كويت و قطر از پيشرفت گفت‌وگوهاي آشتي در شوراي همكاري خليج‌فارس خبر دادند
آشتي‌كنان
پشت پاي ترامپ
شهاب شهسواري
۱۲ شرط امريكا براي ايران و ۱۳ شرط چهار كشور عربي براي قطر، هنوز از خاطره‌ها محو نشده است. هيچ يك از اين شروط برآورده نشده است، اما امريكا، عربستان و قطر، براي جشن آشتي‌كناني در خليج‌فارس آماده مي‌شوند كه قرار است به عنوان دستاوردي براي امريكا عليه ايران و به نفع عربستان سعودي، به افكار عمومي ارايه شود. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كه در آخرين روزهاي رياست‌جمهوري‌اش دستاورد چنداني در سياست خارجي به دست نياورده است، سخت تلاش مي‌كند تا دست‌كم با پيروزي‌هايي نمادين، ميراثي در سياست خارجي براي تاريخ به جا بگذارد. او كه توانست شهريور ماه امثال دو كشور عربي جنوب خليج‌فارس را متقاعد و روابط خود را با رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين علني كند، حالا قصد دارد خود را عامل حل و فصل بحراني در خليج‌فارس معرفي كند كه با قدم گذاشتن او در منطقه ايجاد شد و به نظر مي‌رسد در آستانه رفتنش در حال پايان است. عربستان سعودي، بحرين، امارات متحده عربي و مصر، درست دو ماه بعد از سفر دونالد ترامپ به عربستان، با چراغ سبز و حمايت او محاصره سياسي و اقتصادي قطر را اعلام كردند، اما به نوشته رسانه‌ها، حالا قرار است يك ماه و نيم پيش از خداحافظي ترامپ از كاخ سفيد، اين محاصره را آن هم به بهانه «افزايش فشار حداكثري عليه ايران» پايان دهند؛آن هم در شرايطي كه نه ۱۳ شرط كشورهاي محاصره‌كننده برآورده شده، نه امريكا موفق به ايجاد اتحاديه نظامي جنوب خليج‌فارس عليه ايران شده است و نه فشار حداكثري ۱۲ شرط امريكا را برآورده‌كرده است.
رسانه‌هاي قطري، پنجشنبه و جمعه هفته گذشته از دريافت كردن سيگنال‌هايي مبني بر پايان سه سال و نيم دعواي ديپلماتيك ميان قطر و عربستان سعودي خبر دادند. خبري كه نشان از سرعت گرفتن تحولات در منطقه غرب آسيا، چند هفته مانده به خداحافظي دونالد ترامپ با كاخ رياست‌جمهوري در امريكاست. دو هفته بعد از آنكه رسانه‌ها از ديدار محرمانه ميان وليعهد سعودي و نخست‌وزير اسراييل خبر دادند و يك هفته بعد از آنكه معاون وزير دفاع ايران، در عملياتي تروريستي كه به اسراييل نسبت داده مي‌شود به شهادت رسيد، حالا خبر از آشتي در حاشيه خليج‌فارس مي‌رسد. روز جمعه بعد از چند روز گمانه‌زني در مورد آشتي كشورهاي حاشيه جنوب خليج‌فارس، احمد ناصر المحمد الصباح، وزير خارجه و سرپرست وزارت اطلاع‌رساني كويت روز جمعه در سخناني در مقابل تلويزيون اين كشور خبر داد كه «گفت‌وگوهاي مثمرثمري» براي حل بحران ديپلماتيك در شوراي همكاري خليج‌فارس انجام شده است. هر چند گفته مي‌شد كه قرار است روز جمعه توافقي ميان قطر و عربستان اعلام شود و حل مسائل با كشورهاي ديگر محاصره‌كننده، بعدا در دستور كار قرار گيرد، وزير خارجه قطر ضمن رد چنين رويكردي، تاكيد كرد كه كشورش فقط در قالب يك توافق همه‌شمول حاضر به مذاكره با همه طرف‌هاست.
