مردم و كرونا
عباس عبدي
از هنگامي كه كرونا در ايران ظاهر شد، هيچگاه شيوع آن به شدت اين روزها نبوده است. اميدواريم كه سياست‌هاي اعلامي اخير در تعطيل كردن بخش‌هايي از جامعه بتواند حداقل جلوي تشديد اين وضع را بگيرد. در همين زمينه مراجعه به مردم و نظرسنجي و فهم نگاه مردم نه تنها براي جامعه مفيد است بلكه براي سياست‌گذاري‌هاي رسمي نيز موثر خواهد بود. متاسفانه برخي از نظرسنجي‌هاي انجام شده در اين زمينه انتشار عمومي پيدا نمي‌كنند. ستاد ملي كرونا شهر تهران نيز كه بايد بيش از همه خواهان انتشار چنين پژوهش‌هايي باشد تاكنون نتيجه نظرسنجي خود را منتشر نكرده است. نظرسنجي شهرداري تهران نيز محدود به نظرات مردم تهران است. در اين ميان پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد، نتايج نظرسنجي خود را كه دو ماه پيش انجام شده در دسترس قرار داده كه موجب تشكر است. هر چند اگر اين نتايج با فاصله‌اي كمتر و چند روزه منتشر مي‌شد بسيار بهتر بود. در اين يادداشت مي‌كوشم بخشي از يافته‌هاي آن را توصيف و تحليل كنم، يافته‌هايي كه مي‌تواند به درك بهتر ما از موضوع كمك كند. اين نظرسنجي در سطح ملي با نمونه بيش از دو هزار نفر و افراد بالاي 18 سال انجام شده است. موضوعات آن متنوع است، سعي مي‌كنم بخشي از گزاره‌هاي اصلي آن را توضيح دهم.
نگاه به كرونا
يكي از نكات جالب در اين پژوهش، باورهاي عمومي نسبت به كروناست. 53 درصد افراد اين ويروس را طبيعي ندانسته و ساخته دست بشر مي‌دانند. جالب‌تر اينكه اين درصد در ميان افرادي با تحصيلات دانشگاهي به 73 درصد مي‌رسد! 17 درصد از مردم آن را طبيعي، 15 درصد ناشي از خشم خدا و 2 درصد نيز انتقام طبيعت دانسته‌اند. اين نشان‌دهنده جذابيت‌هاي نگاه توطئه‌انگارانه در پس فهم اينگونه حوادث و پذيرش آن است. از سوي ديگر هنگامي كه مردم در برابر اين پرسش قرار گرفتند با عقيده كساني كه معتقدند در مورد خطرات كرونا اغراق شده است چقدر موافق هستيد؟ فقط 9 درصد به ميزان زياد و خيلي زياد با آن موافق هستند و 73 درصد به ميزان كم و خيلي كم موافق‌اند در واقع مخالف اين گزاره هستند كه در ميزان خطر كرونا اغراق شده است. بنابراين كوشش افرادي كه سعي در بي‌اهميت نشان دادن كرونا داشتند، موثر واقع نشد.
نكته مهم اينكه بسياري از اين افراد در پوشش دين چنين توجيهي را دنبال كردند كه اتفاقا يكي از علل تاثير منفي شيوع كرونا بر دينداري همين رفتار برخي از متوليان دينداري بود.
همچنين 78درصد مردم معتقدند كه وضعيت كرونا نسبت به قبل بدتر شده است. در فروردين امسال فقط 25درصد از مردم معتقد بودند كه كرونا يك سال و بيشتر وجود خواهد داشت در حالي كه امروز و با گذشت ۷ ماه از آن تاريخ، طرفداران اين عقيده به 78درصد رسيده كه 54درصد آنان معتقدند حتي بيش از يك سال ديگر نيز درگير كرونا خواهيم بود. اين نگرش براي همراه كردن مردم جهت برنامه‌ريزي براي مقابله با اين ويروس نقطه مثبتي تلقي مي‌شود.
