضوعي كه به زعم قاضي‌زاده هاشمي رفتار دو گانه تلقي مي‌شود. قاضي‌زاده هاشمي همچنين گفت: «اگر مجلس تصميم بگيرد تا خدمتي به مردم شود نماينده دولت مخالفت مي‌كند و از طرفي ديگر، دولت در ستادي كه مجوز قانوني و عملكرد آن جاي سوال دارد به اين شكل عمل مي‌كند لذا بايد در اين صورت از مجلس مجوز گرفته شود» و پرسيد كه «منبع و اختيار قانوني آن براي اقدامات مالي از كجا تامين مي‌شود.»
تابوي مذاكره يا سبقت براي قهرماني
از نقدهاي اقتصادي آميخته با سياسي‌كاري كه بگذريم، مساله مهم ديگري كه باب حمله به دولت را طي يكي- دو ماه گذشته باز كرده مساله امريكا است. دولت پيش از برگزاري انتخابات ايالات متحده بارها متهم شد كه مديريت كشور را به انتخابات امريكا گره زده است. از همان زمان به بعد مجلس يازدهم يادآور مجلس نهم بود كه مدام بر سر مذاكره و برجام با دولت در كشاكش بود. خارج از مجلس نيز هر كه از اصولگرايان تريبوني داشت تاكيد مي‌كرد كه دولت اجازه مذاكره مجدد را ندارد و بايد نگاه دولت‌ها به داخل باشد نه انتخابات رياست‌جمهوري. محمدباقر قاليباف از مدافعان اين نگاه يكجانبه و از جمله كساني كه دولت را متهم مي‌كرد دست روي دست گذاشته تا نتيجه انتخابات امريكا مشخص شود، ديروز در نشستي كه با اعضاي فراكسيون انقلاب اسلامي داشت، گفت: «مطمئن باشيد كه رويكرد امريكا در قبال ايران با تغيير رييس‌جمهور اين كشور عوض نخواهد شد، از اين رو براي تغيير رويكرد امريكا بايد نگاه‌مان در جهت تقويت داخل باشد.» همزمان با خط و نشان كشيدن براي دولت برخي معتقد بودند از آنجا كه چاره‌اي جز تعامل وجود ندارد اصولگرايان با روياي پاستور مي‌خواهند مذاكره و بهبود شرايط را به نام خود به ثبت برسانند چرا كه معتقدند هر جرياني كه بتواند اين كلاف پيچيده را حل كند شانس بيشتري براي تداوم حضور در مناصب قدرت خواهد داشت. اين موضوع ديروز در خلال سخنراني روحاني نيز به چشم خورد. آنجا كه خطاب به برخي مخالفان دولتش گفت: «تحريم رفع خواهد شد امروز يا فردا يا هر وقت ديگر، همه دنبال اين هستند كه قهرمان رفع تحريم چه كسي باشد همان‌هايي كه شما فحش مي‌دهيد و انتقاد مي‌كنيد، شما قهرمان هستيد ما كه دنبال قهرمان‌سازي نيستيم. بدانيد قهرمان در كشور ما ملت ايران است، در 94 اگر پيروز شديم ملت ايران بود كه پيروز شد، در سال 99 يا 1400 هم اگر پيروز شديم ملت ايران است كه در برابر تحريم پيروز مي‌شود. دنبال چه مي‌گرديد؟ اين آقا قهرمان نشود آن آقا قهرمان نشود، نگذاريد اين دولت قهرمان شود دولت بعدي قهرمان شود، اصلا دولت قهرمان نمي‌شود، رييس‌جمهوري قهرمان نمي‌شود، قهرمان ملت ايران است، ما در اين سه سال كه مقاومت كرديم چه كسي قهرمان مقاومت بود؟ ملت ايران قهرمان مقاومت بود نه دولت، دولت به عنوان خادم مردم در كنار مردم بود، تلاش خود را انجام مي‌داد. قهرماني لقب ملت ايران است، قهرمان واقعي ملت ايران است. ما يك مدت تلاش كرديم، محاصره و تحريم را در 94 شكستيم با قهرماني و كمك ملت ايران، در اين سه سال مقاومت كرديم با حضور و تلاش ملت ايران و امروز هم راه خودمان را ادامه خواهيم داد.» اين مناقشات در حالي است كه دولت در راس آن رييس‌جمهوري و پس از آن وزير امور خارجه بارها اعلام كرده‌اند سياست خارجي جمهوري اسلامي بازگشت تمام و كمال به برجام در صورت بازگشت امريكا به برجام است، موضوعي كه محمدجواد ظريف ديروز در گفت‌وگوي تفصيلي كه با روزنامه «ايران» داشت به آن پرداخت و بار ديگر تشريح كرد و گفت: «اگر امريكا قطعنامه ۲۲۳۱ را اجرا كند و تحريم‌ها برداشته شود و مانعي براي فعاليت اقتصادي ايران نباشد، ايران هم اعلام كرده كه تعهدات برجامي خود را اجرا مي‌كند.» او البته راه دومي نيز براي بازگشت امريكا به ميز مذاكره مطرح كرد و گفت: « اگر امريكا بخواهد عضو برجام شود كه ترامپ آن عضويت را از بين برده، ما حاضريم گفت‌وگو كنيم كه امريكا چگونه مي‌تواند وارد برجام شود. لذا امريكا در موقعيتي نيست كه بخواهد شرط بگذارد.» اظهاراتي كه چراغ سبزي براي مذاكره مجدد اما در چارچوب توافق قبلي يعني برجام است. شرايطي كه برخي كارشناسان معتقدند اصولگرايان و مخالفان داخلي دولت مي‌خواهند پس از انتخابات رياست‌جمهوري دوره سيزدهم از آن استفاده كرده و به نام خود به ثبت برسانند. اگرچه برخي جريان‌ها نيز پيش از پايان دوره رياست‌جمهوري روحاني زمزمه‌هايي مبني بر سپردن پرونده هسته‌اي ايران به شوراي عالي امنيت ملي -مشابه آنچه در دوران سعيد جليلي رخ داد- باز گردد. هفته‌نامه صبح صادق نزديك به طيفي از مخالفان نظامي دولت در يادداشتي اين پيشنهاد را مطرح كردند تا از «تداوم خسارت‌هاي برجام» جلوگيري شود.