احمد ناصر المحمد الصباح، وزير خارجه و سرپرست وزارت اطلاع‌رساني كويت روز جمعه در سخناني كوتاه در مقابل تلويزيون اين كشور تاكيد كرد كه گفت‌وگوهاي اميدواركننده‌اي ميان طرف‌هاي مختلف دعواي ديپلماتيك خليج‌فارس انجام شده است و همه طرف‌ها، تمايل‌شان را براي توافقي پايدار و دايمي اعلام كرده‌اند. هر چند چهار كشور عربي محاصره‌كننده قطر، ۱۳ خواسته از جمله تعطيلي شبكه خبري الجزيره و قطع روابط دوستانه با تهران و آنكارا را شرط ازسرگيري روابط توصيف كرده بودند، اما نشانه‌اي مبني بر پذيرش هيچ يك از اين شروط از سوي طرف قطري وجود ندارد. وزير خارجه كويت همچنين از تلاش‌هاي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا و جارد كوشنر، داماد او براي كمك به حل مساله تشكر كرد. كوشنر هفته گذشته در سفري كه دستور كار اصلي آن آشتي ميان عربستان و قطر اعلام شده بود، به دو كشور سفر كرد. صحبت از آشتي در شوراي همكاري خليج‌فارس در شرايطي بيان مي‌شود كه يوسف العطيبي، سفير امارات در ايالات متحده امريكا چندي پيش گفته بود كه حل مسائل عربستان با قطر «در فهرست اولويت‌هاي هيچ كس نيست».
آخرين نفس‌هاي فشار حداكثري
هفته گذشته رسانه‌ها خبر داده بودند كه دستور كار اصلي سفر جارد كوشنر، مشاور و داماد رييس‌جمهور امريكا به عربستان و قطر، رايزني براي حل بحران ديپلماتيك ميان كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس است. عجيب آنكه همراهان كوشنر در اين سفر، دو نفر از اصلي‌ترين شركاي او در تدوين طرح عجيب «معامله قرن» براي واگذاري سرزمين‌هاي فلسطيني به رژيم اشغالگر و پايان دادن به مساله فلسطين بودند. برايان هوك، نماينده ويژه پيشين وزارت خارجه امريكا در امور ايران و آوي بركوويتز كه همراه با جارد كوشنر به معماران معامله قرن مشغول بودند، كوشنر ابتدا به شهر جديد نئوم عربستان سعودي رفت تا با وليعهد اين كشور ديدار و گفت‌وگو كند. نئوم كه اين روزها به نظر مي‌رسد پايتخت حكومت بالفعل وليعهد سعودي، محمد بن سلمان است، جايي كه او در حكومتي مستقل از دربار سعودي، دو هفته پيش با وزير خارجه امريكا و نخست‌وزير رژيم اشغالگر سرزمين فلسطين ديدار كرد و هفته گذشته ميزبان جارد كوشنر بود. كوشنر چهارشنبه از عربستان به قطر رفت تا با شيخ تميم به حمد آل ثاني، امير كويت ديدار كند. همزمان با اين ديدار روزنامه وال استريت ژورنال نوشت كه دستور كار اصلي اين ديدار، باز كردن آسمان امارات متحده عربي و عربستان سعودي، روي هواپيماهاي قطري است كه در پي بحران در روابط با اين كشورها، عمدتا از آسمان ايران استفاده مي‌كنند.
