سياست خارجي جو بايدن قرباني اصلي ترور دانشمند ايراني بود
بهانه‌هاي دروغين
عاملان ترور شهيد فخري‌زاده
مارك فيتز پاتريك
ترور محسن فخري‌زاده، دانشمند هسته‌اي به منظور جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي صورت نگرفت. هدف اصلي اين اقدام، آسيب رساندن به سياست خارجي جو بايدن و رو ياي او در خصوص احياي برجام بود.
مارك فيتز پاتريك، پژوهشگر ارشد موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك در تازه‌ترين يادداشت خود در اين باره مي‌نويسد: دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا 4 سال پيش وعده داد كه توافق هسته‌اي ايران را از بين خواهد برد. او در سال 2018 با خروج از برجام، اين توافق را به اغما فرستاد اما هرگز موفق نشد جلوي ضربان قلب آن را بگيرد. اكنون در آخرين هفته‌هاي حضور او در دولت، ممكن است برنامه‌اي كه براي از بين بردن توافق هسته‌اي در نظر داشت از طريق ترور محسن فخري‌زاده، دانشمند هسته‌اي ايراني از سوي اسراييل در 27 نوامبر به ثمر نشسته باشد. در حال حاضر چشم‌انداز احياي برنامه جامع اقدام مشترك(برجام) در دولت آينده به رهبري جو بايدن بيش از پيش تضعيف شده و اين اصلي‌ترين انگيزه براي قتل بود.
فيتز پاتريك در ادامه با تكرار ادعاهاي اثبات نشده رسانه‌هاي غربي درباره نقش شهيد محسن فخري‌زاده در برنامه هسته‌اي ايران مي‌نويسد: از سال 1998، [شهيد] فخري‌زاده رياست برنامه توسعه سلاح‌هاي هسته‌اي ايران را برعهده داشت و پيش از آنكه دولت وقت ايران در سال 2003 بخش اعظمي از پروژه را كنار بگذارد تا نزديكي كسب توانايي ساخت بمب نيز پيش رفت.
در حالي كه ايران بارها بر صلح‌آميز بودن فعاليت هسته‌اي خود تاكيد كرده و مقام معظم رهبري نيز در اين باره فتواي حرام بودن استفاده از تسليحات را دارند، فيتزپاتريك ادعا مي‌كند كه شهيد فخري‌زاده با تحقيق در زمينه‌هايي كه كاربردي دوگانه دارند، پتانسيل ساخت سلاح هسته‌اي در ايران را حفظ كرد.
چرا فخري‌زاده؟ چرا در اين زمان؟
فيتزپاتريك در ادامه مي‌نويسد: بر اساس ارزيابي‌هاي اطلاعاتي و امنيتي ايالات متحده، ايران به رغم دارا بودن پتانسيل حركت به سوي ساخت سلاح هسته‌اي دست به چنين قماري نزده است. زماني كه دونالد ترامپ از توافق هسته‌اي خارج شد در پاسخ به اين اقدام ايران پس از صبري يك ساله از تابستان 2019 ضمن رعايت الزامات راستي‌آزمايي تعهد خود را به محدوديت‌هايي كه براي غني‌سازي در توافق در نظر گرفته شده بود،كنار گذاشت و فعاليت خود را در اين زمينه افزايش داد. ميزان اورانيوم غني‌سازي شده‌اي كه در حال حاضر در اختيار ايران قرار دارد - 12برابر حد مجاز در توافق- در صورتي كه با خلوص بيشتري غني‌سازي صورت بگيرد براي ساخت 3 سلاح هسته‌اي كفايت مي‌كند اما با اين حال هيچ نشانه‌اي مبني بر حركت به سوي سطوح بالاتري از غني‌سازي در ايران ديده نمي‌شود. در شرايط كنوني در صورت آغاز غني‌سازي در سطوح بالاتر ايران به 3 ماه زمان براي دستيابي به مقدار كافي از اورانيوم غني شده با خلوص بالا نياز دارد تا بتواند بمب هسته‌اي خود را داشته باشد اما در حالي كه تهران همچنان به مخفي كردن برنامه‌هاي هسته‌اي خود در سال‌هاي ابتدايي دهه 2000 ادامه مي‌دهد، شواهدي مبني بر احياي اين برنامه كنار گذاشته شده، وجود ندارد.
