غلامحسين يوسفي
جاودانه در تاريخ ادب ايران زمين
محمود فاضلي
غلامحسين يوسفي در بهمن 1306 در مشهد به دنيا آمد. تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در همان شهر به پايان برد. زبان فرانسه را در دوره دبيرستان و دو زبان ديگر را حين تدريس در دانشگاه فرا گرفت. از سال 1325 براي تحصيل در دوره ليسانس زبان و ادبيات فارسي به تهران آمد. در سال 1328 تا 1330 در دوره دكترا در دانشگاه تهران به تحصيل ادامه داد. همزمان دوره ليسانس حقوق قضايي و سياسي دانشكده حقوق دانشگاه تهران را هم گذراند. با تاسيس دانشكده ادبيات در دانشگاه فردوسي مشهد از سال 1334 تدريس دروس تاريخ ادبيات را در اين دانشكده آغاز كرد. علاوه بر تدريس، تصدي تربيت معلم خراسان را نيز به عهده داشت و پس از انتصاب به دانشياري زبان و ادبيات فارسي در سال 1336- 1335 به دانشگاه مشهد منتقل شد. رساله دكتراي خود را در «وصف طبيعت در شعر فارسي تا قرن هفتم هجري» و به راهنمايي زنده‌ياد بديع‌الزمان فروزانفر نوشت. در سال 1342 به رتبه استادي نايل شد و تا مهرماه 1358 در دانشگاه فردوسي مشهد در دوره‌هاي ليسانس و فوق‌ليسانس و دكتري ادبيات تدريس كرد. يوسفي كه به‌حق بايد او را پدر ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد نام نهاد پس از بازنشستگي نيز از پا ننشست و با استفاده از قلم پرتوانش در راه گسترش فرهنگ و ادب پارسي تلاش كرد. او استادي پركار و روشمند بود كه توانست 8 تاليف، 7 تصحيح، 14ترجمه، 137مقاله فارسي و 36 مقاله انگليسي و فرانسوي از خود به يادگار بگذارد كه علاقه‌مندان به زبان و ادب پارسي با تورق صفحه به صفحه آنها مي‌توانند حضور او را لمس كنند. او همزمان به تحقيق و پژوهش در حوزه‌هاي گوناگون ادامه داد و به اين منظور سفرهاي مطالعاتي به كشورهاي مختلف از جمله فرانسه، انگلستان (1342 تا 1343) و امريكا (1351 تا 1352) انجام داد. تصحيح متون يكي از زمينه‌هاي مورد علاقه يوسفي بود كه در اين مسير، كارهاي ماندگاري از او در دست است. تاسيس دوره‌هاي فوق‌ليسانس و دكترا در دانشگاه فردوسي مشهد پس از دانشگاه تهران مديون تلاش‌هاي او بود. دكتر غلامحسين يوسفي، اديبي بود نامدار و محقق و منتقدي پركار و بسيار دقيق و نكته‌سنج كه گاه شعر نيز مي‌سرود ولي مقدم بر اينها انساني به تمام معني كلمه بود. او انساني آزاده و بزرگوار و بسيار فروتن و متواضع بود كه برخلاف برخي اديبان معاصر، زبان و قلم خود را هرگز به كلمات ناسزا نيالود و با آن همه تحقيقات ارجمند و كتاب‌ها و مقالات عميقي كه در موضوعات مختلف نوشت، هميشه خود را دانشجو مي‌دانست كه تشنه آموختن است. در عالم معلمي، استادي بود جدي و سختگير و دقيق و به شاگردان مستعد و علاقه‌مند و با همكاران جوان مستعد خود از هيچ‌گونه راهنمايي و كمكي مضايقه نمي‌كرد و البته در داوري درباره آنان بسيار سختگير بود. اگر رشته زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه فردوسي درخشيد، قسمت اعظم موفقيتش مرهون وجود يوسفي بود. او هرگز سخن نادرست و غيرمنطقي را نمي‌پذيرفت و در مواردي كه پاي «اصول» به ميان مي‌آمد، آن مرد آرام متواضع به صورت كوه آتش‌فشاني درمي‌آمد زيرا برخلاف برخي اهل معامله نبود كه امروز سخني بگويد و فردا برخلاف آن عمل كند. زبان و قلمش نيز نجيب و مودب بود. چنين مردي به درستي قدر خود را مي‌دانست و به همين علت بود كه هيچ زرق و برقي و هيچ عنوان و مقامي چشمان او را خيره نكرد. از جمله رشته‌هاي ادبي مورد علاقه دكتر يوسفي «نقد ادبي» بود. او كتاب‌هاي معروف نقد ادبي را به زبان‌هاي عربي و فرانسه و انگليسي مي‌خواند و از آنها براي نقد آثار ادبي كهن و معاصر فارسي سود مي‌جست. او از تبار مردان نكونامي بود كه هرگز نخواهند مرد و نام‌شان جاودانه در تاريخ ادب ايران زمين باقي خواهند ماند. مبارزات آرام، خردمندانه و دور از تظاهر و هياهو و شعار آن زنده‌ياد با غرب‌زدگي، بي‌ديني و فرهنگ وابسته مصرفي كه تبلور آن در مقالاتي چون «مرد حق»، «ايران را بشناسيم»، «راه كج»، «افسون تبليغات» و «لندن ميعادگاه تابستاني ايرانيان» قابل درك است. او مردي اهل دين و اخلاق بود و با وسواس تمام ميكوشيد از هرگونه گناه و لغزش بركنار باشد. وجدان او در محيط خانواده، در فضاي دوستانه، در مدرسه و دانشگاه، در كار پژوهش و سخن‌سنجي و در ويرايش متون هميشه بيدار بود. استاد محمدابراهيم باستاني‌پاريزي، نويسنده و پژوهشگر برجسته معاصر از استاد يوسفي چنين ياد مي‌كند:«او كلام و بياني دارد كه گويي بيهقي و نظام‌الملك و خواجه نصير، دُرج كلام خود را به او به امانت سپرده بودند.» از مرحوم دكتر غلامحسين يوسفي اديب، نويسنده، مترجم و استاد برجسته ادبيات فارسي، آثار ارجمندي به جا مانده است از كارهاي ماندگار او «ابومسلم سردار خراسان، ديداري با اهل قلم، كاغذ زر، نامه اهل خراسان، برگ‌هايي در آغوش باد، فرخي‌سيستاني(بحثي در شرح احوال و روزگار و شعر او)، روان‌هاي روشن، چشمه روشن و يادداشت‌ها» است. او در ترجمه نيز دست داشت كه مي‌توان از «داستان من و شعر (از نزار قباني)، اما من شما را دوست مي‌داشتم (ژيلبر سسبرون)، برگزيده‌اي از اشعار عربي معاصر (دكتر مصطفي بدوي)، چشم‌اندازي از ادبيات و هنر (ره ولك و ديگران)، شيوه‌هاي نقد ادبي (ديويد ديچز)، انسان دوستي در اسلام (مارسل بوازار) و تحقيق در مورد سعدي (هانري ماسه) نام برد. غلامحسين يوسفي، محقق، مدرس و اديب معاصر در 14 آذر 1369 در 63 سالگي درگذشت و در جوار حرم مطهر امام رضا(ع) به خاك سپرده شد.