به نوشته وال‌استريت ژورنال، قطع درآمدهاي ايران از پروازهاي قطري، بخشي از سياست فشار حداكثري واشنگتن عليه تهران است. اين در حالي است كه شش هفته مانده به خروج دونالد ترامپ از كاخ سفيد، امريكا هنوز به هيچ‌يك از اهداف اعلام‌شده‌اش از فشار حداكثري به ايران نرسيده است و كشورهاي محاصره‌كننده قطر هم نتوانسته‌اند هيچ‌يك از شروط‌شان براي از سرگيري روابط را به قطر تحميل كنند. همزمان امريكا از ايجاد يك اتحاد نظامي و امنيتي در ميان اعراب جنوب خليج‌فارس براي ايجاد تنش و رويارويي با ايران در منطقه بازمانده است.
وزير خارجه قطر: درمان همه زخم‌هاي بازمانده از بحران، زمان مي‌برد
محمد بن عبدالرحمان آل ثاني، وزير خارجه و معاون نخست‌وزير قطر، روز جمعه به شبكه الجزيره گفت: «در حال حاضر ما شاهد تحركاتي هستيم كه ما را به پايان اين بحران اميدوار مي‌كند. ما معتقديم كه پايان اين بحران براي امنيت منطقه و منافع مردم منطقه اهميت دارد. بحران كنوني بايد بر اساس احترام متقابل و به رسميت شناختن حقوق تمام مردم خليج [فارس] پايان پيدا كند.»
محمد بن عبدالرحمان در پاسخ به اين سوال كه آيا دوحه پذيرفته است تا خواسته‌هاي سيزده‌گانه كشورهاي محاصره‌كننده را، از جمله تعطيلي مجموعه رسانه‌اي الجزيره عملي كند، گفت: «هيچ كشوري در دنيا در جايگاهي نيست كه بتواند چنين خواسته‌هايي را به كشوري ديگر تحميل كند. برخي اختلاف‌نظرها وجود دارد كه بايد حل شود. اگر هر اختلاف‌نظري وجود دارد بايد براي حل آنها گفت‌وگو انجام شود. بايد روابط‌مان را بر اساس احترام متقابل به استقلال يكديگر بنا كنيم.»
با وجود شايعاتي مبني بر اينكه قرار است قطر با عربستان سعودي بدون حضور طرف‌هاي ديگر به توافقي براي رفع اختلاف‌ها برسد، وزير خارجه قطر تاكيد كرد كه به هيچ‌وجه مساله توافق جدا- جدا با كشورهاي محاصره‌كننده قطر در ميان نيست. اين مقام قطري همچنين با اشاره به ميانجيگري‌ها ي قطر براي حل و فصل بحران ديپلماتيك ميان قطر و چهار كشور عربي محاصره‌كننده گفت: «كويت ميان ما و چهار كشور محاصره‌كننده ميانجيگري و وساطت كرده است، اگر هر راه‌حلي براي پايان اين بحران پيدا شود بايد با مشاركت همه طرف‌ها و فراگير باشد.» اين مقام قطري همچنين تاكيد كرد كه در صورت پايان بحران، همه مشكلات يك‌شبه حل نخواهد شد و تاكيد كرد: «وقت لازم است تا جاي زخم‌ها كاملا درمان شود، يك توافق شامل همه كشورها خواهد شد، نه فقط يك كشور. ما تلاش كرده‌ايم تا همه مردم را همراهي كنيم و وحدت خليج [فارس] نتيجه نهايي اين قضيه خواهد بود.»
