بازار هنر ايران در وانفساي كرونا

فصل حراج‌هاي هنري با برگزاري دو حراج آنلاين ساتبيز و كريستيز و حراج حضوري بونامز به پايان رسيد. يكي از نگراني‌هاي عمده پس از دنياگيري گسترده كرونا در اواخر سال 2019 ترديد در برگزاري حراج‌هاي بين‌المللي بود. به نظر مي‌رسيد سايه اين دنياگيري بسيار گسترده باشد و اقتصاد هنر ايران و خاورميانه را با مشكل جدي روبه‌رو كند و حتي دستاوردهاي 13 سال حضور هنر خاورميانه را در بازار جهاني هنر به ركود و انزوا ببرد. حراج‌هاي آنلاين موسسات ساتبيز و كريستيز و حراج  حضوري  بونامز اندكي از بارِ اين نگراني‌ها كم كرد و البته از درخشش هنرمندان ايراني در بازارهاي جهاني نكاست. با اين حال تاثير منفي كرونا بر اقتصاد هنر خاورميانه غير قابل كتمان است و افت فروش آثار ايراني در دو حراج  اخير كريستيز و بونامز كه اولي آنلاين و دومي با در نظر گرفتن فاصله‌گذاري‌هاي اجتماعي و رعايت نكات بهداشتي به شكل حضوري برگزار شد، نشان داد اوج‌گيري دوباره اين بيماري در اروپا تاثير منفي خود را بر روند فروش حراج‌هاي بين‌المللي گذاشته و اين رويدادها با افت فروش محسوس روبه‌رو شده‌اند. دو حراج بونامز و كريستيز كه 24 نوامبر (4 آذر) به كار خود پايان دادند  در مجموع 9/4 ميليون پوند فروش داشتند كه 40 اثر ايراني با فروش 500 هزار پوندي رو به رو شد. اين در حالي است كه در حراج هنر مدرن و معاصر بونامز كه در فصل بهار 2020 به صورت حضوري برگزار شد 31  اثر ايراني به قيمت 885 هزار پوند به فروش رسيدند كه نزديك به نيمي از فروش اين حراج را شامل مي‌شد. با تمام اين نوسان‌ها بايد گفت هنرمندان ايراني پتانسيل خوبي در حراج‌هاي اخير داشته‌اند. ساتبيز حراج اخير خود را با قيمت‌هاي پايه شروع كرد و به خاطر آنلاين بودن بهتر جواب داد. به نظر مي‌آيد در دوران كرونا برگزاري حراج‌هاي مجازي اتفاقي است كه بهتر جواب مي‌دهد؛ چراكه به خاطر محدوديت‌هاي كرونا رغبت كمتري براي شركت خريداران در حراج‌هاي حضوري وجود دارد. موسساتي كه حراج‌هاي خود را آنلاين برگزار مي‌كنند،  مخاطبان خود را  قبلا  آماده كرده‌اند و به آنها  زمان و فرصت انتخاب داده‌اند. حُسن حراج آنلاين اين است كه فرصت  فكر و بررسي كار و سوابق كار و سنجيدن قيمت‌ها براي خريدار هست. موسسه بونامز با برگزاري حضوري دو حراج اخير خود در ماه‌هاي ارديبهشت و آذر ريسك بزرگي كرد و همان بهتر است كه اين موسسه هم تا زماني كه شيوع كرونا به پايان نرسيده، حراج‌هاي خود را آنلاين برگزار كند. در حراج اخير بونامز كيفيت كارهاي ايراني قابل تحسين بود؛ از آن جمله مي‌توان به 14 اثر متنوع از نقاشي‌ها و كاريكاتورهاي هنرمند  فقيد ايراني اردشير محصص اشاره كرد. مسترپيس‌هاي خوبي هم در اين حراج از هنرمندان پيشكسوت ايراني از جمله زنده‌رودي، احصايي و سعيدي عرضه شد. زنده‌ياد صادق تبريزي نيز با يكي از كلاژهايش حضور داشت كه اين اثر به مبلغ 10 هزار دلار فروخته شد. از اين هنرمند در حراج آنلاين اخير ساتبيز نيز يك نقاشي سقاخانه‌اي عرضه شده بود كه به مبلغ 22 هزار دلار به فروش رفت. در كنار حراج‌هاي آنلاين رويداد هنري آرت ابوظبي 2020 به صورت آنلاين برگزار شد كه تجربه موفقي بود به عنوان يك رويداد برخط و مجازي.  