مواجهه با كرونا
مردم براي آنكه در مقابله با كرونا به آرامش روحي و رواني برسند، راه‌هاي گوناگوني را در پيش مي‌گيرند، حدود 44درصد از مردم به دعا كردن و قرآن خواندن و عبادات و مراسم مذهبي روي مي‌آورند، 22درصد خود را با موسيقي سرگرم مي‌كنند و 22درصد به ورزش پناه مي‌برند، 15درصد كتاب خواندن، 16درصد نيز گفت‌وگو با دوستان و آشنايان را انتخاب مي‌كنند(هر فرد مي‌توانسته بيش از يك روش را پاسخ دهد) اين شيوه‌ها به نحوي بازتاب‌دهنده گرايش‌هاي غالب فرهنگي و سبك زندگي ايرانيان نيز هست.
در عين حال بخشي از دستورات مقابله با كرونا براي مردم سخت است. 53درصد ماسك زدن را دشوارترين اقدام احتياطي دانسته‌اند، 20درصد شستن وسايل خريداري شده، 18درصد رعايت فاصله فيزيكي، 14درصد شستن مكرر دست‌ها و... برخي مطالعات جديد در اهميت انتقال ويروس از سطوح ترديد جدي كرده است. شايد بهتر باشد كه ستاد كرونا از طريق سازمان بهداشت جهاني پيگير ماجرا باشند تا اگر واقعا ويروس از اين طريق انتقال پيدا نمي‌كند بخشي از بار مهم اقدامات احتياطي را از دوش مردم بردارند.
در يك ارزيابي كلي 41درصد مردم در مواجهه با كرونا احساس امنيت كمي دارند و 32درصد نيز زياد و خيلي زياد در مواجهه با كرونا احساس امنيت مي‌كنند.
قرنطينه
يكي از مسائل مهم در مقابله با كرونا، رعايت دستورالعمل‌هاي قرنطينه براي افراد مبتلاست. حدود ۸،۵درصد پرسش‌شدگان گفته‌اند كه به ويروس مبتلا شده‌اند. 88درصد از اين افراد مبتلا شده، خود را در خانه قرنطينه كردند، حدود 5درصد نيز در بيمارستان بستري شده‌اند و 6درصد نيز اساسا خود را قرطينه نكردند! و اين همان عاملي است كه مي‌تواند به شيوع هر چه بيشتر كرونا منجر شود. البته بعيد است بخش بزرگي از افرادي كه گفته‌اند به كرونا مبتلا شده‌اند اصولا آزمايشي داده باشند فقط از روي عوارض اين بيماري حس كرده‌اند كه به كرونا مبتلا شده‌اند لذا تحت‌نظر مديريت بحران كرونا نيز نبوده‌اند و اين يكي از ضعف‌هاي اساسي مبارزه با كرونا در ايران بوده است. چيني‌ها در مقابله با كرونا بسيار موفق بودند زيرا برنامه خود را بر‌مبناي 4 اصل شناسايي زودهنگام، قرنطينه زودهنگام، تشخيص زودهنگام و نهايتا درمان زودهنگام قرار دادند. ظاهرا ما به علل گوناگون قادر به اجراي اولين اصل هم نبوديم و طبعا موارد بعدي بلاموضوع شده است، به همين علت قادر به پيشگيري از شيوع كرونا نشديم.
نكته جالب اينكه ترس و نگراني از ابتلاي به ويروس و گسترش بيماري در حدي بود كه در 63درصد مردم در مهر ماه جاري با اجراي طرح محدوديت‌هاي عمومي موافقت كرده بودند و به طور قطع اين موافقت در آبان و آذر بايد بيشتر نيز شده باشد. هر چند نگراني‌هاي شهروندان در دوران قرنطينه شخصي نيز جالب توجه است. 42درصد نگران سرايت ويروس از خود به ديگران بوده‌اند. 19درصد درد جسمي براي‌شان مهم‌تر بوده است. 12درصد درد تنهايي و 11درصد نيز ترس و اضطراب ناشي از عدم بهبودي و 9درصد نيز افسردگي را مهم‌ترين ويژگي اين دوره ذكر كرده‌اند. براي كاهش اين نگراني‌ها مي‌توان ايده‌ها و برنامه‌هايي را تدوين و اجرايي كرد.