سوابق بحران ديپلماتيك خليج‌فارس
خرداد ۱۳۹۶ بود كه رسانه‌ها خبر دادند چهار كشور عربي عربستان سعودي، امارات متحده عربي، بحرين و مصر، روابط ديپلماتيك خود را با قطر قطع كرده‌اند و اين كشور را در محاصره كامل اقتصادي و ديپلماتيك قرار داده‌اند. كشورهاي محاصره‌كننده كه ابتدا چندين حامي ديگر هم داشتند، سفراي خود را از دوحه فراخواندند و مرزهاي زميني، هوايي و دريايي خود را به روي رفت و آمد به قطر بستند. در آن دوران، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا هم كه دو ماه از سفرش به منطقه و رقص شمشيرش با سران سعودي مي‌گذشت، تلويحا از محاصره‌كنندگان دفاع كرد و گفت كه در سفرش به عربستان همه كشورهاي «يك كشور خاص» را عامل بي‌ثباتي و تروريسم در منطقه معرفي كرده‌اند. علاوه بر خريدهاي كلان تسليحاتي عربستان سعودي از دولت ترامپ، شرط قطع روابط قطر با ايران در ميان شروط كشورهاي محاصره‌كننده از جمله مسائلي بود كه به مذاق دولتمردان امريكايي خوش مي‌آمد. سياست واشنگتن در طول سه سال و نيم گذشته به تدريج بر مبناي واقعيت‌هاي ميداني تغيير كرد و به جاي حمايت از عربستان سعودي و متحدانش در مقابل قطر به تلاش براي آشتي طرفين تمايل يافت. تلاش‌هاي مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا، براي تشكيل آنچه با عنوان «ناتوي خليج‌فارس» ناميده مي‌شد، ناكام ماند. پمپئو كه تلاش مي‌كرد با استفاده از حربه ايران‌هراسي كشورهاي جنوب خليج‌فارس را به يكديگر نزديك كند، بر خلاف تصور امريكا، اما اختلاف‌ها در خليج‌فارس اساسا ارتباطي با مساله رقابت‌هاي سياسي كشورهاي جنوب خليج‌فارس با ايران نداشت، بلكه مربوط به مسائلي ريشه‌دار، از جمله اختلافات ارضي و توفان انقلاب‌هاي موسوم به بهار عربي در منطقه بود.
امارات متحده عربي و مصر معتقد بودند كه حمايت قطر از اخوان‌المسلمين و پناه دادن به رهبران معنوي اين شبكه در خاك خود، عامل ناامني و بي‌ثباتي در منطقه است. دولت مصر كه بعد از كودتاي ژنرال عبدالفتاح سيسي، پاكسازي گسترده هواداران اخوان‌المسلمين و دولت ناشي از بهار عربي در اين كشور را آغاز كرده بود، هرگونه حمايت از شبكه اخوان‌المسلمين را خلاف منافع خود مي‌ديد. امارات متحده عربي هم بنا به اختلاف‌نظرهاي فكر و سياسي رهبران ابوظبي، به شدت از اخوان‌المسلمين متنفر بود. اين تنفر در روابط سياسي و ديپلماتيك ابوظبي با تركيه هم تاثير گذاشته بود، چراكه از نظر حاكمان امارات، حزب عدالت و توسعه تركيه، شاخه‌اي از اخوان‌المسلمين محسوب مي‌شد. علاوه بر امارات، عربستان سعودي هم نسبت به همكاري‌هاي امنيتي و نظامي قطر با تركيه نگران بود، چراكه تصور مي‌كرد چنين همكاري‌هايي باعث مي‌شود كه قطر توان بيشتر و اهرم قوي‌تري براي چانه‌زني در مورد مرزهاي زميني دو كشور به دست بياورد. چهار كشور محاصره‌كننده در عين حال از فعاليت‌هاي شبكه تلويزيوني الجزيره قطر نيز بيزار و معتقد بودند كه تاثير اين شبكه خبري عرب‌زبان كه با سرمايه‌گذاري سران قطر تاسيس شده است، باعث ايجاد نارضايتي و تمايل به تغيير در ميان شهروندان كشورهاي منطقه مي‌شود. تعطيلي شبكه الجزيره، اخراج شيخ يوسف قرضاوي رهبر معنوي اخوان‌المسلمين از قطر، خارج شدن تمام نيروها و مستشاران نظامي تركيه از قطر، قطع كامل روابط سياسي و اقتصادي قطر با ايران و تعدادي خواسته‌هاي مبهم همچون «قطع حمايت از تروريسم» از جمله رووس خواسته‌هاي چهار كشور محاصره‌كننده از قطر بود.