در رويدادهاي برخط و آنلاين، جزييات و مقياس كارها بسيار مهم است و ابعاد كار بايد مشخص باشد. در دوازدهمين دوره آرت ابوظبي كه از 19تا 26 نوامبر(29 آبان تا ششم آذر 99) برگزار شد، گالري هلر از نيويورك، آثار سه هنرمند ايراني شامل ماركو گريگوريان، رضا درخشاني و عارف منتظري را در كنار آثار تعدادي ديگر از هنرمندان منطقه خاورميانه، امريكا، پرو، هند و كره‌جنوبي عرضه كرد. گالري خاك از ايران هم آثار 6  هنرمند ايراني را در اين دوره از آرت ابوظبي به نمايش گذاشت:كوروش شيشه‌گران، گلناز فتحي، مسعود اخوان‌جم، ماندانا مقدم، مجتبي رمزي و نرگس هاشمي. اما حراج بونامز نشان داد نه تنها خريداران عرب سرمايه‌گذاري خود را روي هنر هنرمندان عرب در بحران كرونا كم نكرده‌اند بلكه بر حمايت خود از اين هنرمندان افزوده‌اند. در اين حراج، تابلوي «خانه بدوش» محمود سعيد، هنرمند فقيد مصري كه با برآورد قيمت 350 تا 500 هزار پوند عرضه شده بود با قيمت 2/1 ميليون پوند فروخته شد تا ركوردار اين دوره حراج شود. در حراج هنر مدرن و معاصر خاورميانه كريستيز نيز اثر ساميه حلبي هنرمند فلسطيني با قيمت 400 هزار پوند ركورددار بود. با نگاه به بازار بين‌المللي هنر ايران و عرب در وانفساي كرونا در مي‌يابيم خريداران عرب با پول‌هاي نفتي همچنان قصد جريان‌سازي در عرصه اقتصاد هنر را دارند. عرب‌ها براي اعتباربخشي به «هنر عرب» راهبرد سرمايه‌گذاري روي آثار هنرمندان مرده را در كنار راهبرد حمايت از جوانان با قوت در پيش گرفته‌اند. اين در حالي است كه ضرباهنگ خريد و فروش آثار ايراني در حراج‌هاي خارجي همواره متاثر از مشكلاتي نظير افزايش قيمت ارز و تورم در داخل و افت قيمت نفت در منطقه است و همين‌ها خريد آثار هنري را ناامن كرده و تاثير منفي بر بازار هنر داشته است. البته اين اتفاق در كشورهاي عربي هم افتاده است و خريداران عرب هم اين روزها با احتياط خريد مي‌كنند. در هر حال مي‌توان همواره چشم اميد داشت به خريداران بي‌شمار هنر ايران در آن سوي مرزها كه دل‌شان هنوز براي هنر ايراني مي‌تپد. مي‌توان همچنان اميدوار بود كه صنايع بزرگ و بانك‌هاي عامل وارد چرخه اقتصاد هنر شوند. مهم‌تر از همه اينها فراموش نكنيم در شرايط بسيار سختي كه گريبانگير جامعه ماست،  هنر همچنان ماندگار است و معاملات هنري انجام مي‌شود. اين مساله هم براي هنرمند و هم براي آناني كه خريد و فروش اثر هنري مي‌كنند، اميدبخش است. نقاش