واضح است كه با اين توصيف، حذف [شهيد] فخري‌زاده در راستاي جلوگيري از دسترسي قريب‌الوقوع ايران به سلاح‌هاي هسته‌اي نبوده است. حتي با ضعيف‌ترين استدلال‌ها نيز نمي‌توان اين ترور را اقدامي پيشگيرانه در راستاي اين مفهوم(جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي) ارزيابي كرد؛ چنانكه نمي‌توان آن را اقدامي موثر در راستاي پيشگيري استراتژيك دانست. هر چند كه [شهيد] فخري‌زاده نقشي موثر در رهبري تلاش‌هاي هسته‌اي ايران داشت اما فردي نبود كه بدون جايگزين باشد؛ طي دو دهه گذشته او ده‌ها دانشمند را تربيت كرده و آنها با دانش و ماموريت‌هايي كه داشته، آشنايند. بدون شك در نبود او ايران بايد زمان بيشتري را براي دستيابي به سلاح هسته‌اي صرف كند اما به هر حال اگر بخواهد قادر به توليد سلاح هسته‌اي خواهد بود. تنها به عنوان نمونه، هيچ بازگشت به عقب قابل توجهي در توسعه برنامه موشكي ايران پس از ترور [سردار] حسن تهراني‌مقدم، بنيانگذار برنامه موشكي بالستيك ايران در انفجار سال 2011 كه به اسراييل منسوب مي‌شود، اتفاق نيفتاد. حتي وضعيت به گونه‌اي پيش رفت كه احتمالا در حال حاضر موشك‌هاي ايران به مراتب كشنده‌تر و زرادخانه‌ها ايمن‌تر از زماني باشد كه تهراني‌مقدم اين پروژه را پيش مي‌برد. بدون شك اسراييل براي سال‌ها [شهيد] فخري‌زاده را زير نظر گرفته بود؛ در افشاگري‌هاي آوريل 2018 كه بر مبناي بايگاني‌هاي هسته‌اي ايران كه از سوي موساد از اين كشور خارج شده بود، نخست‌وزير اسراييل او را به عنوان رييس پروژه‌اي معرفي مي‌كرد كه در ابتداي قرن بيست‌ويكم فرآيند ساخت سلاح هسته‌اي را هدايت مي‌كرد.ترور [شهيد] فخري‌زاده احتمالا به ماه‌ها برنامه‌ريزي نياز داشته و اقدامات لازم براي اين كار از مدت‌ها پيش حتي پيش از پيروزي بايدن آغاز شده بود. همه كارها انجام شد اما تنها ماشه باقي مانده بود تا كشيده شود.كشيدن ماشه در اين عمليات را نمي‌توان تنها حاصل عمليات و تحليلي ميداني دانست بلكه كشيدن ماشه تصميمي سياسي بود كه تحت تاثير نتايج انتخابات رياست‌جمهوري امريكا و زمان محدود باقي مانده تا پايان دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ اتخاذ شد. ترورها حتي اگر در جلوگيري از پروژه‌هاي تسليحاتي موثر نباشند، مي‌توانند در به بن‌بست رساندن مسير ديپلماسي بسيار موثر باشند. نزديك به يك قرن پيش در پي يك ترور، جنگي جهاني به راه افتاد؛ [شهيد] فخري‌زاده، فرانز فرديناند [وارث سلطنت امپراتوري اتريش مجارستان] نبود اما عاملان ترور 27نوامبر، بر خلاف گاوريلو پرينسيپ-كسي كه وليعهد اتريش را ترور كرد و باعث آغاز جنگ جهاني شد- به تبعات احتمالي اعمال خود آگاه بودند. بر اساس گزارش نيويورك‌تايمز بازيگران اصلي اين ترور اسراييلي‌ها بودند. يك مقام ارشد امريكايي كه نامش فاش نشده، گفته است كه ايالات متحده هيچ ارتباطي با اين عمليات نداشت اين در حالي است كه تنها دو هفته پيش رسانه‌ها از تمايل دونالد ترامپ براي حمله نظامي به ايران خبر دادند و نوشتند زماني كه صحبت از حمله هوايي مطرح شد، ترامپ گزينه‌هاي ديگري را براي تصميم‌گيري درخواست كرد. مطمئنا اين موضوع در گفت‌وگوي 19نوامبر مايك پمپئو، وزير امور خارجه امريكا با بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل نيز مطرح شد. همچنين دقيقا در روز حمله، ترامپ توييت يك خبرنگار اسراييلي را كه ترور اخير را «ضربه‌اي بزرگ به ايران» توصيف مي‌كرد، ري‌توييت كرد تا نشان دهد چه ترامپ به اين ترور چراغ سبز نشان داده باشد و چه اين كار را نكرده باشد مطمئنا از انجام آن ناراضي نبود.
