اين بار بريتانيا، فرانسه و آلمان برجام را نشانه گرفتند
جامه ترامپ بر تن اروپا
سارا معصومي
از همسايگان جنوبي تا شركاي ايران در اروپا همه از توافق هسته‌اي (برجام) البته با انگيزه‌هاي متفاوت سخن مي‌گويند. به نظر مي‌رسد كه وداع قريب‌الوقوع دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده امريكا با قدرت و جايگزين شدن او با جو بايدن، مردي كه در جشن تولد توافق هسته‌اي ايران با 1+5 وقت در سال 2015، دست راست باراك اوباما، چهل و چهارمين رييس‌جمهور امريكا بود، اروپايي‌ها را اميدوار به بازگشت واشنگتن به برجام و حتي فراتر از آن يعني توسعه دامنه آن كرده است. همزمان در منطقه غرب آسيا، متحدان عبري و عربي ايالات‌متحده تلاش مي‌كنند با طرح مساله برجام، هم به اصطلاح اولويت خود را به دولت جديد امريكا تحميل كنند و هم به تصور خود توجه جو بايدن را از آشوب به راه افتاده در پرونده صلح فلسطين، فاجعه انساني در يمن و همچنين پرونده همچنان نيمه‌باز قتل جمال خاشقجي در كنسولگري عربستان‌سعودي در استانبول منحرف سازند. در اين ميان ايران همزمان در چند جبهه در حال نبرد ديپلماتيك، امنيتي، اقتصادي و البته سياسي است. در شرايطي كه جو بايدن، رييس‌جمهور منتخب به‌كرات بازگشت به توافق هسته‌اي در دولتش را مورد تاييد قرار داده و اعضاي متفاوت تيم او نيز تلاش مي‌كنند همين پيام را به متحدان اروپايي بدهند، تهران از بازگشت اعضاي برجام به اجراي كامل تعهدات داده شده استقبال اما همزمان تاكيد مي‌كند كه قرار نيست درباره چند و چون تعهدات هسته‌اي داده شده در سال 2015 و همچنين ورود مباحث غيرهسته‌اي به اين توافق رايزني جديدي صورت بدهد. البته در حاشيه اين پيام‌رساني از سوي دستگاه ديپلماسي، اتمام‌حجتي هم از سوي مجلس شوراي اسلامي براي ضرورت رفع هر چه سريع‌تر تحريم‌ها صورت گرفته است؛ اتمام‌حجتي كه اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي از سوي ايران را در بازه زماني دو ماهه پس از ابلاغ مصوبه مجلس در بر مي‌گيرد.
تهران اصول مدنظر خود براي بازگشت برجام به حيات طبيعي را در چند بند صريح مشخص كرده است: 1- توافق جديدي درباره بندهاي غروب يا به اصطلاح زمانبندي تعهدات فني داده شده در برجام ممكن نيست. 2- هيچ‌كدام از اعضاي اوليه برجام به شمول امريكا حق زياده‌خواهي درباره توسعه دامنه توافق يا پيش‌شرط گذاشتن براي ايران در حالي كه هيچ‌كدام به تعهدات‌شان در 4 سال اخير پايبند نبوده‌اند را ندارند. 3- كشورهاي منطقه دست از دخالت در توافق هسته‌اي و تلاش براي تحميل نظرات خود به اين توافق بردارند. 4- ايالات‌متحده بايد خسارت ناشي از خروج از برجام را پرداخت كرده و البته درباره چند و چون بازگشت به اين توافق هم پشت ميز رايزني و پذيرش نظرات تهران بنشيند. 5- هر زمان ساير اعضاي برجام به تعهدات ذيل توافق بي‌چند و چون عمل كردند، تهران نيز گام‌هاي هسته‌اي برداشته شده را به عقب بازخواهد گرداند.
در فقدان رابطه ديپلماتيك ميان تهران و واشنگتن و مسدود شدن كانال‌هاي تماس در دوره دونالد ترامپ، فعلا مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران و اعضاي تيم جو بايدن، رييس‌جمهور منتخب امريكا پيام‌ها به يكديگر را به شكل غيرمستقيم و عمدتا از تريبون فضاي مجازي و رسانه‌اي به‌هم مي‌رسانند. در اين ميان، بازي نه‌چندان نو اما خطرناك سه كشور اروپايي در زمين برجام، خشم تهران را برانگيخته است. بريتانيا، فرانسه و آلمان كه تا همين چند هفته پيش از برگزاري انتخابات ايالات‌متحده داعيه‌دار درخواست از واشنگتن براي بازگشت به برجام يا كاستن از سطح فشار بر ساير اعضاي برجام در حوزه كار با تهران بودند، حالا راه و روش ديگري را در پيش گرفته و تلاش مي‌كنند تيم جو بايدن را به استفاده از اهرم‌هايي كه ترامپ عليه ايران در چهار سال گذشته ساخت، تشويق كنند. تروييكاي اروپايي در حالي طمع توسعه دامنه برجام چه در حوزه هسته‌اي و چه غيرهسته‌اي را دارند كه در سه سال گذشته تسليم بي‌چون و چراي سياست فشار حداكثري واشنگتن عليه تهران شده و حتي از ارسال كالاهاي پزشكي و دارويي به ايران نيز عاجز بودند. در شرايطي كه جهان در يك سال گذشته جدال سراسري با ويروس مرگبار كوويد19 را تجربه كرد، ايران به دليل تحريم‌هاي ايالات‌متحده و تبعيت ساير كشورها به شمول اعضاي برجام از اين تحريم‌ها براي تامين تجهيزات پزشكي و مواد دارويي مانع ايجاد شد و امروز از اقدام براي خريد واكسن كرونا نيز به دليل همين تحريم‌ها محروم شده است.