اهميت اقدام بعدي ايران
ترور [شهيد] فخري‌زاده كار ايران و ايالات متحده را براي احياي توافق هسته‌اي و بازگشت به تعهداتي كه كنار گذاشته شده‌اند، سخت‌تر مي‌كند. اگرچه بايدن متعهد شده است كه در صورت انجام چنين كاري از سوي ايران (بازگشت به تعهدات) به برجام بازمي‌گردد- با اينكه بر اساس اصول ديپلماتيك بازگشت به تعهدات بايد همزمان باشد او توالي زماني را در اين موضوع مبهم باقي گذاشته- اما رييس‌جمهور منتخب امريكا حتي در درون حزب خود نيز با كساني روبه‌رو است كه از او مي‌خواهند شروط بيشتري براي بازگشت امريكا به برجام پيش روي ايران بگذارد. براي نمونه كريس كونز، سناتور تاثيرگذار حزب دموكرات از دلاور گفته است كه بازگشت به توافق را تاييد نخواهد كرد مگر زماني كه محدود كردن برنامه موشكي ايران و پروكسي‌هاي منطقه‌اي وجود داشته باشد. حتي در ميان كارشناساني كه در خصوص تحريم‌هاي اعمالي ترامپ عليه ايران ابراز تاسف مي‌كنند اين نگاه وجود دارد كه امريكا بايد از اين تحريم‌ها به عنوان ابزاري براي حصول معامله بهتر يا دست‌كم تمديد بازه زماني محدوديت‌هاي اعمالي عليه ايران در توافق هسته‌اي بهره بگيرد. اگر در اين شرايط تهران به منظور انتقام‌گيري از برخي تعهدات باقي مانده خود عبور كند، آنگاه در بدنه دولت امريكا اصرار بيشتري وجود خواهد داشت كه دولت بايدن تحريم‌ها را بدون طرح شرايط جديد براي ايران برندارد. متقابلا اين پويايي سياسي در ايران نيز وجود دارد؛ تندروها كه در انتخابات پارلماني توانستند بر نيروهاي ميانه‌رو فايق آيند از دولت ايران خواسته بودند تا پيش از جبران 200 ميليارد دلار خسارتي كه در پي تحريم‌هاي امريكاي ترامپ بر اقتصاد ايران وارد آمده به تعهدات برجامي خود بازنگردد. رهبر عالي ايران، آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي نيز از مدت‌ها پيش به تعامل با امريكا بدبين بود. حالا در پي ترور [شهيد] فخري‌زاده اين سوء ظن‌ها تقويت مي‌شود و ممكن است ديگر محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران نتواند راهي براي پياده‌سازي راه‌حل بازگشت متقابل به تعهدات برجامي پيدا كند. به همين دليل اقدامات آتي ايران در تعيين سرنوشت توافق هسته‌اي بسيار موثر خواهد بود. هر اقدام تلافي‌جويانه‌اي كه به كشته شدن شهروندان امريكايي يا اسراييلي منجر شود، تنش‌ها را افزايش خواهد داد و اين موضوع مورد استقبال تندروهاي امريكايي خواهد بود. از سوي ديگر صبوري تا 8 هفته ديگر ايران را در موضع اخلاقي برتر قرار خواهد داد و فرصتي براي دتانت (détente) به وجود خواهد آورد.
تيم سياست خارجي بايدن با محكوم كردن اين اقدام تروريستي مي‌تواند چشم‌انداز بهتري را در مسير دستيابي به راه‌حلي ديپلماتيك با ايران ايجاد كند. در ژانويه 2012 كه يك دانشمند هسته‌اي ايراني ترور شد، دولت باراك اوباما اين اقدام را محكوم كرد و سخنگوي شوراي امنيت ملي در اين باره گفت:«ما قويا تمامي اقدامات مبني بر خشونت از جمله اقداماتي خشن نظير اين را محكوم مي‌كنيم.» چنين ادبياتي امروز نيز در دولت بايدن مورد نياز است. هنگامي كه جو بايدن با مطالعه گزارش‌هاي اطلاعاتي اطمينان حاصل كند كه برنامه تسليحاتي جديدي از سوي ايران دنبال نمي‌شده و [شهيد] فخري‌زاده نيز نقشي در اين موضوع نداشته، مي‌تواند بدون تاييد برنامه‌هاي پيشين توسعه تسليحاتي اين اقدام تروريستي را محكوم كند؛ چراكه قرباني واقعي حادثه اخير [شهيد] فخري‌زاده نبود، سياست خارجي خود جو بايدن بود.
ترجمه: محمدحسين لطف‌الهي