دولت ترامپ در سه سال اخير سياست فشار حداكثري با بازوهاي سياسي، امنيتي و اقتصادي را عليه تهران اعمال اما ادعا كرده كه دارو و تجهيزات پزشكي و مواد غذايي در ليست تحريم‌هاي خزانه‌داري اين كشور عليه ايران نيست. ادعايي كه با كمترين تحقيق، بي‌پايه و اساس بودن آن مشخص مي‌شود، چرا كه ايران براي تامين دارو و مواد غذايي بايد به منابع مالي خود در خارج از كشور دسترسي داشته و پس از اين دسترسي بتواند اين منابع را براي خريد دارو يا تجهيزات پزشكي از هر كشوري هزينه كند. در سه سال اخير جدا از ذات تحريم‌هاي يكجانبه امريكا، فضاي رواني مبهم و رعب‌آفريني واشنگتن درباره تبعات هرگونه كار تجاري يا تبادل مالي با ايران، تمام كمپاني‌ها را به اين نتيجه رساند كه بهتر است هزينه كار با ايران را به جان نخرند. اروپايي‌ها در مقابل تمام اين كارشكني‌هاي امريكا تن به قطع رابطه اقتصادي، تجاري و بانكي با ايران داده و به تكرار اين ادعا بسنده كردند كه كمپاني‌ها و بانك‌هاي ما به دليل مالكيت خصوصي از بايدها و نبايدهاي دولت‌ها تبعيت نمي‌كنند. ادعايي كه اعتراف صريح به وابستگي تنگاتنگ اقتصادي اروپا به امريكا به حساب مي‌آيد و البته زنگ خطر را هم در كشورهاي اروپايي به صدا درآورد. رويكرد چند روز اخير تروييكاي اروپايي در قبال برجام و دورنماي بازگشت امريكا به اين توافق نشان مي‌دهد كه ظاهرا لندن، پاريس، برلين و بروكسل همين گذشته نه چندان دور را هم به عمد فراموش كرده‌اند تا بتوانند از فضاي جديد موجود بهره‌‌اي مضاعف ببرند. در حال حاضر در زمين برجام، ايران خواهان بازگشت همه به اجراي بند به بند توافق است، چين و روسيه بيشتر نقش تماشاچي را بازي مي‌كنند و البته نسبت به تلاش‌هاي متفاوت براي توسعه دامنه توافق يا ليست بازيگران در آن ابراز نگراني مي‌كنند، سه كشور اروپايي به ايران پيام هشدارآميز داده و همزمان به واشنگتن براي استفاده از اهرم تحريم تا كوتاه‌آمدن تهران چراغ سبز نشان مي‌دهند.عربستان، امارات و بحرين خواهان درنظر گرفتن به اصطلاح ملاحظه‌هاي خود شده‌اند و اسراييل نيز تمام تلاش خود را براي كوبيدن ميخ آخر به تابوت توافق به كار گرفته است. در چنين ملغمه‌اي از تضارب آرا، شايد هشدار نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين پربيراه هم نباشد كه سوال مي‌كند آيا برجام تاب اين همه حاشيه را دارد؟ سه كشور اروپايي حاضر در برجام بازي خطرناكي را با توافق هسته‌اي كه جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا آن را موفقيت ديپلماتيك مي‌خواند، آغاز كرده‌اند و همان نقشي را بازي مي‌كنند كه دونالد ترامپ در چهار سال گذشته اجراي آن را برعهده داشت. در شرايطي كه سه كشور اروپايي همچنان به روند تخريب مسير ديپلماسي براي بازگشت تمام اعضاي اوليه برجام به اجراي تعهدات‌شان ادامه بدهند اين حداقل سومين‌بار در دو دهه اخير خواهد بود كه مردم ايران از توافق با اروپا متضرر خواهند شد. اروپايي كه در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2005 توافق هسته‌اي با ايران را قرباني زياده‌خواهي ايالات‌متحده امريكا كرد همان اروپايي بود كه پس از ماه مه سال 2018 ميلادي تعهدات داده شده به ايران را به ترس از ايالات‌متحده فروخت و امروز نيز عزم خود را براي زيرسوال بردن توافقي كه امضاي اتحاديه اروپا به عنوان ضامن پاي آن است، جزم كرده است. در حالي كه اروپايي‌ها هنوز از زير بار يكجانبه‌گرايي‌هاي دونالد ترامپ در عرصه روابط بين‌الملل در چهار سال گذشته رها نشده‌اند، زياده‌خواهي آنها در توافق هسته‌اي ته‌مانده صبر استراتژيك تهران را نشانه گرفته است.
ابتكار صلح هرمز هنوز روي ميز است
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه در دو توييت به زبان‌هاي عربي و انگليسي خطاب به همسايگان در حوزه خليج‌فارس، نوشت: «همسايگان عزيز، چرا از امريكا و سه كشور اروپايي (آلمان، انگليس و فرانسه) مي‌خواهيد در مذاكرات با ايران حضور داشته باشيد، در حالي كه با آنها هيچ مذاكره‌اي درباره منطقه ما انجام نخواهد شد، زيرا آنها خود، مشكل منطقه ما هستند. مي‌توانيم بدون دخالت خارجي‌ها، به صورت مستقيم با يكديگر صحبت كنيم. ابتكار صلح هرمز (اميد) هنوز روي ميز است.» وزير خارجه ذيل اين نوشتار، نقشه‌اي از جهان را منتشر كرد كه فاصله جغرافيايي ايران و همسايگانش در غرب آسيا را با ايالات‌متحده امريكا نشان مي‌داد.